جمعیت فعال و جمعیت غیرفعال دو شاخص مهم بازار کار هستند که نرخ بیکاری و نسبت اشتغال نیز متاثر از این دو شاخص مهم تغییر می‌کنند.
اما جمعیت فعال و غیرفعال چه گروهی از افراد هستند؟ شاخص «جمعیت فعال» به مجموعه گروه بیکاران و شاغلان اطلاق می‌شود، یعنی تمام جمعیت 3 میلیون نفری بیکار و حدود 24 میلیون نفری شاغل کشور تحت عنوان «جمعیت فعال» شناخته می‌شوند.
«جمعیت غیرفعال» اما به گروهی از جامعه گفته می شود که نه شاغل هستند و نه تمایلی برای ورود به بازار کار دارند. دانشجویان و افراد در حال آموزش، زنان خانه دار و افراد دارای درآمد از محل های «غیرکاری» بخش مهمی از جمعیت غیرفعال را به خود اختصاص می‌دهند.
در بررسی وضعیت اشتغال کشور افزایش جمعیت فعال (گروه بیکاران یا شاغلان) حتی اگر این رشد به جمعیت بیکار کشور اضافه کند، یک سیگنال مثبت به اقتصاد است چراکه رشد جمعیت فعال نشان دهنده تمایل افراد برای ورود به بازار کار و افزایش اشتغال در کشور است.در مقابل، افزایش جمعیت غیرفعال به معنای کاهش تمایل افراد برای ورود به بازار کار است. به عبارتی رشد جمعیت این گروه از جامعه نشان می‌دهد میزان تمایل به فعالیت های اقتصاد و شاغل شدن در کشور کم شده است.میزان جمعیت غیرفعال در تابستان 98 حدود 33 میلیون و 937 هزار نفر است. با توجه به اینکه این افراد تمایلی به فعالیت اقتصادی و شاغل شدن در چارچوب قانون را ندارند برای تأمین معاش باید از مسیری شغل به دست بیاوردند.
ازجمعیت بالای 15سال کشور بالغ بر 61میلیون نفر است که حدود34میلیون نفر آنها را جمعیت غیرفعال تشکیل می‌دهند و از این جمعیت غیرفعال، حدود 3میلیون نفر، بدون داشتن شغل، دارای درآمد هستند. جمعیت بالای 15 سال کشور، از دو گروه جمعیتی «فعال اقتصادی» و «غیرفعال» تشکیل می‌شود که تحت عنوان «نرخ مشارکت اقتصادی» مورد سنجش قرار می‌گیرد.
احتمال ورود پول های مختلف به اقتصاد ایران
حسن خوشپور، کارشناس اقتصادی گفت: افرادی که دارای درآمد و فاقد شغل هستند یا شغل غیر رسمی دارند یا شغلشان در فهرست مشاغلی که مرکز آمار در نظر دارد قرار نگرفته است،باید مورد بررسی قرار گیرند.
به اعتقاد معاون سابق سازمان برنامه و بودجه کشور مرکز آمار ایران باید اعلام کند از چه روشی تشخیص دادند که این افراد دارای درآمد و فاقد شغل هستند،احتمال دارد افرادی که دارای درآمد و فاقد شغل هستند املاکی از طریق میراث گذشتگان به دست آورده باشند و افراد با اجاره آنها کسب درآمد می‌کنند اما آنچه به واقعیت نزدیک است به دست آوردن این پول از فعالیت‌های دلالی خواهد بود.
خوشپور با اشاره به اینکه ممکن است درآمدی که به دست می آید برای اقتصاد ایران مفید باشد گفت: افرادی که از بخش اجاره املاک درآمد کسب می‌کنند یک ارزش افزوده برای اقتصاد ایران دارند و نیاز یک خانواده را برای تهیه مسکن رفع کرده‌اند. در همین حال مواردی هم وجود دارد که احتمال دارد این پول از فعالیت‌های سوداگری به دست بیاید که برای اقتصاد مضر است.
وی با اشاره به اینکه ممکن است بخشی از این درآمدها به صورت قطره چکانی وارد اقتصاد شود افزود: هر چند ورود پول های کثیف به اقتصاد از این طریق محتمل است اما نمی‌توان در این زمینه نظر قطعی اظهار کرد. همچنین مرکز آمار ایران به عنوان یک نهاد رسمی این درآمد را شناسایی کرده و مسائل مرتبط با پولشویی از جمله مواردی نیست که اطلاعات آن به راحتی افشا شود.
افزایش قابل توجه «جمعیت دارای درآمد بدون شغل» یکی از پدیده‌های بازار کشور در سال‌های اخیر است و مقوله ای قابل تأمل برای بازار کار محسوب می شود.