سرانجام دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا سوگند یاد کرد و راهی کاخ سفید شد! مقامات دولت اوباما در روزهای آخر حضور خود در کاخ سفید، بر لزوم حفظ برجام به عنوان دستاوردی بزرگ تاکید کردند. جان کری وزیر امور خارجه دولت اوباما که در مذاکرات هسته ای نیز نقشی پررنگ داشت،به ترامپ در خصوص خروج از برجام و عواقب جبران ناپذیر آن هشدار داد.
کری در این خصوص گفت:
"قول می‌دهم که دوستان و متحدان ما که برای دستیابی به این توافق مذاکره کردند، با هم هم‌پیمان خواهند شد - و روسیه، چین، آلمان، فرانسه و بریتانیا خواهند گفت، این توافق خوبی است و ما می‌خواهیم آن را نگاه داریم. ایران هم آن (برجام) را نگاه خواهد داشت." کری در ادامه تصریح کرد خروج کشورش از توافق هسته‌ای چندجانبه با ایران صدمات جبران‌ناپذیری به اعتبار واشنگتن در دنیا وارد خواهد کرد. وی با لحنی مزاح‌آمیز گفت در صورتی که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور منتخب این کشور توافق هسته‌ای ایران را لغو کند، دولتش بیش از یکی دو سال دوام نخواهد آورد.
از سوی دیگر، مقامات اروپایی نیز طی روزهای اخیر بر لزوم پایبندی همه بازیگران به برجام تاکید کردند. به نظر می رسد، مخاطب اصلی آنها در این سخنان دونالد ترامپ رئیس جمهور جدید ایالات متحده است. این در حالیست که برخی منابع خبری در غرب از ملاقات هایی میان مقامات اروپایی و اعضای دولت ترامپ بر سر توافق هسته ای (با هدف اقناع دولت جدید آمریکا در قبال برجام ) خبر داده اند. همه این موارد در حالی صورت می گیرد که اعضای دولت جدید آمریکا مواضع ضد و نقیضی در خصوص برجام و نحوه و میزان پایبندی به توافق هسته ای مطرح می کنند.
از یک سو تیلرسون، وزیر امور خارجه پیشنهادی ترامپ، از بازنگری برجام سخن می گوید و در مقابل، جیمز ماتیس وزیر دفاع پیشنهادی رئیس جمهور جدید آمریکا بر لزوم تعهد پذیری کشورش در قبال برجام تاکید می کند! فراتر از این موارد، مواضع اخیر دونالد ترامپ در خصوص توافق هسته ای، نشان می دهد که دیدگاه های خوشبینانه اخیر مبنی بر اینکه دولت جدید آمریکا برجام را اجرا خواهد کرد، محلی از اعراب ندارد!
ترامپ با اعلام نارضایتی از توافق هسته ای ایران، گفت: فکر می‌کنم یکی از بدترین توافق‌هایی است که تاکنون حاصل شده است، اما نمی خواهم بگویم که قصد دارم با این توافق چه کار کنم!
از سوی دیگر، همزمان با سالگرد اجرایی شدن برجام, شورای اتحادیه اروپا با اصلاح مصوبات قبلی خود، تصمیم به لغو تحریم شرکت سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت (اوپیک) گرفت و بدین ترتیب این شرکت که از سال 2012 در فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپایی قرار گرفته بود، از تحریم خارج شد. لازم به ذکر است شرکت اوپیک یکی از زیر مجموعه‌های مهم صنعت نفت، خصوصاً در حوزه تامین مالی و سرمایه گذاری پروژه‌های کلان نفتی به شمار می‌آید که تحریم آن باعث محدود شدن ظرفیت ها و توانمندی‌های گسترده این شرکت در ارتقای صنعت نفت کشور شده بود.
علاوه بر اوپیک، شرکت وست سان ترید و شرکت نکا نوین (نیکسار نیرو) که از سال 2011 تحت تحریم قرار گرفته بودند نیز از فهرست تحریم‌های اتحادیه خارج شدند. همچنین اتحادیه اروپا خروج بانک صادرات از تحریم ها را نیز اخیرا اعلام کرد.
به نظر می رسد مقامات اروپایی نیز نسبت به رفتار غیر قابل پیش بینی دولت ترامپ در قبال توافق هسته ای تا حدودی نگران هستند. هر چند که در نشست کمیسیون مشترک برجام که اخیرا در وین برگزار شد رویکرد سختی را در مقابل نقض برجام از سوی آمریکا اتخاذ نکردند، اما تاکید آنها بر لزوم پایبندی همه بازیگران نسبت به برجام، نشان دهنده نگرانی های موجود در خصوص توافق هسته ای میان ایران و اعضای 1+5 است.
آنچه مسلم است اینکه اظهارات ترامپ در خصوص اینکه وی نمی گوید با برجام چه برخوردی خواهد کرد، از یک سو ناشی از سردرگمی او در قبال توافق هسته ای با ایران است و از سوی دیگر، نشان دهنده عدم تمایل وی نسبت به پایبندی به توافقی مشترک است؛ توافق مشترکی که میان ایران و اعضای 1+5 انجام گرفته و به تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز رسیده است. در چنین شرایطی بسیار ساده انگارانه است که با استناد به سخنان برخی از اعضای کابینه ترامپ مانند جیمز ماتیس وزیر دفاع این کشور، واشنگتن را بازیگری متعهد (حتی نسبت به کلیت برجام) معرفی کنیم.
در اینجا دوباره لازم به تاکید است که دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان باید مراقب بازی چندگانه دولت ترامپ در قبال توافق هسته ای باشد. چندی پیش، ولید فارس، مشاور ترامپ، نیز در اظهار نظری تاکید کرده بود که دولت جدید آمریکا مایل است بار دیگر در خصوص برجام و بخش هایی از آن مذاکره کند! از سوی دیگر، منابع خبری از تلاش دولت ترامپ برای وضع تحریم های جدید علیه ایران به بهانه هایی از جمله مسائل موشکی، حقوق بشر و .....خبر داده اند. ترامپ سعی دارد در عین اینکه به عنوان ناقض برجام شناخته نشود، تحریم های جدیدی را علیه ایران وضع کند و البته تحریم های قبلی آمریکا علیه ایران را نیز حفظ کند. بدیهی است که در دوران ریاست جمهوری ترامپ، بدعهدی های ایالات متحده آمریکا در قبال مسائلی مانند مراودات بانکی با کشورمان و ...ادامه پیدا خواهد کرد. یک دست بودن کاخ سفید، مجلس نمایندگان و سنا نیز این روند را تسریع خواهد کرد. از این رو تحریم های جدید آمریکا علیه کشورمان در راه است.
اظهارات وزرای دفاع و امور خارجه پیشنهادی ترامپ، نه تنها نباید در میان مسئولین دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی ما حس خوشبینی ایجاد کند، بلکه باید مقاومت آنها را در مقابل بدعهدی های احتمالی ایالات متحده آمریکا محکم تر کند. در ماورای اظهارات تناقض آمیز جیمز ماتیس و تیلرسون می تواند نقطه آشکار ساز بازی زیگراگی دولت ترامپ در قبال توافق هسته ای با ایران وجود داشته باشد. در ضمن، نباید مسئله وضع تحریم های جدید غیر هسته ای علیه کشورمان را نیز در برهه زمانی فعلی نادیده انگاشت؛ اتفاقی که ممکن است در آینده ای نه چندان دور و با همکاری دولت و کنگره جدید ایالات متحده آمریکا رخ دهد.
در هر حال، باید اصل مهمی به نام ابطال پذیری برجام در محاسبات ما در خصوص توافق هسته ای میان ایران و اعضای 1+5 در نظر گرفته شود. به عبارت بهتر، دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان باید خود را برای مقابله با هر گزینه و رفتاری از سوی طرف بدعهد مقابل (ایالات متحده آمریکا) آماده کند و بر توانمندی ایران جهت بازگرداندن صنعت صلح آمیز هسته ای ایران به دوران قبل از برجام، تاکید نمایند./