استاد مرتضی مطهری همواره در مقام یک محقق دینی و مجاهد عرصه تبیین، در جست‌وجوی اقناعی‌ترین پاسخ از منظر دین و عقل و علم به موضوعات و مسائل روز بود و در این راه موفق عمل کرد[...]
نقش و اهمیت نظریه‌پردازی استاد شهید، مرتضی مطهری در شکل‌گیری انقلاب اسلامی بر همگان روشن است. تلاش‌های فکری آیت‌الله مطهری، توانست انگیزه‌های انقلابی مردم ایران را درون چارچوب اسلامی و دینی قرار دهد و به این ترتیب اسلام را راهنمای عمل علیه ظلم و استبداد و پاسخگو به همه ابعاد و نیازهای زندگی فرد ایرانی، معرفی کرد. اولین نتیجه تلاش‌های فکری استاد مطهری، جلوگیری از افتادن توده‌های انقلابی ایران در دام مکاتب بیگانه، به ویژه مارکسیسم بود.
آثار بی‌استثناء مفید
استاد مرتضی مطهری همواره در مقام یک محقق دینی و مجاهد عرصه تبیین، در جست‌وجوی اقناعی‌ترین پاسخ از منظر دین و عقل و علم به موضوعات و مسائل روز بود و در این راه موفق عمل کرد؛ چرا که مبانی فکری وی به تعبیر رهبر معظم انقلاب، مبانی حرکت ایدئولوژیک نهضت اسلامی ایران را پی‌ریزی کرد. مروری بر آثار فراوانی که استاد مطهری در زمینه‌های گوناگون تألیف کرده‌اند، نشان می‌دهد چگونه وی موفق شد خوانشی عقلانی و پاسخگو به نیازهای روز از اسلام ارائه دهد، در حالی که نه تنها دچار التقاط نشد؛ بلکه اندیشه وی خود معیاری برای تشخیص اسلام التقاطی از اسلام ناب شد. بنابراین، مراجعه به آرا و عقاید استاد مطهری، در زمانه‌ای که در پرتو جنگ ترکیبی و شناختی، دشمن و ایادی غرب‌گرای آن قصد دارند با تفسیر غیرواقعی از اسلام و سبک زندگی دینی و تحریف رویکرد و عملکرد انقلاب و نظام جمهوری اسلامی، مظاهر پیشرفت و دستاوردهای آن را به سود منافع سیاسی خود تفسیر کنند، اهمیت بسیاری دارد.
چیستی انقلاب و عوامل پایداری آن
در اندیشه شهید مطهری، شناخت انقلاب اسلامی امری بسیار اساسی است. به اعتقاد ایشان، نشناختن انقلاب، سبب تحریف آن می‌شود و بنابراین «تا ما به ماهیت این انقلاب شناخت و شناسایی درست پیدا نکنیم، راه آینده خودمان را درست تشخیص نمیدهیم.» (مطهری، آینده انقلاب اسلامی، 1389: 59ـ83) از این رو شهید مطهری با اینکه مدت زمان کمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی زنده بود، اما طی همین مدّت کوتاه دو موضوع انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی را عمیقا مدّ نظر داشت و در کتاب «آینده انقلاب اسلامی ایران» و همچنین در مجموعه یادداشت‌های خود، چیستی و چگونگی حفظ و تداوم این دو پدیده را تفسیر کرد.
استاد مطهری، انقلاب اسلامی را در مرحله اول یک انقلاب روحی و معنوی مردم ایران علیه وضع موجود می‌داند. شناخت همراه با ایمان، دو مقدمه اساسی در اندیشه شهید مطهری است و بدون این دو ضرورت اولیه، انقلاب ممکن نیست یا آینده آن نامطمئن خواهد بود. از این رو، در راستای صیانت از انقلاب اسلامی و ضرورت تداوم آن در آینده، عوامل پایداری انقلاب اسلامی را طرح می‌کند که برخی از مهم‌ترین آنها به شرح زیر است:
1ـ حفظ استقلال مکتبی؛ مهم‌ترین عامل حفظ و بقای انقلاب اسلامی در اندیشه استاد مطهری حفظ استقلال مکتبی است و «اگر مکتب مستقل خودمان را ارائه نکنیم، انقلاب ما به نتیجه و ثمر نمی‌رسد.» (همان: 170)
2ـ ادامه دادن مسیر عدالت‌خواهی؛ در اندیشه شهید مطهری، اجرای عدالت در جامعه از اصل آن مهم‌تر است، چرا که اهمیت این فضیلت را بسیاری می‌دانند، اما مسئله مهم در اجرای آن است؛ از همین رو ایشان عدالت را همواره در پیوند با معنویت و آن هم در متن روابط اجتماعی تعریف می‌کند. ایشان عدالت اجتماعی را مادر همه اصل‌ها در جامعه می‌داند، اما آن عدالتی که از پشتوانه ایمان و معنویت اسلامی برخوردار باشد. (مطهری، آزادی معنوی، 1390: 92)
3ـ احترام به آزادی‌ها؛ آزادی در اندیشه استاد مطهری جایگاه بسیار مهمی دارد. اساساً در نزد ایشان، آزادی جزء وجودی انسان است و بدون آن انسان موجودی ناقص خواهد بود و به رشد و کمال نخواهد رسید. بنابراین، قبل از اینکه استاد مطهری آزادی را در چارچوب دین تعریف کند، اصل آزادی برایش مهم است؛ اما وی آزادی را اولاً با همه ابعاد آن تعریف می‌کند، یعنی آزادی روحی و جسمی و ثانیاً آزادی را به معنایی که برای انسان سازنده باشد، تعریف می‌کند. استاد مطهری آزادی را به معنای نبود مانع پیشروی رشد و تکامل مادی و معنوی انسان می‌داند.
4ـ درک صحیح روحانیت نسبت به وظایف خود؛ استاد مطهری با اعتقاد به اینکه در آینده، انقلاب اسلامی نیاز زیادی به روحانیت دارد، درک روحانیت از وظایف خود را امری مهم در حفظ و بقای انقلاب اسلامی می‌داند. وی انتظار بسیار بالایی از روحانیت دارد و افزایش سطح علمی، اخلاقی و معنوی و تعاملات روحانیت با مردم را ضرورتی مهم در حفظ انقلاب اسلامی می‌داند. استاد مطهری معتقد است دوران انقلاب اسلامی به دوران صدر اسلام و به ویژه دوران امام صادق(ع) شباهت دارد که آرا و عقاید مختلف علیه اسلام به پا خاستند و امامان شیعه و شاگردان آنها با انجام مباحثات مختلف با علمای مکاتب فکری گوناگون توانستند حقانیّت اسلام را اثبات کنند.
جمع‌بندی
انقلاب اسلامی نتیجه طبیعی زندگی فرد مسلمان در دنیای جدید بود و اندیشه آیت‌الله مطهری طبیعی بودن این موضوع را صورت‌بندی می‌کند. یعنی فرد مسلمان اگر قرار بود با حفظ سنّت و دیانت در دنیای جدید زندگی کند، نمی‌توانست در نظام استبدادی و غیردینی زیست کند؛ از این رو به انقلاب علیه نظام موجود دست زد و به تشکیل نظامی اسلامی با مختصاتی جدید اقدام کرد که همانا جمهوری اسلامی است. اندیشه استاد مطهری در شکل‌گیری این روند و هدایت آن نقش مهمی ایفا کرد و هرچند وی تنها نظریه‌پرداز انقلاب اسلامی نبود، اما با برخورداری از تعالیم امام خمینی(ره) و زندگی در بین توده‌های انقلابی، اصلی‌ترین مبلغ اندیشه امام راحل(ره) و نظام جایگزین مورد نظر ایشان در جامعه ایران بود. بنابراین اندیشه استاد مطهری، همچنان معیار تشخیص تفکرات انقلابی از شبه انقلابی است و رهبر معظم انقلاب نیز جوان‌ها و عموم مردم را بارها به خواندن آثار استاد مطهری دعوت کرده‌اند. در زمانه کنونی که برخی قصد دارند با تفسیر غیرواقعی از انقلاب اسلامی، آن را به سود منافع سیاسی خود تفسیر کنند، بازخوانی اندیشه استاد مطهری، به‌ویژه در زمینه انقلاب اسلامی، ما را در شناخت درست این پدیده یاری می‌کند و همچنان که استاد شهید تأکید دارند، شناخت درست انقلاب اسلامی، عامل اصلی حفظ و تداوم آن است.
فهرست منابع
1ـ مطهری، مرتضی، (1389)، آینده انقلاب اسلامی، تهران: صدرا.
2ـ مطهری، مرتضی ،(1390)، آزادی معنوی، تهران: صدرا.