پديده مهاجرت هم در كشورهاي توسعه يافته و هم در كشورهاي در حال توسعه وجود دارد؛ ليكن نوع و ماهيت اين مهاجرت ها متفاوت است. مهاجرت یکی از ابعاد مهم فرآیند توسعه اقتصادی- اجتماعی به شمار می آید وجابجایی بی سابقه انسان ها در درون مرزهای یک کشور، جزو بزرگترین تغییرات قرن بیستم به شمار می رود. روشن است كه با شناخت درست و صحيح اين پديده و اطلاع از وضعيت موجود آن مي توان اقدام به برنامه ريزي جامع و كارآمد در راستاي كنترل و مسيردهي موثر به اين مقوله مهم نمود.
تعریف مهاجرت
بطور کلی واژه مهاجرت در مفهوم جابجایی و انتقال جمعیت در مکان یا تحرک جغرافیایی جمعیت بکار می رود. مهاجرت در برگیرنده 4 بعد ویژه یا متغیر است. تغییر در مکان، اقامتگاه، زمان و نوع فعالیت. واژه مهاجرت در معنای جابجایی و انتقال جمعیت در مکان یا تحرک جغرافیایی جمعیت استفاده می شود و معنای خاص آن عبارت است از نقل مکان انفرادی یا جمعی انسان ها یا تصمیم به تغییر محل اقامت و کار به طور دائم یا به مدت طولانی و بیش از یک سال. در جمعیت شناسی، مهاجرت عبارت است از جابجایی افراد یا گروه ها که متضمن تغییر دائمی یا نیمه دائمی محل سکونت است.
انواع مهاجرت
دسته بندی های مختلفی از پدیده مهاجرت صورت گرفته است که در این مقاله سعی بر آن شده است تا تقسیم بندی جامع و کاملی از پدیده مهاجرت ارائه گردد. نمودار(1) نشان دهنده انواع تقسیم بندی پدیده مهاجرت می باشد.
نمودار1- انواع تقسيم بندي هاي پديده مهاجرت
علل و انگیزه های مهاجرت
نظریه های مهاجرت به طور عام در سه مقوله کلی قرار می گیرد:
1- نظریات توجیهی یا کارکردگرایانه(فونکسیونالیستی)
شامل نظریات تفاوت ها و نظریه جذب و دفع می باشد.
2- نظریات تحلیلی یا تضاد(مبتنی بر بررسی های اقتصاد سیاسی)
که نظریات وابستگی و نظریه دگرگونی و توسعه در این حوزه جای می گیرد.
3- نظریه سیستمی مهاجرت
برخی از صاحب نظران با تلفیق دو دسته از این نظریات با وارد کردن بعضی متغیرها، آن را ارائه می کنند. برخی معتقدند که مهاجرت جوانان روستایی یک پدیده تصادفی نبوده و عوامل مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و روانشناختی در آن موثرند و در مقابل عده ای اعتقاد دارند که بروز سه تحول عمده طی 35 سال اخیر موجب شده است تا جابجائی های جمعیتی از اهمیتی بیش از پیش برخوردار شود: این تحولات شامل اصلاحات ارضی در سال 1342، انقلاب اسلامی در سال 1357 و بروز جنگ تحمیلی در خلال سال های 1359 تا 1367 می باشد. به طور کلی در این مقال بحث مهاجرت در ایران را می توان به دو دوره تقسیم نمود:
- دوره قبل از انقلاب اسلامی
- دوره بعد از انقلاب اسلامی
در دوران قبل از انقلاب، بیشتر عوامل و انگیزه های مهاجرت را می توان در قالب نظریات تحلیلی و تضاد و مشخصاً نظریه وابستگی از روستا به شهر مورد ارزیابی قرار داد. این در حالی است که پس از انقلاب اسلامی، عوامل موثر بر مهاجرت را می توان در نظریه تفاوت ها و نظریه سیستمی جستجو نمود.
مراحل مهاجرت
فولر الگویی پنج مرحله ای برای تصمیم گیری درباره مهاجرت ارائه کرده است که ترتیب آن به صورت زیر است:
- مرحله نخست: فرد با مسائلی که زائیده شرایط محیطی و خواسته های شخصی است برخورد می کند.
- مرحله دوم: فرد فهرستی از گزینه های گوناگون برای گرفتن بهترین تصمیم را بررسی می کند.
- مرحله سوم: انسان با سنجش امکاناتش در جایی که هست و بیرون از آن راه حلی برمی گزیند.
- مرحله چهارم: فرد تصمیم قطعی خود را می گیرد.
- مرحله پنجم: شخص تصمیم خود را اجرا می کند: یا دست به مهاجرت می زند، یا می ماند.
نمودار2- الگوی فولر برای کوچ یا ماندن