منابع آب زیرزمینی یکی از راهبردی‌ترین ذخایر هر کشور است و صیانت از این منابع از جمله دستورکارهای حاکمیت و مردم در سراسر جهان قرار دارد. در این بین ایرانی‌های با تکیه بر ابزارهای نوین استفاده از منابع آب زیرزمینی نظیر قنات، از پیشرفته‌ترین ملت‌ها از منظر حفظ منابع آب زیرزمینی به حساب می‌آید.
بر اساس مطالعات علمی، جایگزینی هر لیتر منابع آب زیرزمینی در طی چرخه آب 20 سال زمان نیاز دارد و همین مسئله سبب شده تا اهمیت برداشت از این ذخایر در جهت استفاده بهنیه از حساسیت بیشتری برخوردار باشد.
به استناد اطلاعات سومین آماربرداری منابع آب کشور در سال 1402، سهم منابع آب زیرزمینی در تامین نیاز آبی کشور از 60 درصد فراتر رفته و به 60.4 درصد رسیده که نسبته به نتایج آماربرداری پیشین با افزایش سهم آب زیرزمینی مواجه هستیم.
در راستای صیانت از منابع آبی کشور یکی از مهمترین اقدامات در کنار مدیریت برداشت از این مخازن، اجرای طرح‌های در جهت افزایش ورود آب به مخازن زیرزمینی و همچنین کاهش تبخیر است. بر این اساس یکی از مهمترین سرفصل اقدامات به منظور افزایش ذخیره آب به سفره‌های آب زیرزمینی اجرای طرح‌های تغذیه مصنوعی آبخوان و تزریق آب به مخازن آب زیر زمین است.
* واکاوی یک راهکار برای تقویت منابع آب زیرزمینی
تغذیه مصنوعی عملیاتی است که با استفاده از روش‌های مختلف، می توان آب های موجود در سفره های آب زیرزمینی را در شرایط خاص افزایش داد. به معنای دیگر، وارد کردن آب در لایه‌ها و مخازن آب‌های زیرزمینی معادل تغذیه مصنوعی است و در زبان انگلیسی به اقدامات یاده شده Artificial Recharge اطلاق می‌شود که نشان از تجربیات جهانی در این حوزه به حساب می‌آید.
بر حسب نوع نیازها، ویژگی‌های جغرافیایی و نحوه استقرار تاسیسات تغذیه و نوع آن، طرح‌های تغذیه مصنوعی و طرز کار آن‌ها، بی‌اندازه متغیر است.همچنین هر سیستم و طرح تغذیه مصنوعی از یک سیستم آبدار، یک منبع تغذیه و بالاخره تاسیسات مربوطه تشکیل شده، همچنین طرح‌های تغذیه مصنوعی به شیوه‌های حوضچه‌ای، کانالی، روش آبراهه و شیاربندی، روش سیلابی، روش آبیاری، روش گودالی و روش چاه تغذیه‌ای اجرایی می‌شود.
* تزریق یک میلیارد مترمکعب آب به سفره‌های آب زیرزمینی با تغذیه مصنوعی
در همین راستا، فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب در تشریح آخرین وضعیت طرح‌های تغذیه مصنوعی کشور به خبرنگار فارس گفت: در راستای احیا و تعادل‌بخشی سفره‌های آب زیرزمینی فعالیت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری گسترده‌ای در دستورکار قرار گرفت که یکی از انواع این فعالیت‌ها طرح‌های تغذیه مصنوعی آبخوان است.
وی افزود: تاکنون 318 پروژه تغذیه مصنوعی به ظرفیت 700 میلیون مترمکعب تزریق آب در سرتاسر کشور اجرا شده است.
قاسم‌زاده در تشریح طرح‌های در دست اجرای تغذیه مصنوعی گفت: هم‌اکنون وزارت نیرو 30 پروژه تغذیه مصنوعی با ظرفیت 107 میلیون مترمکعب در دست اجرا دارد.
سخنگوی صنعت آب اضافه کرد: همچنین 68 پروژه تغذیه مصنوعی نیز در دست مطالعه است که ظرفیت این پروژه‌ها 138 میلیون مترمکعب تزریق آب به سفره‌های زیرزمینی را فراهم می کند.
این مقام مسئول گفت: با توجه به طرح‌های اجرا شده، در دست اجرا و مطالعه شده هدفگذاری تزریق 945 میلیون مترمکعب آب به سفره‌های زیرزمینی در قالب پروژه تغذیه مصنوعی در دست اجرا قرار گرفته است.
* جزئیات 30 طرح تغذیه مصنوعی آبخوان در دست ساخت کشور
بر اساس گزارش راهبری کلان فعالیت‌های طرح احیاء و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی کشور، 30 پروژه تغذیه مصنوعی در دست احداث کشور به 16 استان اصفهان، ایلام، البرز، تهران، چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان، قزوین، کرمان، کهگیلویه و بویراحمد، گلستان، مرکزی، هرمزگان و یزد اختصاص دارد.
در این بین استان هرمزگان به دلیل افزایش بارش‌های سیل‌آسا و کاهش ورودی آب به خلیج فارس صاحب بیشترین طرح تغذیه مصنوعی است و 8 طرح تغذیه مصنوعی در مناطق مختلف این استان در حال اجرا است.
* چرا باید به سمت توسعه طرح‌های تغذیه مصنوعی برویم
در همین راستا، پژمان تیموری، کارشناس حوزه آب و نیرو در ارتباط با اهمیت اجرای طرح‌های تغذیه مصنوعی آبخوان به خبرنگار فارس گفت: با تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها می‌توان نشست را کنترل کرد و در چنین شرایطی ممکن است نیاز به تزریق آب به درون لایه‌های زمین جهت جبران نشست باشد؛ در این زمینه ژاپنی‌ها و هندی‌ها هم در مقیاس محلی و هم در مقیاس کشوری تجارب موفقی داشته‌اند.
این کارشناس درباره ضرورت اجرای عملیات پخش سیلاب برای تغذیه آبخوان ها و سفره های آب زیرزمینی و فواید و دستاوردهای آن تاکید کرد: به دلیل مشکل بودن انتقال فاضلاب‌های تصفیه‌شده شهری به دشت‌ها، باید در این مناطق به شدت به دنبال مهار رواناب‌ها و مدیریت سیلاب‌ها باشیم تا آب را به هر صورت ممکن در سطح زمین یا در زیرزمین ذخیره کنیمو از این راه آبخوان‌ها تغذیه شود.
تیموری بیان کرد: اگر بتوانیم آب را در هنگام ظهور رواناب و بروز سیلاب مستقیما به درون زمین تغذیه کنیم، در این صورت احتمال تبخیر و هدررفت آب بطور کامل از بین می‌رود و با حفظ آب در زیرزمین، هر مقدار آب می‌تواند جذب لایه‌های زیرین آبخوان‌ها شود و هر مقداری که باقی بماند، به عنوان ذخیره در دسترس برای مصارف آتی در زیرزمین ذخیره خواهد شد.
به گزارش فارس، حرکت به سمت تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی می‌تواند در راستای تقویت ذخیره راهبردی آب کشور به نتایج موفقیت‌آمیزی ختم شود و این شیوه در کنار مدیریت برداشت، مصارف آب زیرزمینی در ایران را بهینه خواهد کرد.