داستان موفقیت چین با جمعیت زیاد آن گره خورده است، کشوری اشباع شده از جمعیتی جوان و مشتاق برای جست‌وجوی فرصت‌ها در شهر‌ها و مناطق ویژه اقتصادی؛ اما حالا این برتری جمعیتی از بین رفته است و جمعیت این کشور در حال پیری است و به زودی کشور با کاهش کارگر مواجه می‌شود، نیرویی که قبلاً به وفور یافت می‌شد. به این ترتیب، چین در سال‌های آینده با مشکلات بسیاری درگیر خواهد شد که پیش‌بینی می‌شود رشد اقتصادی این کشور را کندتر کند؛ اما چه کشوری می‌تواند جای چین را به منزله عامل و موتور رشد اقتصاد جهانی پر کند؟ معمولاً هند را به منزله چین بعدی در نظر می‌گیرند؛ اما هند نیز به زودی با همان چالش‌های جمعیتی روبه‌رو می‌شود که چین و دیگر غول‌های آسیای شرقی با آن مواجه شده‌اند. در مقابل جهان مجبور است نگاهش را به آفریقا معطوف کند. در جدید‌ترین پروژه‌های تخمینی سازمان ملل درباره جمعیت آفریقا، جمعیت این قاره با کاهش میزان مرگ‌ومیر و افزایش نرخ باروری، از 4/1 میلیارد به 5/2 میلیارد در ۲۰۵۰ خواهد رسید.
این در حالی است که در سی سال آینده چین به دلیل سیاست‌های تک فرزندی که نرخ موالید را از ۱۹۸۰ پایین نگه داشته است، با مشکلات جمعیتی بسیاری مواجه خواهد شد و نیروی کار فعال چین تا سال ۲۰۵۰، 40 درصد از نقطه اوج آن در سال ۲۰۱۰ سقوط خواهد کرد؛ یعنی کاهش سیصد میلیونی کارگران. در واقعیت چین نمی‌تواند با این مسئله کاری کند و حتی یک افزایش ناگهانی در میزان تولد در سال آینده تأثیر کمی در تغییرات جمعیتی در ۱۵ تا ۲۰ سال آینده خواهد داشت.
هند نیز مانند چین هرچند که جمعیت زیادی دارد، اما این جمعیت در حال پیری است.
گفتنی است، نرخ تولد در هند رو به کاهش است و در حالی که در سال ۱۹۹۰ هر مادر چهار فرزند داشت، این عدد به دو فرزند در امروز رسیده است. در واقع جمعیت هند از 15 تا 24 سال (جوانان تحصیل‌کرده‌ای که باعث رشد بهره‌وری می‌شوند) در سال ۲۰۲۱ با جمعیت ۲۵۵ میلیون به اوج خود رسیده است و از حالا پیش‌بینی می‌شود که تا پانزده درصد کاهش یابد.
سازمان ملل متحد تخمین زده است، جمعیت هند از ۱/۴۳ میلیارد به ۱/۶۱ میلیارد تا سال ۲۰۴۰ خواهد رسید، این یعنی افزایش ۱۴۰ میلیون نفری مردم، اما نیروی کار فعال بین 15 تا 49 سال تنها یک چهارم این افزایش جمعیت را شامل می‌شود. همچنین، جمعیت هندیانی که سن بیشتر از شصت سال دارند تا سال ۲۰۴۰ صد میلیون افزایش خواهد داشت، یعنی بیش از دو برابر جمعیت نیروی کار فعال. این یک وضعیت سخت برای اقتصادی است که در حال رشد سریع است.
در طول بیست سال آینده بیشتر کشور‌های جهان با کاهش جمعیت جوان و نیروی کارگر روبه‌رو می‌شوند. مجموع نرخ موالید در شرق آسیا بین 0/8 تا 1/3 است و در اروپا و آمریکا 1/5 تا 1/7 درصد و در آمریکای لاتین 1/9 درصد است و به تازگی هم هند به دو درصد کاهش یافته است. کشور‌های ذکر شده کار چندانی در این زمینه نمی‌توانند انجام دهند، مگر آفریقا که نرخ موالید در آن 4/3 فرزند به ازای هر زن است که دو برابر بقیه کشور‌های جهان است.
اما خلاف چین و هند روند زاد و ولد در قاره آفریقا نه تنها صعودی می‌ماند که رشد شتابنده‌ای خواهد داشت، و این قاره به آخرین مرکز بزرگ جوانان در جهان تبدیل شود. امسال از هر سه نفری که در جهان به دنیا آمده‌اند، یکی در آفریقاست. در سال 2040، از هر سه انسانی که در جهان بین سن 15 تا 24 سال هستند، یک نفر آفریقایی است. در سال 2050، نیروی کار فعال آفریقا پنج برابر اروپا و از مجموع دو کشور هند و چین بیشتر خواهد بود. در دهه‌های آینده نیروی کار فعال جهان 428 میلیون نفر خواهد بود که از این تعداد 420 میلیون نفر در آفریقا خواهد بود.
نرخ رشد جی‌دی‌پی در قاره آفریقا به شدت در حال افزایش است و این مسئله یادآور رشد جی‌دی‌پی چین است. در سال 1980، چین به شکل فاجعه‌باری فقیر و از نظر توسعه از آفریقای آن زمان عقب‌تر بود. جی‌دی‌پی چین در آن سال 423 میلیارد دلار بود که به سختی بیشتر از هلند بود. سرانه تولید ناخالص ملی چین به ازای هر نفر 430 دلار بود، که کمتر از نصف کشور اتیوپی در امروز است. از سال 1980 تا 2020، چین نیروی کار فعال خود را به حدود دویست میلیون نفر رساند و آنها را صاحب مهارت‌هایی کرد که همراه با توسعه سرمایه‌گذاری حجم اقتصاد چین را سی برابر افزایش داد. در بیست سال آینده هم کشور‌های آفریقایی نیروی کار خود را به 400 میلیون نفر افزایش می‌دهند.
حتی اگر بعد از چهل سال، آفریقا نصف توسعه چین را داشته باشد، حجم اقتصاد آفریقا 15 برابر و در حدود 52 هزار میلیارد دلار می‌شود. از سال 1980 تا 2020، آفریقای جنوبی جی‌دی‌پی خود را سه برابر کرده و از 600 میلیارد دلار به 1900 میلیارد دلار رسانده است. جی‌دی‌پی نیجریه از سال 2000 تا 2020 حدود سه برابر افزایش داشته است. اتیوپی اقتصاد خود را در همین زمان پنج برابر کرده است و اگر همین رویه ادامه پیدا کند و بقیه اقتصاد‌های آفریقا هم رشد کنند و به همکاری‌های منطقه‌ای روی آورند، نسل آفریقایی‌های جهان می‌تواند یک انفجار اقتصادی را ایجاد کند که هیچ منطقه‌ای در جهان نمی‌تواند چنین ظرفیتی را برای افزایش و گسترش اقتصاد جهانی ایجاد کند.
مترجم/ دکتر رضا صارمی‌راد