پیوند امت - امامت

با تأمل در برون‌داده‌های حیات سیاسی اندک، اما بسیار مفید و پرثمر «شهیدصدر»، این سؤال مطرح می‌شود که اندیشه سیاسی شهید صدر چه خصوصیاتی داشته و نگاه او به نقش مردم در حکومت اسلامی چگونه بوده است که چنین نبض جامعه را به دست گرفت و نسخه حکمرانی سیاسی مبتنی بر نص تفکر دینی طراحی کرد؟

شهید صدر کتابی دارد به نام «الاسلام یقود الحیات» که جلد اول آن کتاب به نام «لمحة فقهیة تمهیدیة عن مشروع دستور الجمهوریة الأسلامیة فی ایران» به معنای «درآمدی فقهی بر قانون اساسی جمهوری اسلامی» است. وی در آنجا بخش مهمی از دیدگاه‌هایش را بیان می‌کند. از دیدگاه‌های شهید صدر می‌توان استنباطات و نتایج زیر را به دست آورد که اولاً، وی به ولایت فقیه، مانند امام خمینی(ره) بدون استثنا معتقد بود؛ ثانیاً، به نقش ملت و مردم و امت‌سازی در شکل‌گیری نظام اسلامی معتقد بود؛ ثالثاً، کارویژه نظام اسلامی را رشد و بالندگی امت اسلامی در حد خلافت الهی انسان می‌دانست. در واقع، در اندیشه شهید صدر پیوند عمیق امت و امامت بر پایه خلافت الهی انسان و حضور مردم در صحنه جزء ارکان نظریه مردم‌سالاری اسلامی است. جالب است که شهیدصدر به ولایت فقیه با نگاه حکومتی هم در بعد مقابله با طاغوت و هم در بعد ساخت نظام اسلامی و جامعه‌سازی و تمدن‌سازی معتقد بوده است. این موضوع را مقایسه کنید با نگاه امروز رهبر حکیم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب، که رهبری آن را «تجدید مطلعی خطاب به ملت ایران و به‌ویژه جوانان» به‌مثابه منشوری برای «دومین مرحله‌ی خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی» می‌دانند که «فصل جدید زندگی جمهوری اسلامی» را رقم خواهد زد و در ادامه تأکید می‌کنند:«این گام دوم، انقلاب را «به آرمان بزرگش که ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی(ارواحنافداه) هست» نزدیک خواهد کرد.»

این موضوع، ضمن نمایش بطن و متن حقیقت‌مدار اندیشه اسلامی و استواری و استحکام بنیان‌های اعتقادی و علمی آن، از خوش‌فکری هر دو اندیشمند هم پرده برمی‌دارد.
«آیت‌الله کعبی» در مصاحبه با پایگاه رهبر معظم انقلاب  خاطره‌ای نقل می‌کند که تأمل در آن می‌تواند عمق و گستره و قدرت ادراک شهید صدر را نشان دهد: «من خاطره‌ای از لسان استادمان، مرحوم آیت‌الله شاهرودی(قدس‌الله‌نفسه) خدمت شما بگویم. ایشان برای من تعریف می‌کرد هنگامی که امام خمینی(ره)  بحث ولایت فقیه را در نجف شروع کردند، من سر درس امام حاضر می‌شدم و بحث ولایت فقیه را می‌نوشتم، با اینکه جزوه‌های درس ولایت فقیه به آن‌هایی که حاضر می‌شدند، داده می‌شد. بعد می‌گفت من نوشته‌های خودم را هر روز تقدیم شهید صدر می‌کردم، شهید صدر با دقت می‌خواند و تحسین می‌کرد و به ما می‌گفت که حتماً بحث ولایت فقیه را تا آخر با امام خمینی پیگیری کنید؛ چون روش ارائه بحث ولایت فقیه امام روش حکومتی است و از دل بحث ولایت فقیه امام، تشکیل حکومت اسلامی برمی‌آید و تا حالا از فقهای شیعه کسی با این رویکرد تشکیل حکومت به ولایت فقیه نگاه نکرده است و معمولاً ولایت فقیه را در چارچوب وجود حکومت جور بحث کرده‌اند.»