سگ‌هاي درنده اليزابت

توقيف نفت‌كش ايراني در تنگه جبل الطارق به دست انگليسي‌ها، بار ديگر داستان‌هاي تاريخي جنايات دزدان و راهزنان دريايي اروپايي در چند سده پيش را در اذهان عمومي زنده كرد. دزدي و غارت و جنايت را مي‌توان ذات و جوهر تمدن غرب دانست. مروري بر تاريخ غرب در دوران جديد به خوبي نشان مي‌دهد كه راهزني و دزدي دريايي تا چه اندازه جزئي از فرهنگ اين تمدن است.

دستيابي به ثروت سرزمين‌هاي اشغال شده در غرب اروپا‌ـ همانجا كه امروز قاره آمريكا ناميده مي‌شود‌ـ سرآغاز جولان و قدرت‌يابي اروپايي‌ها، تسلط آنان بر دريا‌ها و همچنين سرآغاز استعمارگري و غارتگري است. در همين زمان و در حالي كه كشتي‌هاي تجاري غربي، مثلثي را براي تجارت پرسود خود با سه رأس اروپا، آفريقا و آمريكا فراهم كرده بودند، دزدي و سرقت دريايي نيز از سوي اروپاييان رواج بسياري يافت. اين دزدي‌ها معمولاً با حمايت دربار كشورهاي اروپايي اعم از انگليس، فرانسه، اسپانيا، هلند و... انجام مي‌شد.

هر كشور دزدان دريايي را تشويق مي‌كرد تا به دشمنان خود حمله كنند. مرداني كه به نفع كشوري در اين زمينه عمل مي‌كردند «ملوان غير نظامي» ناميده مي‌شدند و براي غرق كردن كشتي‌هاي دشمن جواز رسمي داشتند كه «نامه انتقام» ناميده مي‌شد. آمريكايي‌ها‌ نيز در عرصه دزدي و راهزني دريايي فعاليت مي‌كردند. آنها از سده هفدهم در فعاليت كمپاني هند شرقي انگليس مشاركت جدي داشتند و از دزدان دريايي صاحب‌نام منطقه اقيانوس هند و خليج‌فارس به شمار مي‌رفتند.

در اين ميان، انگليسي‌ها نقشي تاريخي در دزدي دريايي دارند. زماني كه اليزابت اول (1558‌ـ 1603) در انگلستان به قدرت رسيد، جامعه انگليس در وضع اقتصادي نابساماني قرار داشت. اليزابت ساده‌ترين و شرافتمندانه‌ترين! راه را براي تأمين مخارج دربار خود، كه در سال به بيش از سيصد هزار پوند مي‌رسيد، مشاركت با دزدان دريايي و سرمايه‌گذاري در تجارت برده يافت. او، هاوكينز و دريك، دو دزد دريايي نامدار انگليسي را بركشيد و در زمره نزديك‌ترين كسان خود جاي داد. سِر جان هاوكينز (1532ـ 1595) و سِر فرانسيس دريك (1543ـ 1596) قريب به چهار دهه سگ‌هاي درنده اليزابت در درياها محسوب مي‌شدند.

هاوكينز، بنيان‌گذار «تجارت» انگليس با آمريكاي جنوبي، سرپرستي «تجارت برده» اليزابت را برعهده داشت. وي نخستين بار در سال 1562 با سه كشتي و يكصد خدمه، با سرمايه بازار لندن و حمايت دربار انگليس، سيصد و به روايتي پانصد برده را در سيرالئون به اسارت برد و در هائيتي فروخت. سپس كشتي‌هايش را از كالاهاي منطقه انباشت و به ليورپول بازگشت. سود او چنان خيره‌كننده بود كه گروهي ديگر از تجار انگليسي را به سرمايه‌گذاري در تجارت برده ترغيب كرد. سفر «تجاري» بعدي هاوكينز به سواحل گينه بود. اليزابت در اين سفر هزار پوند سرمايه‌گذاري كرد كه برابر با يك سوم كل سرمايه اين محموله بود. سود وي در اين «سرمايه‌گذاري» 60 درصد گزارش شده است. اين سرآغاز تجارت انگليسي برده بود كه تا اواسط سده نوزدهم ادامه داشت.

در اين زمان، دريك با سرمايه اليزابت به راهزني دريايي مشغول بود. به نوشته جيمز ميل، كاپيتان دريك در سال 1580 از نخستين سفر دريايي خود «با پانصد هزار پوند كالاي غارت شده» به انگلستان بازگشت و از اين طريق مخارج يك سال دربار سلطنتي را تأمين كرد.

ارنست ماندل مي‌نويسد: «در حدود سال 1550 در انگلستان كمبود شديد سرمايه وجود داشت. اعمال راهزنانه دريايي عليه ناوگان اسپانيا، كه در كسوت شركت‌هاي سهامي سازمان داده شده بود، موقعيت را در اثناي سال‌هايي اندك تغيير داد. نخستين راهزني دريايي [كاپيتان] دريك در سال‌هاي 1577 تا 1580 با سرمايه‌اي به مبلغ 5 هزار پوند انجام شد كه ملكه اليزابت نيز در آن شريك بود. اين راهزني دست كم 600 هزار پوند سود داشت كه نيمي از آن نصيب ملكه انگليس شد. «برد» تخمين مي‌زند كه راهزنان در اثناي حكومت اليزابت نزديك به 12 ميليون پوند به انگلستان وارد كردند.»

در سال 1585 ميلادي، فرانسيس دريك با كشتي‌هاي خود به جزيره اسپانيايي سن دومينگو در درياي كارائيب حمله برد و اين جزيره و سپس شهر كارتاژن در ونزوئلا را غارت كرد. سپس در راه بازگشت، در سال 1587 ميلادي، بندر كاديس واقع در سواحل آندلس اسپانيا را به آتش كشيد و حتي تعدادي از كشتي‌هاي جنگي اسپانيا را نابود كرد. وي پس از بازگشت، به دست اليزابت درجه آدميرال نيروي دريايي انگليس را دريافت كرد.

دزدي دريايي در قرون 16 تا 18 ميلادي آنچنان از سوي دربارهاي سلطنتي حمايت مي‌شد كه گاه نتيجه آن رويارويي و جنگ دو كشور بود. يكي از اين جنگ‌هاي مشهور كه به برتري انگليسي‌ها بر درياها انجاميد، نبرد «آرمادا» بود. از اوايل قرن شانزدهم، به تدريج و با قدرت يافتن نيروي دريايي انگلستان، كشتي‌هاي انگليسي و دزدان دريايي دولتي انگليسي، مانند «فرانسيس دريك» بي‌وقفه در اقيانوس اطلس به كشتي‌هاي اسپانيايي كه مملو از گنجينه‌هاي متصرفات اسپانيا در قاره آمريكا بودند حمله مي‌كردند.

تهاجم بي‌رويه و مداوم دزدان دريايي انگليسي به كشتي‌هاي اسپانيايي، كاسه صبر «فيليپ دوم» را لبريز كرد و وي تصميم گرفت بزرگ‌ترين عمليات نظامي آن دوران را عليه انگلستان صورت دهد. نيروي دريايي اسپانيا كه بزرگ‌ترين نيروي دريايي آن زمان بود، «آرمادا» نام داشت كه ناوگاني باشكوه از 130 كشتي‌ جنگي را تشكيل مي‌داد و از نيروي نظامي قدرتمندي شامل 30 هزار ملوان و سرباز، توپ‌خانة قوي، تجهيزات لازم براي محاصرة شهرها، بيمارستان نظامي و غيره برخوردار بود. اين ناوگان عظيم، با فرماندهي «دوك مدينا سيدونيا» عازم انگلستان شد تا خاك انگلستان را تصرف و شهر لندن را اشغال كند؛ اما روند جنگ به نحو ديگري پيش رفت و ناوگان دريايي انگليس در ضربه‌اي پيش دستانه موفق به شكست ناوگان اسپانيا شد. در 8 اوت 1588 ميلادي، ناوگان دريايي شكست‌ناپذير اسپانيا در مقابل بندر «گراولينس» انگليس درهم شكسته شد و اين سرآغاز تفوق دريايي انگلستان بر ديگر رقباي استعمار‌گر اروپايي بود. قدرت نيروي دريايي انگليس روز به روز افزايش يافت و در اواسط قرن هجدهم ميلادي تا اواسط قرن بيستم ميلادي، قريب به دو قرن، نيروي دريايي پادشاهي بريتانيا، نيرومندترين نيروي دريايي جهان بود.

نمونه ديگر از دزدان دريايي مورد حمايت دربار بريتانيا، «هنري مورگان» (1688ـ 1635) دزد دريايي مشهور انگليسي بود كه بعدها به عنوان ملوان غير نظامي انجام وظيفه مي‌كرد. او با غنيمت گرفتن ناوگان خزانه اسپانيا، ثروت هنگفتي را كسب كرد و موفقيت‌هاي پياپي او را در حمله به مستعمرات اسپانيا در كوبا ترغيب مي‌كرد. وي سرانجام به دليل پيروزي‌هايش، از سوي چارلز دوم (1638ـ 1630م) به دريافت عنوان شواليه مفتخر و جانشين حكمران جامائيكا شد.