اعلام خروج نیروهای ترکیه از عراق، مهمترین دستاورد اعلام شده نخستین دیدار رسمی نخست وزیر ترکیه از عراق از زمان شروع تنش های دو کشور است. حضور ۵۰۰ نیروی نظامی ترکیه در پایگاه نظامی «بعشیقه» در شمال شرقی موصل، در ماه های گذشته سبب تیره شدن روابط میان آنکارا و بغداد شده بود.
ترکیه در چند ماه اخیر نوعی تغییر سیاست در منطقه را به نمایش گذاشته است. اردوغان پس از کودتای نافرجام به این نتیجه رسید که با توجه به اتخاذ سیاست های اشتباه منطقه ای نمی تواند همزمان هم ثبات داخلی را تامین کند و هم جایگاه منطقه ای کشورش را تثبیت کند، از این رو این کشور در چرخشی محسوس نسبت به سوریه، تا حدی به جانب ایران و روسیه نزدیک شد و پس از 5 سال از ایده نظامی در سوریه عقب نشینی کرد و اکنون آنکارا به یکی از محورهای راه حل سیاسی در سوریه تبدیل شده است. در مورد عراق نیز همین مسئله در حال تکرار شدن است و با توجه به دیدار این هفته نخست وزیر ترکیه با حیدرالعبادی، به نظر می رسد ترکیه خود را آماده می کند تا از پادگان بعشیقه عراق و موصل عقب نشینی کند و نیروهای خود را از عراق خارج سازد.
روز شنبه نخست وزیر ترکیه پس از دو سال تنش با عراق وارد بغداد شد تا به تنش های آنکارا با بغداد پایان دهد. در پایان دیدار «حیدر العبادی» با «ایلدیریم» نخست وزیر ترکیه، دو طرف در بیانیه‌ای اعلام کردند که بر سر 9 بند به توافق رسیده‌اند. بنا به اعلام منابع خبری عراق، بغداد و آنکارا، تلاش متقابل برای ایجاد ثبات و امنیت و مبارزه با تروریسم و احترام به تمامیت ارضی دو کشور را اساس رابطه دیپلماتیک یکدیگر اعلام کردند. همچنین گسترش روابط اقتصادی و تجاری و غلبه بر تمامی موانع در مسیر گسترش روابط از سوی دو طرف مورد تأکید قرار گرفت. توافق 9 بندی عراق و ترکیه نشان دهنده عقب نشینی محسوس ترکیه در مورد عراق است.
بندهای این توافق
1- دو طرف برای تحقق امنیت و ثبات و مبارزه با تروریسم در چارچوب احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی به عنوان اساس روابط فی مابین، تلاش می‌کنند. 2- درباره پایگاه بعشیقه نیز این یک پایگاه عراقی است و دولت عراق بر موضع خود در قبال آن ثابت است و ترکیه گام‌های خود را برای خروج نیروهایش از این پایگاه بردارد و این پرونده بسته شود. ترکیه نیز بر احترام به تمامیت ارضی و حاکمیت عراق تأکید دارد. 3- در موضوع اقتصادی، دو طرف بر اهمیت گسترش سطح همکاری‌های تجاری و اقتصادی بین دو کشور، به خصوص در زمینه بازسازی مناطق تخریب شده در خلال مبارزه با تروریسم و اجرای توافقات پیشین تأکید دارند. 4- همچنین دو طرف بر سر افزایش همکاری‌ها در خصوص مدیریت آب رود دجله و فرات و منابع آبی مشترک به توافق رسیده‌اند. 5- ترکیه از پیروزی‌های نیروهای مسلح و امنیتی عراق در عملیات آزادسازی نینوی و غلبه بر گروه تروریستی داعش تمجید می‌کند. 6- عدم اجازه به حضور گروه‌های تروریستی در خاک کشور خود و عدم مبادرت به هر اقدامی که امنیت طرف مقابل را تهدید کند نیز از دیگر توافقات آمده در این بیانیه است. 7- همچنین دو طرف در رابطه با مبارزه با تروریسم، اعلام کرده‌اند که به طور جداگانه با ائتلاف بین‌المللی همکاری خواهند کرد. 8- دو طرف بر ضرورت پیشرفت در روابط فرهنگی و گردشگری جهت تقویت پیوندهای فرهنگی و اجتماعی بین مردم دو کشور تأکید دارند. 9- برقراری تفاهم در شناسایی منافع و تهدیدات مشترک از نظرگاه استراتژیک و اقدام در جهت ایجاد ثبات و امنیت منطقه و مقابله با تمامی موانع پیش رو از جمله فرقه‌گرایی.
البته یک روز بعد از این توافق، نخست وزیر ترکیه گفت بعد از سروسامان یافتن اوضاع در بعشیقه، نیروهای ترک از آنجا عقب نشینی می کنند که به نوعی خلاف توافقات روز قبلش با مقامات عراق است، اما به هر حال این توافق 9 بندی به خوبی نشان دهنده وضعیت مناسب ارتش عراق در میدان نبرد با تروریست ها است. اعلام خروج نیروهای ترکیه از عراق و یا دست کم فراهم شدن زمینه این کار، مهمترین دستاورد اعلام شده نخستین دیدار رسمی نخست وزیر ترکیه از عراق از زمان شروع تنش های دو کشور است. حضور ۵۰۰ نیروی نظامی ترکیه در پایگاه نظامی «بعشیقه» در شمال شرقی موصل، در ماه های گذشته سبب تیره شدن روابط میان آنکارا و بغداد شده بود. دولت عراق ضمن درخواست خروج این نیرو‌ها از خاک کشورش، حضور آن‌ها را «نقض فاحش» حاکمیت عراق خوانده بود. این در حالی بود که ترکیه ادعا می‌کرد نیروهایش به درخواست مقامات محلی (دولت خودمختار کردستان عراق) در منطقه مذکور حضور دارد.
موضوع حضور نیروهای نظامی ترکیه در شمال عراق، به جنجال و مناقشه شدیدی میان دو طرف دامن زده بود. این امر به ویژه از آن جهت اهمیت یافت که از ۱۷ اکتبر، نیروهای دولتی و مردمی عراق، عملیاتی گسترده برای بازپس گیری موصل از اشغال داعش آغاز کردند و در این میان، آنکارا نیز اصرار داشت نیروهایش باید در این عملیات مشارکت کنند؛ امری که با مخالفت شدید بغداد روبه رو شد. در ادامه این روند، موضوع حضور نظامی ترکیه، به شکل گیری یک جدال رسانه‌ای و علنی میان رئیس جمهور ترکیه و نخست وزیر عراق منجر شد. اندکی بعد، یک دادگاه در عراق حکم دستگیری اثیل النجیفی، فرماندار پیشین نینوا (استانی که موصل در آن قرار دارد) را صادر کرد. وی به تسهیل ورود نظامیان ترکیه متهم شده بود. این امر به ویژه از آن جهت اهمیت یافت که نیروهای ترکیه پس از ورود به بعشیقه، تمرکز خود را بر آموزش نیروهای وفادار به النجیفی و همچنین نیروهای کرد منطقه خودمختار کردستان عراق قرار دادند.
موفقیت نسبی دولت عراق در اقناع دولت ترکیه برای خروج نظامیان ترکیه از شمال شرقی موصل و دیگر بندهای توافقنامه اخیر را می توان گامی مهم در مسیر حل اختلافات جدی و مهم موجود میان دو کشور ارزیابی کرد. با این حال، معنای دقیق و واقعی این موضوع، تنها با قرار دادن آن در متن مجموعه اقدامات اخیر ترکیه در سطح منطقه قابل ارزیابی است.
در این راستا، باید توجه داشت که همزمان با آغاز روند عادی سازی روابط با عراق، در سوریه نیز دولت ترکیه رویکرد جدیدی را شروع کرده که مشخصه آن، همکاری گسترده‌تر با روسیه و فاصله گرفتن از برخی مواضع و رویکردهای پیشین است؛ بنابراین، می‌توان این گمانه را مطرح کرد که آنکارا با توجه به شکست طرح‌های چند ساله‌اش در منطقه، درصدد است با ارزیابی مجدد از اولویت‌ها و روابط منطقه‌ای خود، نسبت به بسط مجدد نفوذ از روش‌های دیگر اقدام کند. اما این موفقیت دولت عراق می تواند گروه های مخالف را در داخل این کشور که از سوی ترکیه پشتیبانی می شوند وادار به عقب نشینی کند. از سوی دیگر عقب نشینی ترکیه از آنجا می تواند باعث تسریع پایان بحران عراق شود، چرا که بحران این کشور در چند سال گذشته بیشتر به دلیل مداخله کشورهای خارجی بوده است.
عقب نشینی یکی از مهمترین کشورهای مداخله گر در عراق، بی شک باعث خواهد شد تا عملیات موصل با سرعت بیشتر به نتیجه برسد و از جنبه سیاسی نیز اختلافات بین گروه های مختلف را تا حدودی کاهش دهد. ترکیه به خوبی پیام مهم پیروزی های اخیر ارتش سوریه و عراق را دریافته است و نیک می داند برای آنکه بتواند خود را در جناح فاتحان جنگ با تروریسم قرار دهد، ناگزیر است که خود را از تروریست ها جدا کند و به جبهه ضد تروریستی ایران، عراق، سوریه و روسیه بپیوندد. البته تمام این مسائل از شکست سیاست های داخلی و منطقه ای اردوغان نشئت می گیرد./