پایان سفر خاورمیانه‌ای جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، این سوال را ایجاد کرده که او چقدر توانسته به اهدافی که دولتش دنبال می‌کرد، نزدیک شود؟برای پاسخ گویی به این پرسش، می‌توان در ابتدا تعدادی از این اهداف از پیش تعیین شده را برشمرد. پیگیری و توسعه عادی سازی روابط میان اسرائیل و کشورهای عربی، با محوریت نزدیک کردن ریاض و تل آویو یکی از این اهداف بود. ترمیم روابط و کاهش اختلاف سیاسی با دولت ریاض و تلاش برای حل بحران انرژی حاصل از جنگ روسیه علیه اوکراین که به افزایش بهای نفت و سوخت در آمریکا نیز انجامیده، بخش دیگری از اهداف سفر بایدن بود.طرح پر سرو صدای ناتوی عربی که از مدت‌ها قبل از انجام این سفر در بوق و کرنا شده بود نیز در کنار چند هدف اقتصادی کوچک از دیگر انگیزه‌های بایدن برای این سفر بود.
یکی از حلقه‌های مهم این سفر بی نتیجه و در ابهام ماندن ایده اتحاد استراتژیک نظامی میان کشورهای عربی و اسرائیل یا همان ناتوی عربی بود. ایده‌ای که با نزدیک شدن زمان این سفر بایدن، آهسته آهسته شکست آن هویدا می‌شد. در روزهای گذشته، ابتدا کشورهای عراق، عمان، قطر و کویت اعلام کردند به ائتلاف پدافند هوایی یکپارچه نخواهند پیوست. سپس دولت‌های قاهره و ابوظبی اعلام کردند به ائتلافی که علیه ایران باشد و تهدید جمهوری اسلامی ایران را دنبال کند، نخواهند پیوست. مصری‌ها می‌گویند که از ابتدای ریاست جمهوری عبدالفتاح السیسی، تا کنون هیچ گاه علیه ایران و منافع آن یا حزب ا... لبنان یا گروه‌های مقاومت مورد حمایت ایران موضع گیری نکرده‌اند. این کشور همچنین در ماه‌های اخیر به دنبال رابطه‌ای است که دهه‌ها قطع شده است. انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس دولت امارات متحده عربی نیز روز جمعه گفت: « امارات در تلاش است تا سفیر خود را به تهران بفرستد و به دنبال بازسازی پل‌ها با ایران است» و «ایده رویکرد تقابلی با ایران چیزی نیست که ابوظبی از آن حمایت کند.» در آخرین پرده شکست ناتوی عربی هم روز گذشته وزیر خارجه سعودی اعلام کرد:«چیزی به نام ناتوی عربی وجود ندارد و ریاض به دنبال هیچ ائتلافی با اسرائیل در منطقه نیست »بنابراین، بر خلاف آن چه واشنگتن و تل آویو پیگیری می‌کردند، می‌توان ایران را نیز یکی از دولت‌هایی دانست که از سفر بایدن، منتفع شده است. این رویکرد دولت‌های عربی در تقابل نداشتن با ایران، هدیه‌ای بود که بایدن نمی‌خواست در سفر خود به تهران بدهد. فضایی که البته می‌تواند در ترمیم روابط کشورمان با این دولت‌ها مورد استفاده و توجه قرار گیرد.
به نظر می‌رسد بر خلاف بایدن، این دولت‌ها و گروه‌های دیگرند که از این سفر نفع برده‌اند. حکومت عربستان سعودی و شخص بن سلمان، ولیعهد این کشور که آمر قتل جمال خاشقچی، روزنامه نگار منتقد سعودی بود، شاید اولین برنده این سفر بود. بایدن برای مدیریت بازار پرنوسان انرژی، کاهش قیمت بنزین در آمریکا، چیدن نخستین خشت‌های عادی سازی روابط با اسرائیل و تضعیف دولت‌های روسیه و چین حاضر به دیدار با حاکمان سعودی شد. سفری که نتیجه آن، تقویت وجهه ولیعهد سعودی بین جوامع بین‌المللی و تحکیم پادشاهی آینده او بود. از طرفی، در باره عادی سازی، عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجی عربستان گفت: روابط این کشور با اسرائیل تا زمان عملی شدن راه حل دو کشور و تشکیل کشور فلسطین، عادی نخواهد شد. او درباره تلاش بایدن برای پیوستن عربستان به پیمان ابراهیم گفت: «ما گفته ایم که عربستان سعودی از طرح صلح عربی حمایت می‌کند. در واقع ما آن را پیشنهاد کردیم. ما به صراحت اعلام کرده‌ایم که صلح در پایان این روند حاصل می‌شود، نه در آغاز آن.» دولت ریاض به رغم اشتیاق‌اش برای گشودن بازارهای مالی خود به روی همه افراد و دولت‌ها در راستای تحقق چشم‌انداز اقتصادی 2030، به عنوان حکومتی که ادعای پرچم داری جهان اسلام را دارد، در کوتاه مدت و میان مدت حاضر به عادی سازی پرهزینه نیست. جو بایدن همچنین، در متقاعد کردن حکومت سعودی برای افزایش تولید نفت، خنثی‌سازی فشار روسیه و در نهایت کاهش بهای بنزین و دیگر فراورده‌های تولیدی از سوخت‌های فسیلی،فعلا یک قول روی کاغذ دریافت کرده است که اما و اگرهای زیادی برای تحقق یا حتی مفید بودن آن برای انتخابات میان دوره‌ای کنگره که بایدن یکی از هدف‌های اصلی‌اش از این سفر بود را درمقابل خود می‌بیند.
عربستان اعلام کرد که به صورت مستقل تصمیم نخواهد گرفت و موضوع را در اجلاس بعدی اوپک طرح کرده و به تصمیم جمعی متعهد خواهد بود. در این شرایط با توجه به مراودات حکام سعودی با مقامات کرملین، احتمال این که تغییر معنادار و بزرگی در بازار جهانی نفت رخ دهد، بالا نیست. ولیعهد عربستان سعودی وعده افزایش ظرفیت تولید نفت این کشور به ۱۳ میلیون بشکه در روز را داده و در عین حال تأکید کرده که عربستان پس از آن، توان افزایش تولید را نخواهد داشت. بنابر آن چه گفته شد، با شکست فرایند عادی سازی روابط و کاهش قیمت نفت در کوتاه مدت، رئیس جمهور آمریکا، نتوانست دستاورد قابل قبولی که بتواند او را در آستانه انتخابات میان دوره‌ای یاری کند به دست آورد. حال آن که دیدار او با بن سلمان، واکنش‌های بسیاری را درباره ادعای حمایت از حقوق بشر مطرح کرد و هزینه‌ای را برای دولت دموکرات‌ها در فضای سیاست داخلی آمریکا در پی داشت. به ویژه هنگامی که عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجی عربستان، بلوف بایدن مبنی بر تذکر در باره مسئولیت بن‌سلمان در جنایت یادشده در جریان جلسه خصوصی را تکذیب کرد. عبور نمادین ریاض از زیر فشار‌های حقوق بشری، در حالی است که این کشور توانسته در سال‌های اخیر روابط مستحکمی را در فضای دیپلماتیک با روسیه و چین ایجاد کند. در این میان اسرائیل نیز اگر چه نتوانست به همه اهداف خود برسد رونمایی از تجهیزات لیزری جدید موسوم به «پرتو آهنین» در این سفر زمینه را برای جلب کمک‌های مالی بیشتر از واشنگتن مهیا کرد. این سفر همان طور که قبل از آن مورد توجه قرار گرفته بود با این نتایج حتی در آینده به ویژه در فضای داخلی آمریکا روزهای آسانی را برای بایدن رقم نخواهد زد.
منبع: روزنامه خراسان /نبی شریفی