شهر رقّه به عنوان پایگاه اصلی داعش در سوریه، از اهمیت ویژه ای در بحران سوریه و بازی آمریکا در این کشور برخوردار است. به همین دلیل آمریکایی ها که از ماه ها پیش در بخش هایی از شمال و شرق سوریه استقرار یافته اند، یکی از اهداف خود را آزادی این شهر اعلام کرده اند. نیروهای آمریکایی در یک منطقه نظامی در شهر «الرمیلان» واقع در ریف شرقی حسکه در شمال شرق سوریه مستقر شده اند که تحت کنترل نیروهای پشتیبانی مردمی کُرد قرار دارد.
اشتون کارتر، وزیر دفاع آمریکا، هفته گذشته در یک نشست مطبوعاتی گفت تصمیم داریم به زودی با نیروهایی که توانایی اجرای عملیات را دارند، به آن جا برویم و رقّه را محاصره کنیم؛ ما در صدد کنترل کامل این شهر هستیم و با ترکیه هم درباره تقش احتمالی اش در آینده رقّه گفتگو می کنیم.
آمریکا با کمک مستشاران آلمانی، فرانسوی و نیروهای حزب دمکراتیک کردهای سوریه و تعددی از اعراب، عملیاتی های را علیه داعش در مناطق شمال سوریه انجام داده و طی این عملیات شهر منبج در تابستان گذشته آزاد شد. ایستگاه بعدی آمریکایی ها شهر رقّه است که تصرف آن دستاورد بزرگی برای ائتلاف ضد داعش به رهبری واشنگتن محسوب می شود.
آمریکایی ها مدعی هستند که رقّه باید پس از آزادی به شکل کامل تحت فرمان نیروهای تحت امرشان باشد. آمریکا امیدوار است با آزادی رقّه گروه های مسلح تحت حمایت سعودی و ترکیه در این شهر استقرار یابند و این می تواند رونمایی اولیه از طرح B آمریکا در سوریه باشد که برآیند نهایی آن به تجزیه یا فدرالیسم منجر خواهد شد.
ادعا یا واقعیت؟
مطرح کردن مجدد حمله به رقّه توسط وزیر دفاع آمریکا و نیز سخن گفتن از مشارکت ترکیه در این عملیات، حاوی پیام های تازه ای است. از یک طرف داعش در معرض حملات سنگین ارتش و نیروهای مردمی عراق در موصل قرار دارد. لذا جوّ روانی برای حمله همزمان به داعش در سوریه کاملا آماده است. اگر داعش در موصل و سپس و یا همزمان در رقّه سقوط کند، بی تردید دستاورد بزرگی برای ائتلاف آمریکایی ضد داعش ثبت خواهد شد.
اما آیا این ادعا تا چه حد به واقعیت نزدیک است؟ واقعیت آن است که حمله زمینی به رقّه توسط ائتلاف ضد داعش، کار ساده ای نیست و مطرح کردن این موضوع در مقاطع مختلف، در قالب عملیات روانی علیه داعش و نیز رقابت با سوریه و متحدان آن قابل تفسیر است. اصولا اعلام رسانه ای حمله به رقّه که در مطبوعات آمریکایی مانند «واشنگتن پست» آمده است، تناسبی با یک اقدام نظامی ـ امنیتی ندارد و به عملیات روانی بیشتر شبیه است تا عملیات میدانی.
مشکلات و موانعی وجود دارد که تا کنون مانع تحقق اهداف آمریکایی ها در تصرف شهر رقّه شده است. از یک سو بافت اجتماعی و وجود هزاران پناهنده سوری که از شهرهای حلب و ادلب و دیگر شهرهای سوریه عازم رقّه شده و در آن استقرار یافته اند و بخشی از آن ها به صفوف داعش و دیگر گروه های مسلح در رقّه پیوسته اند، مانع بزرگی برای آزادسازی این شهر از دست داعش محسوب می شود. حمله به رقّه می‌تواند آسیب های جدی به شهروندان عادی وارد کند، به ویژه آن که داعش در استفاده از مردم به عنوان سپر انسانی، هیچ ابایی ندارد.
مخالفت ها و ملاحظات سوریه و متحدانش یعنی روسیه و جمهوری اسلامی ایران نیز مانع دیگری بر سر راه آمریکا و متحدانش در عرصه میدانی محسوب می شود. همان گونه که رقّه برای غرب مهم است، از نظر نظام سوریه و متحدانش هم از اهمیت بالایی برخوردار است. در واقع نظام سوریه به هیچ وجه تمایل ندارد آمریکا و متحدانش یکه تاز معرکه رقّه باشند و تلاش دارد فتح رقّه و غلبه بر داعش به نام ارتش سوریه ثبت شود، نه نیروهای ائتلاف.
نکته دیگری که برخی تحلیلگران به آن اشاره کرده اند آن است که آمریکا واقعا در پی نابودی کامل داعش نیست، لذا اگر حمله ای هم به رقّه صورت بگیرد، علاوه بر بهره برداری تبلیغاتی، یکی از اهداف آن کوچ دادن داعش به سمت مناطق دیگر از جمله حلب است تا طرح آزادسازی این شهر توسط سوریه و متحدانش با شکست یا تاخیر مواجه شود.
مشارکت ترکیه
موضوع مشارکت ترکیه در عملیات رقّه نکته ای است که ابهامات زیادی را برانگیخته است. پیش از این رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در تلویزیون دولتی این کشور اعلام کرده بود که ارتش ترکیه به تنهایی حمله به شهرهای منبج و رقّه را آغاز خواهد کرد. اردوغان مدعی شد که در این باره با همتای آمریکایی خود باراک اوباما تلفنی گفت وگو کرده است، اما واشنگتن در این باره واکنشی نشان نداده است.
اشاره وزیر دفاع آمریکا به نقش احتمالی ترکیه در آزادسازی رقّه، در چهارچوب عضویت ترکیه در ائتلاف ضد داعش قابل مطرح شده است؛ اما لحن وزیر دفاع در این زمینه فاقد تاکید و جدیت لازم است، لذا در عرصه میدانی چنین احتمالی بسیار ضعیف است.
اولا حضور ترکیه در سوریه با مخالفت شدید نظام سوریه مواجه شده و نوعی اشغالگری محسوب می شود. به عبارتی اگر قرار باشد ارتش ترکیه در خاک سوریه علیه داعش اقدامی انجام دهد، باید با هماهنگی مستقیم یا غیرمستقیم دمشق این کار را انجام دهد نه امریکا. ترکیه هر چند پس از کودتای 15 جولای مواضع خود را نسبت به سوریه تعدیل کرده است، اما هنوز به حمایت از گروه های تکفیری و تروریستی ادامه می دهد.
ثانیا تضاد آنکارا با کردها مانع بزرگی بر سر راه مشارکت نظامی ترکیه در سوریه محسوب می شود. ترکیه بارها تاکید کرده است که نیروهای حزب دمکراتیک کرد سوریه به عنوان امتدادی از پ ک ک نباید در عملیات رقّه شرکت داشته باشند. حمله ارتش ترکیه به جرابلس هم در راستای مهار کردها صورت گرفت. در مقابل، حزب دمکراتیک کردهای سوریه هم تاکید کرده است با ائتلاف توافق کرده ایم که ترکیه در عملیات رقّه حضور نداشته باشد.
ترکیه که نشانه هایی از دشواری و یا منع مشارکت در عملیات رقّه دریافت کرده است، دست به واکنش زده است. اردوغان اخیر مدعی شده است که برخی قصد دارند در شمال سوریه و در مرزهای ترکیه کشور جدیدی ایجاد کنند. به گزارش خبرگزاری آناتولی ترکیه، اردوغان بدون این که از این «برخی» نامی ببرد ، تاکید کرد آنکارا هرگز اجازه تحقق چنین هدفی را نخواهد داد. وی در پاسخ به افرادی که به گفته وی مخالف دخالت ترکیه در امور سوریه و عراق هستند گفت: به دلیل وجود مرز مشترک طولانی با دو کشور عراق و سوریه، در امور این دو کشور دخالت می کنیم و تنها نظاره گر نخواهیم بود.
به نظر می آید مخاطب اصلی اردوغان امریکایی ها باشند، وی در ادامه گفته است: «اول آمدند داعش را در این منطقه ساکن کردند، پس از آن این گروه را بیرون کرده و کردها را به جای آن ها آوردند...» به این ترتیب حضور کردها در امتداد مرزهای سوریه و ترکیه که مقدمه برپایی یک حکومت مستقل یا خودمختار شود، خط قرمز آنکارا محسوب می شود.
جمع بندی
شهر رقّه به عنوان دژ اصلی داعش در سوریه، هدف مهمی برای سوریه و متحدانش و نیز ائتلاف مدعی مبارزه با داعش به رهبری آمریکا قلمداد می شود. شرایط میدانی رقّه دشواری هایی را بر سر راه اقدام نظامی علیه این شهر ایجاد کرده است. لذا آمریکا به رغم شعارها و ادعاهایی که هر از گاهی برای تصرف این شهر سر می دهد، تاکنون موفق به چنین کاری نشده است. در این میان اختلافات عمیق میان ترکیه و کردها، نقش زیادی در تاخیر و ناکامی میدانی ائتلاف داشته است.
به رغم نقاط مشترک میان بازیگران عرصه سوریه، اما تضادهای متعدد و چندجانبه میان آن ها، باعث ابهام و پیچیدگی در وضعیت میدانی این کشور شده است. تلاش سوریه و متحدانش این است که زمام امور میدانی را به دست گرفته و مانع نقش آفرینی ائتلاف به اصطلاح ضد داعش شوند. ائتلاف مزبور در مقابله با داعش جدیّت کافی ندارد و از سوی دیگر در صدد پی جویی اهداف مداخله جویانه و توسعه طلبانه خود، چه در سوریه و چه در عراق می باشند.
اکنون اهتمام اصلی سوریه، روسیه و ایران معطوف به شهر حلب است. پس از فیصله دادن مساله حلب در شمال، نوبت به رقّه در شرق خواهد رسید. مهم آن است که شهرهای سوریه به دست فرزندان این سرزمین آزاد شوند./