به نظر می رسد ترامپ برای بر هم زدن برجام عجله زیادی دارد و در این معادله، مکانیسم های حقوقی و تبعات سیاسی این مسئله را مورد محاسبه قرار نداده است. با این حال تیلرسون به عنوان وزیر امور خارجه وی، معتقد است که این اقدام باید به صورت گام به گام صورت گیرد. در هر حال، برکناری تیلرسون، نشان دهنده مشی افراطی ترامپ در تقابل با توافق هسته ای محسوب می شود.
طی روزهای اخیر تحولات مهمی در موضوع توافق هسته ای میان ایران و اعضای 1+5 به وقوع پیوست؛ تحولاتی که هر یک از آنها می تواند مولد منازعه ای جدید بر سر برجام محسوب شود. برگزاری جلسه کمیسیون مشترک بررسی برجام در وین، توافق کنگره و کاخ سفید بر سر وضع تحریم های جدید علیه ایران، برکناری وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا از تیم بررسی برجام در آمریکا و ....موضوعاتی هستند که در این برهه زمانی باید به صورت همزمان مورد توجه و تحلیل قرار گیرد. در این خصوص نکات قابل ذکری وجود دارد:
1- چنانچه اخبار نقل شده از جلسه کمیسیون اخیر بررسی برجام در وین نشان می دهد، علی رغم اعتراض نمایندگان وزارت امور خارجه کشورمان به نمایندگان 1+5 در این جلسه، شدت و نحوه این اعتراض به گونه ای نبوده است که در آن، نقض صریح و علنی برجام از سوی ایالات متحده آمریکا به صورت رسمی مورد توجه و انتقاد قرار گیرد. به عبارت بهتر، در این جلسه، صرفا نسبت به اقدامات طرف آمریکایی نوعی عتاب صورت گرفت و بدیهی است که تجربه دو سال اخیر نشان می دهد که ایالات متحده آمریکا در مسئله برجام توجهی نسبت به عتاب نمایندگان ایران و حتی دیگر اعضای 1+5 ندارد. اعلام رسمی نقض برجام از سوی ایالات متحده آمریکا با عتاب دیپلماتیک علیه این کشور بر سر عدم عمل کردن به برخی مفاد برجام تفاوت دارد. این در حالیست که بر همگان مسجّل است که واشنگتن در حال نقض مفاد 26 تا 29 توافق هسته ای می باشد.
2- سرانجام همان گونه که پیش بینی می شد، مجلس نمایندگان و سنای آمریکا بر سر وضع تحریم های جدید علیه ایران و روسیه و کره شمالی با یکدیگر به توافق رسیدند. سخنگوی کاخ سفید نیز در یک موضع گیری زودهنگام، از این تحریم ها دفاع کرد و از موافقت دولت آمریکا با آنها خبر داد. از این رو وضع و اجرایی شدن تحریم های جدید (در قالب تحریم های غیر هسته ای) علیه کشورمان الزامی است. اگرچه ترامپ مدعی است که این تحریم ها بر سر مسائل غیر هسته ای وضع گردیده و برجام را هدف قرار نمی دهد، اما بدیهی است که چنین ادعایی نه به لحاظ حقوقی و نه به لحاظ عقلانی از سوی ایالات متحده آمریکا قابل قبول و پذیرش نیست. وضع این تحریم ها، به مثابه ایجاد خلل در عادی سازی روابط اقتصادی ایران و دیگر کشورهای جهان در دوران پسابرجام محسوب می شد. ضمن اینکه فراتر از این تحریم ها، کارشکنی های وزارت خزانه داری دولت آمریکا بر سر ایجاد مراودات بانکی میان ایران و دیگر کشورهای دنیا (به خصوص بانک های بزرگ) به قوت خود باقیست. در چنین شراطی نقض برجام از سوی ایالات متحده آمریکا محرز است. هم اکنون زمان آن رسیده است که دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان و خصوصا کمیسیون داخلی برسی برجام، نقض صریح توافق هسته ای از سوی ایالات متحده آمریکا را اعلام کرده و به فکر اقدامات عملی متقابل در این مسیر باشد. اگرچه اقدامات لازم در این خصوص مورد پیش بینی قرار گرفته است، اما هم اکنون زمان عملی شدن این اقدامات است.
3- رکس تیلرسون وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا که اخیرا پایبندی ایران به توافق هسته ای را مورد تایید قرار داده، از کمیته بررسی برجام در دولت ترامپ کنار گذاشته شده است! به عبارت بهتر، رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا شخص اول دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی خود را از فرآیند بررسی برجام کنار گذاشته است. برخی منابع خبری از جمله سی.ان.ان اخیرا در گزارشی از احتمال استعفای تیلرسون از وزارت امور خارجه آمریکا در آینده ای نزدیک خبر داده اند. این منابع خبری، یکی از مهم ترین دلایل این استعفا را اختلاف با ترامپ بر سر برجام دانسته اند، اما به راستی ماهیت این اختلاف چیست؟
اگر به گذشته ای نه چندان دور مراجعه کنیم و مروری بر مواضع وزیر امو خارجه آمریکا در قبال برجام داشته باشیم، اتفاقا در می یابیم که تیلرسون یکی از سخت ترین مواضع را در این خصوص داشته است. در بدو حضور ترامپ در کاخ سفید و در جلسه استماع سنا برای بررسی صلاحیت تیلرسون، وی صراحتا اعلام کرد که توافق هسته ای میان ایران و اعضای 1+5 باید مورد بازبینی مجدد قرار گرفت. این اظهارات به اندازه ای بازتاب داشت که جیمز ماتیس، وزیر دفاع دولت ترامپ، پس از تیلرسون ناچار شد در ظاهر، از پایبندی آمریکا به توافق هسته ای سخن بگوید. در ادامه نیز تیلرسون بارها از برجام به عنوان توافقی بد برای آمریکا یاد کرد. از این رو نمی توان تیلرسون را فردی مدافع برجام نامید! وی از مخالفان توافق هسته ای میان اعضای 1+5 و ایران محسوب می شود.
با این حال به نظر می رسد یکی از اصلی ترین دلایل اختلافات ترامپ و تیلرسون بر سر برجام، مربوط به نوع مواجهه حقوقی آنها با این مسئله است. به نظر می رسد ترامپ برای بر هم زدن برجام عجله زیادی دارد و در این معادله، مکانیسم های حقوقی و تبعات سیاسی این مسئله را مورد محاسبه قرار نداده است. با این حال تیلرسون به عنوان وزیر امور خارجه وی، معتقد است که این اقدام باید به صورت گام به گام صورت گیرد. در هر حال، برکناری تیلرسون، نشان دهنده مشی افراطی ترامپ در تقابل با توافق هسته ای محسوب می شود.
4- هم اکنون کمترین مجالی برای مماشات با ایالات متحده آمریکا بر سر نقض برجام باقی نمانده است. رئیس جمهور و وزیر امورخارجه کشورمان نیز در موضع گیری های خود، نسبت به نقض روح و متن برجام از سوی واشنگتن اذعان کرده اند. در حال حاضر، نیاز است با استناد به مکانیسم های تعبیه شده در سند برجام و از آن مهم تر با استناد به دو سند بالادستی در این خصوص (بیانیه رهبر معظم انقلاب اسلامی در هنگام تصویب برجام و بیانیه مجلس شورای اسلامی)، پاسخ سخت و دندان شکنی به ایالات متحده داده شود. در این معادله، باید از ظرفیت روسیه ، چین و حتی برخی کشورهای اروپایی نیز استفاده کرد. در این برهه زمانی حساس، کشورهای اروپایی نیز نسبت به نقض برجام توسط آمریکا اذعان دارند و از این رو فدریکا موگرینی مسئول کمیته برسی برجام و دیگر مقامات اروپایی، آزمون سختی پیش و دارند. زمان آن رسیده است که تروییکای اروپایی موضع صریح خود را در قبال نقض برجام از سوی ایالات متحده آمریکا مشخص نموده و از ادامه بازی زیگزاگی و متناقض در این خصوص اجتناب کنند.
لازم به ذکر است که تا کنون کشورهای اروپایی نتوانسته اند نمره قابل قبولی در این خصوص دریافت کنند. در جریان تمدید قانون آیسا، با وجود اینکه سران اروپایی در جریان تعهدات آمریکا به ایران در خصوص عدم تمدید این قانون بودند، چنین اقدامی را مصداق نقض توافق هسته ای از سوی دولت قبلی آمریکا (دولت اوباما) ندانستند. همچنین کشورهای اروپایی در قبال عهد شکنی های مکرر وزارت خزانه داری آمریکا در مسیر عادی سازی روابط تجاری و بانکی با ایران اقدامی صورت نداده اند. حال، در شرایطی که کشورهای اروپایی نیز نسبت به نقض برجام از سوی آمریکا اذعان دارند، باید منتظر عملکرد آنها در تقابل با کاخ سفید بود./