بامداد جمعه 18 فروردین، نخستین مداخله نظامی دولت ترامپ علیه دولت سوریه کلید خورد. ارتش ایالات متحده آمریکا با شلیک ۵۹ موشک «تام هاوک»، پایگاه هوایی «الشعیرات» در شرق حمص را آماج حملات خود قرار داد.
تجاوز موشکی به سوریه، با فرمان دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا و بدون هماهنگی با کنگره این کشور، از ناوهای آمریکا در دریای مدیترانه، در واکنش به حمله شیمیایی ادعایی اخیر صورت گرفت. ادعای آمریکایی ها آن است که جنگنده های ارتش سوریه با پرواز از پایگاه هوایی الشعیرات به خان شیخون در حومه ادلب حمله کرده اند و حمله موشکی در تلافی این حمله شیمیایی انجام شده است.
حمله موشکی آمریکا تاکنون 10 کشته و تعدادی زخمی برجای گذاشته است که در میان آنان شهروندان عادی نیز وجود دارند. 9 هواپیمای جنگی ارتش سوریه نیز در اثر این حمله نابوده شده است.
ماجرای حمله شیمیایی
رسانه های معاند در چهارچوب یک سیاست هماهنگ رسانه ای مدعی شدند ارتش سوریه 15 فروردین ماه با سلاح شیمیایی به منطقه خان شیخون در جنوب ادلب حمله کرده است. بر اساس گزارش منابع پزشکی شمار قربانیان حمله شیمیایی در حومه ادلب سوریه به 100 کشته و 400 زخمی نفر رسیده است.
به گفته مقامات ترکیه، بررسی زخمی های حمله خان شیخون و کالبدشکافی اجساد قربانیان تایید کرده است که علیه آن ها اسلحه شیمیایی به کار رفته و در عین حال مدعی شدند که دولت سوریه عامل این حمله بوده است. پخش مکرر تصاویر قربانیان این حمله به ویژه کودکان، نشانگر خط مشی هماهنگ رسانه های مزبور جهت تاثیرگذاری بر افکار عمومی بود.
در واکنش به این خبر، ستاد فرماندهی ارتش سوریه با انتشار بیانیه ای استفاده هرگونه مواد شیمیایی و سمّی از سوی ارتش این کشور در حومه ادلب را محکوم کرد و تروریست ها را مسئول این حمله ددمنشانه دانسته است. پیش تر نیز جبهه ضدسوری دولت سوریه را به استفاده از سلاح های شیمیایی متهم کرده بود، اما در تحقیقات بعدی مشخص شد که عامل این حملات گروه های تروریستی بوده اند.
به دنبال اتهام علیه سوریه در حمله شیمیایی به خان شیخون، دولت این کشور اسناد و مدارک موثقی را در اختیار سازمان منع استفاده از سلاح های شیمیایی قرار داد. این اسناد دال بر قاچاق 12 دستگاه کامیون حامل کپسول های حاوی گاز خردل و سارین و گازهای سمی دیگر با اطلاع مقامات ترکیه است. گروه‌های تروریستی این مواد سمی را در کپسول های گاز قرار می دهند تا در صورت لزوم از آن استفاده کنند. دولت سوریه به سازمان منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی و جامعه بین‌المللی هشدار داد تا به مسئولیت خود در خصوص حفظ صلح و امنیت بین المللی عمل کنند و موضوع دسترسی گروه های تروریستی به سلاح شیمیایی و گازهای سمی را پیگیری کنند.
تحلیل دولت سوریه آن است که تروریست ها و حامیانشان با توجه به تحمل شکست های پی در پی در سوریه، به دنبال بهانه ای جدید برای تحریک افکار عمومی و جامعه جهانی علیه نظام سوریه هستند به این امید که در روند مذاکرات سیاسی امتیازی کسب کنند؛ لذا بار دیگر به حربه قدیمی سلاح شیمایی متوسل شده اند.
روسیه نیز در واکنش به اتهام حمله شیمیایی اعلام کرد بمب افکن های سوری یک انبار تسلیحاتی بزرگ را در شرق خان شیخون هدف حملات خود قرار دادند. به گفته سخنگوی وزارت دفاع روسیه، این اسلحه خانه منشأ انتشار گسترده گازهای سمی و مواد شیمیایی بوده است. ژنرال ایگور کوناشیکوفاین بر این باور است که مواد سمی از عراق وارد ادلب شده و در عراق نیز به صورت گسترده توسط تروریست ها مورد استفاده قرار می گیرد.
در هر حال صرف نظر از این که انگشت اتهام به سوی چه کسی نشانه رفته است، وقوع یک حادثه شیمیایی و تلفات نسبتا بالایی که در پی داشته است، بهانه خوبی به آمریکا داده است تا حمله موشکی به پایگاه هوایی الشعیرات را سامان دهد.
اهداف حمله موشکی آمریکا
دستاویز آمریکا در حمله موشکی، ادعای حمله شیمیایی به خان شیخون و تنبیه دولت بشار اسد اعلام شده است. در سطح تاکتیکی، ارتش آمریکا اعلام کرد که هدف از این حملات، باند و مخازن سوخت فرودگاه و همچنین جنگنده‌های موجود در آشیانه های فرودگاه نظامی الشعیرات بوده است. پنتاگون هم مدعی شده که این پایگاه محل انبار و ذخیره سلاح های شیمیایی بوده است.
انتخاب پایگاه الشعیرات برای حمله، حساب شده بوده است. یکی از اهداف و خواسته های آمریکا و متحدانش برای تغییر توازن موجود در عرصه جنگ سوریه، تضعیف موقعیت ارتش سوریه و توان هوایی ارتش این کشور است. نیروی هوایی سوریه با کمک نیروی هوایی روسیه توانسته است حملاتی هدفمند و موفقی را علیه مواضع گروه های تروریستی انجام دهد و دست برتر را در معرکه به نفع دولت سوریه حفظ کند، بنابراین هدف قرار دادن آن، از توان ارتش سوریه در نبرد جاری خواهد کاست.
ترامپ در اولین اظهارات خود پس از حمله به پایگاه ارتش سوریه گفت: حمله به سوریه در راستای منافع حیاتی امنیت ملی ما بود. وی افزود: از همه ملل متمدن می خواهم که برای پایان دادن به کشتار و خونریزی در سوریه به آمریکا بپیوندند.
به گفته منابع آمریکایی، روسیه پیش از دستور حمله در جریان آن قرار گرفته بوده است. پنتاگون اعلام کرد قبل از حملات موشکی، به روس ها اطلاع داده شده بود که پایگاه الشعیرات را ترک کنند، لذا به نیروها و تجهیزات ارتش روسیه آسیبی وارد نشده است. این اطلاع رسانی نشان از آن دارد که آمریکا قصد رویارویی مستقیم با روسیه در سوریه را ندارد.
حمله موشکی آمریکا به سوریه در حالی اتفاق افتاد که جلسه روز پنجشنبه شورای امنیت سازمان ملل برای بررسی حادثه شیمیایی خان شیخون بدون رای گیری درباره پیش نویس قطعنامه های پیشنهادی پایان یافته بود.
واکنش ها
در حالی که انگلیس، فرانسه، ترکیه، رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی از تجاوز نظامی آمریکا به سوریه استقبال کردند، روسیه و جمهوری اسلامی در کنار سوریه، به شدت آن را محکوم کردند. تلویزیون دولتی سوریه حمله آمریکا به سوریه را تجاوز توصیف کرد و«طلال برازی» استاندار حمص در واکنش به این تجاوز آشکار گفت سیاست ما با حمله آمریکا تغییر نمی کند. وی حمله آمریکا را در راستای خدمت به گروه های تروریستی و داعش ارزیابی کرد.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در واکنش به تجاوز آمریکا گفت حمله آمریکا تجاوز به حاکمیت سوریه و نقض قوانین بین المللی است. وی تاکید کرد حمله آمریکا به سوریه به روابط مسکو - واشنگتن آسیب می رساند.
وزارت خارجه روسیه هم با صدور بیانیه ای تاکید کرد اگر پیش از این، حضور نیروها آمریکایی برای با مبارزه با تروریسم توجیه می شد، الان اقدامی خصمانه و تجاوز به کشور سوریه محسوب می شود. در این بیانیه آمده است طرف روسی تفاهم نامه نظامی با آمریکا در سوریه را به حال تعلیق در می آورد.
کمیته امور دفاع و امنیت مجلس روسیه هم اعلام کرد آن چه واشنگتن انجام داده، اقدامی متجاوزانه علیه یک کشور عضو سازمان ملل است. بدون شک روسیه خواستار برگزاری نشست اضطراری شورای امنیت سازمان ملل برای بررسی این مسأله خواهد شد.
سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان هم در واکنش به حملات موشکی آمریکا اظهار کرد: جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگترین قربانی سلاح های شیمیایی در تاریخ معاصر، هرگونه استفاده از سلاح شیمیایی را فارغ از عاملین و قربانیان آن محکوم می کند و همزمان استفاده از این بهانه برای اقدامات یک جانبه را خطرناک، مخرّب و نقض اصول حقوق بین الملل می داند. بهرام قاسمی افزود ما ضمن محکومیت شدید حملات موشکی به پایگاه هوایی الشعیرات در سوریه توسط ناوهای آمریکایی، معتقدیم که این گونه اقدامات به بهانه حمله شیمیایی مشکوک در خان شیخون در ادلب که زمان بندی، عاملین و منتفعینِ از آن کاملا در پرده ای از ابهام قرار دارد به تقویت تروریست های رو به زوال و پیچیدگی اوضاع در سوریه و منطقه خواهد افزود.
در این حال نماینده دائم سوئد در سازمان ملل هم با ابراز نگرانی از اقدام نظامی آمریکا علیه سوریه بطور ضمنی آن را با بهانه تراشی دولت آمریکا و انگلیس در خصوص جنگ افزار کشتار جمعی عراق مقایسه کرد.
ابعاد و پیامدها
حمله به پایگاه هوایی الشعیرات نخستین حمله نظامی مستقیم آمریکا به یک پایگاه نظامی ارتش سوریه با اعلام رسمی است که در نوع خود بی سابقه بوده و حاکی از تغییر سیاست آمریکا در قبال سوریه است.
نکته قابل توجه و متناقض آن است که ترامپ در طول کارزار انتخاباتی خود و پس از رسیدن به منصب ریاست جمهوری، همواره از سیاست ها و رویکرد باراک اوباما نسبت به بحران سوریه انتقاد کرد و به ویژه خط قرمز دروغین اوباما علیه بشار اسد درباره استفاده از سلاح های شیمیایی در سال 2012 را زیر سوال می برد، اما با حمله موشکی اخیر به سوریه معلوم شد ترامپ هم مدعی استفاده ارتش سوریه از سلاح شیمیایی است، با این تفاوت که اوباما دست به اقدام نظامی علیه سوریه نزد؛ اما ترامپ در ابتدای ریاست جمهوری خود به مداخله نظامی مستقیم روی آورده است.
با این حمله، معادلات سیاسی و میدانی سوریه وارد دور تازه ای شده و چه بسا تلاش های روسیه و ایران برای برقراری آتش بس تضعیف خواهد شد. تاکنون ابتکار عمل در جنگ سوریه در دست ارتش سوریه و متحدانش یعنی روسیه و ایران قرار داشت، اما از این پس تروریست ها و حامیان منطقه ای آن ها جان تازه ای گرفته و در واقع برای ادامه حملات خود چراغ سبز جدیدی دریافت کرده اند.
گروه «ائتلاف ملی سوریه» که مرجع رسمی معارضان این کشور به شمار می رود ضمن استقبال از حمله آمریکا، خواستار تداوم چنین حملاتی شد. احمد رمضان، رئیس بخش اطلاع رسانی ائتلاف معارضان، در این زمینه گفت: ائتلاف سوریه از این حمله استقبال می کند و از واشنگتن می خواهد که توانمندی های نظام اسد را از بین ببرد به نحوی که ارتش سوریه نتواند در حملات خود از جنگنده استفاده کند.
این در حالی است که استقبال متحدان اروپایی آمریکا وعربستان سعودی، ترکیه، رژیم صهیونیستی تجاوز نظامی آمریکا، ظرفیت جدیدی را در اختیار رییس جمهور جدید آمریکا قرار می دهد تا رهبری جبهه مخالفان را در دست گرفته و فشار بیشتری را علیه سوریه، روسیه و محور مقاومت اعمال کند.
البته بعید است ترامپ به دنبال گشودن یک جبهه جدید و گسترده در سوریه و غرب آسیا باشد، زیرا هر گونه اقدام نظامی به ویژه علیه سوریه، مناسبات واشنگتن ـ مسکو را دچار تنش کرده و آمریکا را رودرروی روسیه قرار خواهد داد. به طور طبیعی ترامپ و کابینه او به دنبال چنین پیامدی نیستند، لذا ندای مخالفت با حمله اخیر آمریکا، از داخل این کشور به گوش می رسد.
در پایان باید گفت اقدام نظامی آمریکا، از یک طرف، به شکل محدود و به بهانه حمله شیمیایی به منطقه خان شیخون صورت گرفته تا نزد افکار عمومی موجه نشان داده شود و در عین حال از اصطکاک شدید و بیش از حد با روسیه بپرهیزد. از طرف دیگر، ترامپ تلاش دارد در ابتدای ریاست جمهوری خود با رویکرد امنیتی ـ نظامی، وجهه دیپلماسی ناکام آمریکا را در جهان و منطقه که در دوره اوباما شکل گرفته بود جبران کند و از خود چهره ای مقتدر و تاثیرگذار ارائه نماید. البته معلوم نیست رئیس جمهور بی تجربه آمریکا در این مسیر موفق باشد و در نتیجه باید منتظر پیامدهای منفی و چالش های بعدی این ماجرا باشد./مق/الف./