سلاحی در برابر غرب

امروزه، کریدور‌های ترانزیتی از اهمیت بالایی برخوردارند. ایران در تقاطع کریدور‌ها قرار گرفته و راه‌های دسترسی زیادی دارد که باید از این ظرفیت‌ها استفاده شود. اهمیت ایران به منزله شاهراه تجارت جهانی شهرتی چند هزار ساله دارد که جاده ابریشم و ترانزیت هند و روسیه از مسیر ایران در دوره صفویه گواه آن هستند. از طرفی هم امروزه حمل‎ونقل به دلیل داشتن نقش زیربنایی تأثیر فراوانی بر فرآیند رشد اقتصادی کشور دارد. این بخش دربرگیرنده فعالیت‌هایی است که به شکلی گسترده در همه زمینه‌های تولید، توزیع و مصرف کالا و خدمات جریان داشته و در مجموعه فعالیت‌های اقتصادی نقش انکارناپذیری برعهده دارد. بدون وجود شبکه حمل‎ونقل، تأسیسات و تجهیزات جانبی و ناوگان مطلوب، تصور رشد و توسعه عمومی کشور غیرممکن به‌نظر می‌رسد.

ایران از طریق مرز‌های خاکی یا آبی با پانزده کشور همسایه است که وجود این تعداد کشور، دسترسی به سواحل خزر و مرز‌های آسیای میانه و قفقاز در شمال و دسترسی گسترده آن به سواحل راهبردی خلیج‌فارس، تنگه هرمز و سواحل مُکران در جنوب، باعث شده تا این کشور در نقشه ژئوپلیتیک جهانی برای ساماندهی به مبادلات چند هزار میلیارد دلاری منطقه و فرامنطقه، از موقعیتی بی نظیر نسبت به سایر کشور‌ها برخوردار باشد.

کارشناسان معتقدند، واقع شدن ایران در میانه کمربند اتصالی شرق به غرب به منزله یکی از کوتاه‌ترین و ایمن‌ترین راه‌های دسترسی حمل‌ونقل و تجارت کالا بین دو قطب اقتصادی، یعنی چین و اروپا در کنار تنوع کریدور‌هایی که از مسیر‌های دریایی، جاده‌ای، ریلی و هوایی ایران عبور می‌کنند، موقعیت استراتژیک منحصر به فردی را ایجاد کرده تا ظرفیت ایران تنها به کریدور شمال ـ جنوب و سایر دسترسی‌های منطقه‌ای محدود نشود.

موقعیت ترانزیتی ایران، همواره به منزله یکی از کوتاه‌ترین و ارزان‌ترین مسیر‌های ترانزیتی در جهت‌های مختلف شناخته می‌شود و خطوط راه‌آهن ایران که با ۱۵ هزار کیلومتر شبکه ریلی مسیر‌های اصلی، فرعی و آنتن‌ها، اهمیت دوچندانی در این امر دارند.

اتصال به کشور ترکمنستان از طریق دو مسیر پیوسته ریلی سرخس و اینچه برون، اتصال ریلی نوار شرقی کشور یعنی چابهار ـ سرخس، اتصال ریلی ایران به ترکیه از چند مسیر، اتصال مرزی با افغانستان و پاکستان، خط ریلی در دست احداث رشت ـ آستارا برای اتصال به آذربایجان، راه‌آهن برقی غیرفعال جلفا ـ نخجوان (دسترسی به قفقاز و دریای‌سیاه) و احداث خط جدید شلمچه به بصره، در حقیقت یک شبکه گسترده ترانزیت ریلی با کشور‌های همسایه و در پی آن با سایر کشور‌ها برای ایران فراهم کرده است.

اگر شبکه داخلی خطوط ریلی ایران به تکامل واقعی خود از طریق ایجاد، بهبود و توسعه زیرساخت‌های شبکه ریلی کشور برسد، موجب می‎شود تا کریدور‌های عبوری از ایران به عنوان کریدور‌های توسعه‌ای یا اقتصادی شناخته شده و موجب جریان انتقال وسیع ظرفیت تجارت منطقه در محدوده جغرافیایی ایران و رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور شود.

بر اساس بند ۱‌ـ الف ماده ۴۸ قانون برنامه هفتم توسعه کشور، سازمان برنامه و بودجه و وزارت راه و شهرسازی موظف به اجرای طرح‌های عظیم اقتصادی ملی، پیشران، روزآمد و مبتنی بر آینده‌نگری و تکمیل زنجیره ارزش و جهش اقتصادی هستند که موجب ایجاد و تکمیل کریدور‌های ترانزیتی شود. در همین راستا در مسیر اجرای بند‌های ۱۰ و ۱۱ سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه بر مبنای ماده ۵۶ از فصل ۱۲، احداث ۳۲۰۰ کیلومتر خط ریلی در این قانون تکلیف شده است که شامل هزار کیلومتر دوخطه کردن خطوط موجود و برقی کردن، ۴۰۰ کیلومتر خطوط فرعی برای اتصال به مبادی بار و مراکز صنعتی و تجاری و احداث ۱۸۰۰ کیلومتر خط ریلی جدید است.
تکمیل کریدور‌های ترانزیتی ریلی کشور از جمله راه‌آهن چابهار‌ـ زاهدان، راه‌آهن کرمانشاه ـ خسروی، راه‌آهن رشت ـ آستارا، خط دوم بندر امام ـ تهران (درود‌ـ خرم‌آباد‌ـ اندیمشک)، راه‌آهن شیراز‌ـ بوشه و خط ریلی رشت‌ـ آستارا، تحول در حمل‌ونقل داخلی و بین‌المللی و توسعه اقتصادی کشور را به همراه خواهد داشت.

به گفته تحلیلگران اقتصادی در حال حاضر، دارایی راه‌آهن کشور ۳۰ میلیارد دلار ارزش دارد که با همکاری بخش غیردولتی و رویکرد توسعه نرم‌افزاری، می‌توان درآمد ارزی سالانه برای کشور به همراه داشته باشد.

بنابر اهمیت موضوع کریدوری است که «سرگئی تسیویلف» وزیر انرژی روسیه چند روز پیش از پیشنهاد نخست‌وزیر عراق برای حضور در کریدور شمال‌ـ جنوب عبوری از مسیر ایران خبر داد، که این موضوع می‌تواند آغازی جدید در رویارویی ایران و غرب باشد. کریدور شمال‌ـ جنوب می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در افزایش تبادلات تجاری منطقه داشته باشد و به تحکیم روابط ژئوپلیتیک و اقتصادی بین کشور‌های منطقه به‌ویژه ایران کمک کند و می‌تواند کاهش به وابستگی به غرب را در پی داشته باشد.
بر اساس گزارش‌های سازمان ملل، حجم تجارت بین کشور‌های عضو این کریدور در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۵۰ میلیارد دلار بوده است. پیش‌بینی می‌شود با توسعه زیرساخت‌ها و تسهیل فرآیند‌های گمرکی، این رقم تا سال ۲۰۳۰ به ۵۰۰ میلیارد دلار افزایش یابد؛ از این رو می‌توان گفت این کریدور می‌تواند سلاحی در برابر غرب باشد.