اولین روز ماه ربیع‌الاول روز «هجرت» رسول خدا(ص) به سمت مکه بود که مبدأ تاریخ مسلمانان قرار گرفت و روز اول سال هجری قمری در نظر گرفته شد، هرچند در سال‌های آینده تغییر کرد و سال نوی هجری به روز اول محرم منتقل شد. مسئله هجرت یکی از آموزه‌های علمی و عملی اسلام است که هم در بعد مادی و هم در بعد معنوی از جایگاه و ارزش بالایی برخوردار است. «هجرت» در فرهنگ اسلام به‌معنای ترک خانه و کاشانه یا هر نوع انتقال با نیتی مقدس است، که هدف از آن رسیدن به کمال یا گریز از موقعیتی است که مزاحم کمال انسان در آن حضور دارد.(دانشنامه اسلامی) چهارده آیه قرآن کریم به موضوع هجرت اختصاص پیدا کرده که از انواع آن سخن می‌گوید و به ضرورت آن تأکید می‌کند. اصلی‌ترین جهت هجرت را می‌توان حرکت به سمت خدا به قصد رشد در دین‌داری و توسعه دین در دیگر نقاط دانست. خداوند در آیه 100 سوره نساء می‌فرماید: «کسی که در راه خدا هجرت کند، جاهای امنِ فراوان و گسترده‌ای در زمین می‌یابد و هر کس به‌عنوان مهاجرت به‌سوی خدا و پیامبر او، از خانه خود بیرون رود، سپس مرگش فرا رسد، پاداش او بر خداست و خداوند، آمرزنده و مهربان است.» کسی‌که به هر نحوی نمی‌تواند دین خود را حفظ کند، باید به‌جایی که مناسب است، برای دین‌داری نقل مکان کند و کسی‌که متوجه ضرورتی برای تبلیغ دین اسلام می‌شود نیز باید هجرت کند. پیامبر(ص) می‌فرمایند: «هرکس به‌خاطر دینش از جایی به جایی بگریزد، هرچند که یک وجب زمین باشد، بهشت بر او واجب می‌شود و همراه پدرش ابراهیم(ع) و پیامبرش محمد(ص) می‌باشد.»(بحارالأنوار، ج۱۹، ص۳۱) با توجه به آیات و روایاتی که درباره هجرت بیان شده است، یک موضوع اصلی را در این مورد می‌بینیم و آن، اینکه دین اسلام دین «حرکت» و «تحرک» است. همان‌طور که هجرت رسول خدا(ص) به مدینه دین اسلام را جهانی کرد و آن را از انزوا خارج ساخت، در دیگر موقعیت‌ها نیز باید به این دستور مهم روی بیاوریم و از هجرت برای حفظ، رشد و تبلیغ دین استفاده کنیم. از دیگر دلایلی که بر لزوم هجرت تأکید دارد، فراگیری دانش و علم و کسب تجربه‌های بیشتر برای تقوای دین خودمان و جامعه‌مان است. خدواند در قرآن می‌فرماید: «شایسته نیست مؤمنان همگی(به سوی میدان جهاد) کوچ کنند. چرا از هر گروهی از آنان طایفه‌ای کوچ [و هجرت] نمی‌کند تا در دین [و معارف و احکام اسلام] آگاهی یابند و به‌هنگام بازگشت به‌سوی قوم خود، آنها را بیم دهند؟» هر حرکتی که بتواند سبب عالم شدن و کسب تجربه‌های مختلف شود، برای دعوت مردم به دین‌داری و تدین، سفارش خداوند است و ارزش و اجر بالایی دارد. یکی دیگر از انواع هجرت را می‌توان حرکت از باورهای اشتباه به سمت باورهای صحیح دانست(عنکبوت/26)؛ یک انسان مؤمن باید از کالبد جسم خود به‌سمت اصلاح روح خود حرکت کند و رفتارها و باورهای اعتقادی را که احساس می‌کند اشتباه است، اصلاح کند. هجرت در هر زمان و مکانی باید برای خدا و به سمت خدا باشد که پیاده‌روی اربعین هم می‌تواند یکی از مصادیق آن باشد.