وقتی به تاریخ و اتفاقات آن نگاه می‌کنیم، می‌بینیم همیشه دشمنی و جنگ وجود داشته و همیشه انسان‌ها درگیر تهاجم و اذیت و آزار انسان‌های ناپاک بوده‌اند. آیا این رسم روزگار است که بدین شکل صورت می‌پذیرد؟ آیا انسان‌های پاک باعث می‌شوند دشمن قدرت پیدا کند؟ آیا نقاط ضعفی وجود دارد که دشمن از آن سوءاستفاده و قدرت انسان‌های شریف را به مرور کم می‌کند؟ هر چه هست باید در دشمن‌شناسی و روش مواجهه با او تلاش علمی و عملی داشت و به احکام دین در این مورد توجه کرد. امام صادق(ع) درباره آیه 140 سوره آل عمران می‌فرمایند: «وَ تِلْکَ الْأَیَّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النَّاسِ»؛ یعنی این روزها را میان مردم می‌گردانیم. از زمان خلقت آدم همیشه دولتی از خدا و دولتی از شیطان بوده، پس در این زمان دولت خدا کجاست؟ آگاه باشید که صاحب دولت خدا قائم آل محمّد(عج) است.(بحارالأنوار، ج۵۱، ص۵۴) این بیان شریف باید تبیین شود تا به اشتباه فکر نکنیم، دشمن همیشه هست و ظلم همیشه باقی است تا روزی که امام زمان(عج) تشریف بیاورند و آن را از بین ببرند، پس ما وظیفه‌ای در این زمینه نداریم. خداوند در آیه 140 سوره آل عمران می‌فرماید: «إِنْ یمْسَسْکمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَتِلْک الْأَیامُ نُدَاوِلُهَا بَینَ النَّاسِ وَلِیعْلَمَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَیتَّخِذَ مِنْکمْ شُهَدَاءَ وَاللَّهُ لَا یحِبُّ الظَّالِمِینَ»؛ اگر بر شما زخمى رسید، به آن قوم نیز همچنان زخمى رسیده است و این روزگار است که هر دم آن را به مراد کسى مى‌گردانیم، تا خدا کسانى را که ایمان آورده‌اند، بشناسد و از شما گواهان گیرد و خدا ستمکاران را دوست ندارد.(آل‌عمران/140) این آیه پس از جنگ احد نازل شد، جنگی که اشتباهات در آن باعث شکست مسلمانان شد و اتفاقات ناگوار افتاد.
اول آنکه مقصود تقویت ایمان مسلمین و دوری آنها از غفلت، کبر و غرور با نزول رنج‌ها و سختی‌هاست؛ خداوند برای اینکه مسلمانان دچار غفلت نشوند و خوشی ایام آنها را از ایمان دور نکند، آنان را دچار سختی‌هایی می‌کند. به‌عبارتی بنا نیست ما اشتباهی داشته باشیم و با این وجود خداوند همیشه به نفع ما حکم کند و یاری دهد.
دوم اینکه باید بدانید دشمن شما هم روزی دردمند و رنجور شد؛ اما باز هم به میدان آمد و مبارزه را شروع کرد. «راشدبن‌سعد» روایت کرده است، وقتى رسول خدا(ص) از غزوه احد مراجعت کرد، از صحابه او عده‌اى کشته و عده‌اى زخمى شده بودند و زنان و کودکان مدینه نوحه و زارى می‌کردند. پیامبر(ص) خیلى دلتنگ شد و گفت: «بار خدایا با رسول تو چنین کردند.» سپس این آیه نازل شد و به آنها فهمانید که اگر شما را در روز احد جراحت و کشتار رسید، مشرکین را نیز در روز بدر جراحت‌ها و کشتارها رسیده بود.(تفسیر روض‌الجنان) به‌عبارتی خداوند میخواهد بگوید کفار هم روزی جنگیدند و کشته و زخمی دادند؛ اما دوباره عزم خود را جزم کردند و برای جبران شکست‌شان وارد میدان شدند. شما هم باید عزم خود را جزم کنید و بدون آنکه از کشته شدن و زخمی شدن هراس داشته باشید، به راه خود ادامه دهید. اینکه زنان انصار و مهاجر از به شهادت رسیدن مردان خود اینقدر بی‌تاب شدند، نباید در روحیه مسلمانان اثر منفی بگذارد. ایستادگی در برابر ظلم و دور کردن خصم به اراده و انگیزه قوی نیاز دارد و نمی‌شود با هر شکستی انگیزه‌مان در دفع ظلم دچار تزلزل شود. در واقع، نیت و عمل باید در یک راستا قرار بگیرد تا اتفاقات بزرگ را رقم بزند. نیت دفع ظلم ظالم است تا گردش ایام به نفع او نباشد و نتواند بر ما تسلط پیدا کند؛ پس برای این‌کار باید سختی‌ها را تحمل کرد و به راه درست ادامه داد. این گردش ایام است که انسان‌ها را از سست حالی و تنبلی خارج می‌کند. وقتی سختی‌ها وجود نداشته باشد، انسان‌ها برای خود تجهیزاتی فراهم نمی‌آورند و به فکر پیشرفت نمی‌افتند. اگر دشمنی دشمن نباشد، شاید قدر ایام و عافیت‌ها شناخته نشود و اگر اراده‌ها قوی نباشد و مبارزه‌ای صورت نگیرد، ایام همیشه به کام دشمن است و او هر کاری میخواهد انجام می‌دهد.
سوم اینکه باید از شسکت‌ها عبرت گرفت و تجربه کسب کرد و نقاط ضعف را به نقطه قوت تبدیل کرد. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «فى تصاریف الدنیا اعتبار»؛ در گردش‌هاى دنیا و روزگار گذشته و آینده پند گرفتن‌هایى است.(غررالحکم، ج۱، ص۴۷۶)
چهارم بنا بر این بخش از آیه که می‌فرماید: «وَلِیعْلَمَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا»؛ در این بین مؤمنان از منافقان تفکیک شده و ما می‌توانیم آنان را بشناسیم؛ زیرا همراهی با مؤمنان در دفع دشمنی و پس از آن لازم است که اگر نتوانیم ایشان را بشناسیم، گرفتار منافقان شده و دوباره دشمنان بر ما مسلط می‌شوند. اینکه گروهی از مردم یا نسلی از نسل‌ها تصمیم می‌گیرند حال و روز خود را تغییر دهند، یعنی مراد دل‌شان این بوده و خداوند در این مسیر آنان را کمک می‌کند؛ کمااینکه وقتی مراد دل‌شان تحمل سختی‌ها یا تحمل دشمنی دشمن یا عدم انگیزه برای مقابله با دشمن باشد، خداوند سدی در برابر این مراد ایجاد نمی‌کند، چون خودشان خواستند، مگر در شرایطی.