در استمرار رویکرد فعالانه و پویای سیاست خارجی دولت سیزدهم و پس از سفر چند هفته قبل حجت‌الاسلام والمسلمین رئیسی به چند کشور دوست در آمریکای لاتین، هفته گذشته رئیس‌جمهور کشورمان در صدر یک هیئت عالی از دولتمردان، به سه کشور آفریقایی «کنیا»، «اوگاندا» و «زیمباوه» سفر کرد. این سفر در حالی انجام شد که از آخرین حضور رئیس‌جمهور ایران در قاره آفریقا یا همان «قاره فرصت‌ها» ۱۱ سال می‌گذشت.
توسعه مبادلات با نایروبی
نخستین مقصد سفر رئیس‌جمهور به قاره آفریقا «کنیا» بود؛ کشوری با ۵۳ میلیون نفر جمعیت که بزرگ‌ترین منابع درآمدی آن به ترتیب کشاورزی و گردشگری است. کنیا با وجود اینکه تا سال ۱۹۶۳ تحت استعمار انگلیس به سر می‌بُرد؛ اما پس از استقلال به ویژه طی سال‌های اخیر در عمل نشان داده است که تلاش دارد مرکز اقتصادی شرق آفریقا باشد. ورود حجت‌الاسلام والمسلمین رئیسی به شهر نایروبی و کاخ ریاست‌جمهوری کنیا، با شلیک ۲۱ گلوله توپ به افتخار ورود رئیس‌جمهور ایران و هیئت ایرانی همراه شد. بلافاصله پس از مراسم استقبال، رؤسای‌جمهور و هیئت‌های عالی‌رتبه دو کشور، گفت‌وگوهای خود را آغاز کردند. در ادامه نیز مقامات ایران و کنیا در راستای توسعه روابط دوجانبه، پنج سند همکاری در حوزه‌های دامپزشکی، ارتباطات، فرهنگ، شیلات و فنی و حرفه‌ای امضا کردند. حجت‌الاسلام والمسلمین رئیسی در ادامه با حضور در مقبره جوموکنیاتا، رهبر ملی استقلال کنیا، به مقام این سیاستمدار فقید ادای احترام کرد. جوموکنیاتا رهبر جنبش استقلال‌طلبی کنیا بود که بیش از ۹ سال از عمر خود را در زندان‌های انگلیس سپری کرد. در ادامه حضور هیئت ایرانی در کنیا، از پهپادهای تولیدی شرکت‌های دانش‌بنیان کشورمان با حضور رئیس‌جمهور در مرکز نوآوری و فناوری ایران در نایروبی با هدف بازاریابی برای محصولات دانش‌بنیان رونمایی شد. این پهپادها کاربردهای چندگانه‌ای برای «سم‌پاشی» زمین‌های کشاورزی و همچنین «بازرسی مزرعه» با قابلیت پردازش تصویر برای اموری از جمله نقشه‌برداری و تشخیص آفات مزارع داشتند. در نشست مشترک تجار و بازرگانان ایرانی و کنیایی با رئیس‌جمهور نیز، دو قرارداد همکاری فروش نیسان زامیاد ایرانی به کنیا و واردات گوشت قرمز از این کشور از طریق بخش خصوصی دو کشور به امضا رسید. حجت‌الاسلام و المسلمین رئیسی در این نشست گفت: «امکان افزایش ۱۰ برابری حجم تبادلات تجاری با توجه به ظرفیت‌های موجود کاملاً در دسترس است.»
نوآوری در «کامپالا»
«اوگاندا» دومین مقصد سفر رئیس‌جمهور به قاره آفریقا بود. اوگاندا به منزله کشوری محصور در خشکی، جمعیتی ۴۵ میلیون نفری دارد و جزء سه کشور دارای جوان‌ترین جمعیت در جهان بوده و رشد اقتصادی آن در دو سال اخیر پس از کرونا به 3/3 درصد رسیده است؛ بخش اصلی اقتصاد اوگاندا متعلق به حوزه کشاورزی است که یک سوم جی‌دی‌پی این کشور را تشکیل می‌دهد. دیدار با مسلمانان اوگاندایی در مسجد جامع کامپالا و اقامه نماز جماعت همراه با این مسلمانان، شرکت در نشست بین ادیان با حضور مفتی اوگاندا و اسقف اعظم این کشور، بازدید از مزرعه کشت فراسرزمینی ایران در اوگاندا و همچنین افتتاح دفتر نوآوری و فناوری ایران در کامپالا با هدف ایجاد بازارهای صادراتی جدید و ارائه محصولات دانش‌بنیان ایرانی در حوزه‌های مختلف صنایع غذایی، کشاورزی، دارویی، تجهیزات پزشکی، واکسن‌های دام و طیور، داروهای گیاهی، مکمل‌های غذایی و پهپادهای کشاورزی، از جمله برنامه‌های سفر رئیس‌جمهور به اوگاندا بودند. رئیس‌جمهور پس از دیدار هیئت‌های سیاسی اقتصادی دو کشور ایران و اوگاندا و امضای چهار سند همکاری در حوزه‌های مختلف، در جریان یک نشست مطبوعاتی گفت: «ایران در زمینه انرژی و به صورت خاص در حوزه نفت تجربیات بسیار خوبی دارد و آماده به اشتراک گذاشتن این تجربیات با سایر کشورها، از جمله اوگانداست.»
استقبال تاریخی در «هراره»
زیمباوه، سومین و آخرین مقصد سفر حجت‌الاسلام والمسلمین رئیسی در سفر به قاره آفریقا بود. این کشور حدود ۱۵ میلیون نفر جمعیت دارد و افزون بر معادن غنی که در اختیار دارد، اشتغال عمده مردم آن را کشاورزی تشکیل می‌دهد. مناسبات جمهوری اسلامی ایران و زیمباوه از یک سابقه تاریخی و دوستانه برخوردار است. همزمانی پیروزی انقلاب اسلامی ایران و استقلال زیمباوه و حمایتی که جمهوری اسلامی ایران از مبارزات ضداستعماری و ضد آپارتایدی این کشور به عمل آورده است، پشتوانه تعاملات دو کشور است. رئیس‌جمهور کشورمان و هیئت همراه در حالی وارد هراره، پایتخت زیمباوه شدند که مردم این شهر از ساعت‌ها پیش از ورود هیئت ایرانی، در فرودگاه رابرت موگابه حضور یافته و با در دست داشتن عکس‌های رهبر انقلاب و سردار شهید حاج قاسم سلیمانی به استقبال رئیس‌جمهور ایران رفته بودند. پس از آیین استقبال رسمی، استقبالی متفاوت از رئیس‌جمهور کشورمان از سوی نمایندگانی از قبایل و طوایف مختلف زیمباوه‌ای انجام شد و آنان با دیدن رئیس‌جمهور کشورمان به ابراز احساسات و اجرای موسیقی‌های محلی خود دست زدند. همچنین در جریان این مراسم سرود «سلام فرمانده» به زبان محلی شونا با حضور رؤسای‌جمهور دو کشور در حالی اجرا شد که دختران و پسران زیمباوه‌ای پرچم‌های ایران و زیمباوه را در دست داشتند. در جریان سفر هیئت ایرانی به هراره، ۱۲ سند همکاری بین مقامات عالی‌رتبه ایران و زیمباوه در حضور رؤسای‌جمهور دو کشور به امضا رسید. این اسناد همکاری در زمینه‌های نفت و انرژی، مخابرات و فناوری اطلاعات، تأمین اجتماعی و بیمه، کار و اشتغال، آموزش عالی و علوم و تحقیقات و فناوری، کشاورزی و شیلات، غذایی و دارویی، تأمین، توزیع و تولید تجهیزات پزشکی، ایمنی حرفه‌ای و کاهش آسیب‌های مربوط به کار، حمایت‌های اجتماعی و حمایت از کودکان، توانمندسازی افراد معلول و تفاهم‌نامه همکاری میان شرکت تراکتورسازی ایران و شرکت ماگای زیمباوه بود. حجت‌الاسلام والمسلمین رئیسی نیز پس از حضور در بنای یادبود قهرمانان ملی زیمباوه و ادای احترام به مقام آنها، در جریان نشست مشترک مطبوعاتی با همتای زیمباوه‌ای خود، مخالفت با یک‌جانبه‌گرایی، حمایت از حقوق بشر واقعی، مخالفت با افراط‌گرایی، تروریسم و تجزیه‌طلبی و همچنین مخالفت با جرایم سازمان یافته را از جمله مواضع مشترک میان ایران و زیمباوه برشمرد و گفت: «این اشتراک مواضع و دیدگاه‌ها نه فقط در روابط دوجانبه، بلکه در سطح بین‌المللی و جهانی می‌تواند دو کشور را همکار یکدیگر قرار دهد.»
آفریقا، قاره فرصت‌ها
آفریقا، قاره‌ای است که قرن‌ها تحت استعمار غرب بوده؛ اما با وجود این استعمار تاریخی همچنان ظرفیت‌های پیدا و پنهانی دارد که آن را برای هر سرزمینی، قابل توجه و تأمل می‌کند. تأمل از این نظر که سرزمین آفریقا صاحب معادن بسیاری است و گنجینه‌ای از طلا، الماس، کبالت و بسیاری دیگر از عناصر و فلزات ارزشمند جهان را در خود جای داده و براساس آمارهای بین‌المللی هنوز هم بیشترین ذخایر کشف نشده معدنی و کشاورزی در جهان را دارد. سرمایه‌گذاری در چنین قاره‌ای در سایه نگاه دولت سیزدهم به آن، می‌تواند همان فرصت طلایی برای ایران باشد تا بتواند افقی تازه در قاره آفریقا بسازد. طی دو سال گذشته، دولت سیزدهم تلاش کرده است با ایجاد تعادل در سیاست خارجی، دیپلماسی خارجی ایران را به یک توافق خاص یا چند کشور محدود نکند و اولویت خود را به ارتباط و تعامل با کشورهای همسایه، همسو و دوست اختصاص دهد. اگرچه حجم تجارت خارجی ایران با قاره آفریقا در مقایسه با سال 1399 جهش ۱۰۰ درصدی داشته است، و پیش‌بینی می‌شود پس از این سفر حجم مبادلات ایران با شورهای آفریقایی به قله بی‌سابقه 2 میلیارد دلاری برسد، اما به اذعان کارشناسان و صاحب‌نظران، این میزان هنوز کافی نبوده و روابط اقتصادی ما باید متناسب با بازار حدوداً ۶۰۰ میلیارد دلاری قاره آفریقا افزایش یابد.