«نخستین خانه‌ای كه برای مردم بنا شده، همان است كه در مكّه است؛ خانه‌ای كه برای جهانیان بركت و هدایت است. در آنجا آیات روشنی از جمله مقام ابراهیم(ع) است و هر كس داخل آن شود، در امان است.» (آل‌عمران/96و97) برای خدا، حجّ آن خانه بر كسانی‌كه قدرت رفتن به آنجا را داشته باشند، واجب است و هر كس كفران ورزد (و آن را ترک كند) خدا از عالمیان بی‌نیاز است.
عنوان‌های «اوّلین خانه»، «مبارک»، «هدایت‌گر همه»، «نشانه‌های روشن»، «مقام ابراهیم» و «امنیت» كافی است كه اهمّیّت و ویژگی «حج» را نمایان کند. چنین تعابیری درباره هیچ‌یک از عبادات اسلامی به كار نرفته است. این تعبیرها خود، گویای مقام والای حجّ در اسلام است. انتهای آیه نیز، هشداری است به كسانی كه حجّ را ترک می‌كنند و اینكه تشریع حج به امنیّت مكّه به سود مسلمانان حجّ‌گزار است و با اشاره به بی‌نیازی خدا از همه، خسران ترک مراسم حج را متوجّه تاركان آن می‌كند، چنانکه رسول اكرم(ص) نیز به آنان چنین وعید می‌دهد:
«كسی كه حجّ را به تأخیر بیندازد تا بمیرد، خداوند او را روز واپسین، یهودی یا مسیحی بر می‌انگیزد.» امیرمؤمنان علی(ع) فلسفه تشریع حجّ را تقویّت دین مقدّس اسلام دانسته، فرموده است: «خداوند حجّ را به منظور تقویت دین واجب فرمود.حج بسان قرآن است كه همه از آن بهره‌مند می‌شوند؛ ولی اندیشمندان و غوّاصان و درد آشنایان امّت اسلامی اگر دل به دریای معارف آن بزنند و از نزدیک شدن و فرو رفتن در احكام و سیاست‌های اجتماعی آن نترسند، از صدف این دریا گوهرهای هدایت و رشد و حكمت و آزادگی را بیشتر صید خواهند کرد و از زلال حكمت و معرفت آن تا ابد سیراب خواهند گشت.» از جمله مسائلی كه در حج بر آن تأكید شده، نیكوسازی رفتار فردی و اجتماعی است. اهمیت این موضوع به اندازه‌ای است كه در متن احكام حجّ و در قرآن كریم بدان تصریح شده است. حج‌گزار باید از لحظه «احرام» تا پایان مراسم پرشكوه حج، از هرگونه كنش منفی در رفتار و گفتار خویش بپرهیزد و جز یاد خدا و سخن زیبا از او سر نزند. امام صادق از قول پدرش(ع) چنین نقل می‌كند: «به كسی كه آهنگ این خانه(كعبه) می‌كند، اگر سه خصلت در او نباشد اعتنایی نمی‌شود،
1ـ اخلاق نیكی كه با رفیقانش خوش‌رفتاری كند. 2ـ بردباری كه با آن خشمش را كنترل كند. 3ـ ورعی كه او را از محرمّات الهی باز دارد.» بنابراین ضرورت دارد كه زائر خانه خدا در كنش‌های مثبت و منفی خویش، در بعد فردی و اجتماعی، مراقب باشد كه مرتكب خلاف نشود، با مسئولان و مأموران داخلی و خارجی، هم‌سفران، حاجیان سایر كشورها، خدمه فرودگاه و منزل، رانندگان و... رفتار خوش اسلامی داشته باشد، كسی را از خود نرنجاند، همدل و غم‌خوار یاران و مسلمانان باشد، بهداشت فردی و اجتماعی را مراعات كند، از هرگونه كمكی به همراهان دریغ نورزد. امام زین‌العابدین(ع) با همه قدر و منزلتی كه داشت، در مسافرت‌ها به‌طور ناشناس با قافله‌ها همراه می‌شد و با آنان قرار می‌گذاشت كه برخی نیازمندی‌های‌شان را برآورده کند. امام صادق(ع) فرمود، در نصایح لقمان به پسرش آمده است: «هرگاه با گروهی همسفر شدی؛ در كارها زیاد با آنان مشورت كن، بر روی آنان فراوان لبخند بزن، در مورد زاد و توشه‌ات، سخاوت‌مند باش، هرگاه صدایت كردند، پاسخ گو، اگر به یاریت طلبیدند، بشتاب. پیوسته خاموش باش و زیاد نماز بگزار. در شهادت به حق شركت كن. در حركت كردن با آنان موافقت كن، در انجام امور كوشا باش. اگر از تو وام خواستند به آنان بپرداز. حرف بزرگ‌ترها را بشنو و به درخواست‌شان پاسخ مثبت بده...»