چرا منابع خرد با تولید بیگانه‌اند؟

افزایش سرمایه‌گذاری در تولید و هدایت منابع ریالی، به خصوص منابع ریالی خرد در اختیار مردم به سمت فعالیت‌های مولد نیازمند وجود دو پیش‌نیاز اصلی است. پیش‌نیاز اول فراهم کردن شرایط سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های مولد از سوی دولت و مجموعه‌های بالادستی و هدایت مردم به سمت سرمایه‌گذاری در این فعالیت‌هاست. پیش‌نیاز دوم برای تحقق این امر نیز کاهش جذابیت یا ایجاد موانعی برای حضور این منابع در فعالیت‌های غیر مولد و سفته‌بازانه است. 

رهبر معظم انقلاب در آغاز سال جدید به مناسبت سال سرمایه‌گذاری برای تولید در بیاناتی ضمن اشاره به وظایف دولت در این حوزه اظهار داشتند: «بایستی حتماً هم دولت و هم مردم با عزم و انگیزه‌ فراوان، سرمایه‌گذاری برای تولید را جدی بگیرند و دنبال کنند. کار دولت، فراهم کردن زمینه‌هاست، برداشتن موانع تولید است؛ کار مردم هم این است که سرمایه‌های خرد و سرمایه‌های بزرگ خود را بتوانند در راه تولید به کار ببرند. اگر سرمایه در راه تولید به کار رفت، دیگر به سمت کارهای مضر مثل خرید طلا، خرید ارز و امثال اینها نخواهد رفت و کارهای مضر، دیگر انجام نخواهد گرفت.»

از سخنان رهبر حکیم انقلاب این موضوع کاملاً مشخص است که برای تشویق و ترغیب مردم به منظور حضور آنها در تولید و هدایت منابع خرد به سمت فعالیت‌های مولد باید حضور این منابع در بازارهایی، مانند ارز و طلا و... که نه تنها هیچ فایده‌ای برای اقتصاد ایران ندارند؛ بلکه منجر به ناآرامی اقتصادی و ایجاد چالش نیز می‌شود، متوقف شود. در سال‌های اخیر، نوسانات قیمت ارز منجر شده بسیاری از منابع خرد مردم به سمت بازارهایی، چون ارز و به تبع آن سکه و طلا حرکت کند، در کنار این بازارها، بازار رمز ارزها و حتی نقره و خودرو و... را نیز می‌توان از جمله بازارهای مالی دانست که بسیاری به قصد فعالیت‌های سفته‌بازانه طی سال‌های اخیر وارد آن شده‌اند.  

در حال حاضر، طلا  در صدر فهرست دارایی‌ها از نظر ارزش بازار قرار دارد و با توجه به آتش‌افروزی‌های آمریکا در بسیاری از کشورهای دنیا و جنگ‌ها و درگیری‌های نظامی و تعرفه‌ای در دنیا، هر روز قیمت‌های جهانی این فلز گرانبها رکوردهای جدیدی ثبت می‌کند. همزمان با افزایش قیمت جهانی طلا که حتی در مقطعی به بیش از 4300 دلار در اونس نیز رسید، افزون بر این موضوع افزایش نرخ ارز در ایران نیز مزید بر علت شده و قیمت طلای داخلی طی ماه‌های اخیر رکوردهای جدیدی را ثبت کرد. موضوعی که موجب شد بسیاری از منابع ریالی در اختیار مردم به سمت این بازار و خرید و فروش این فلز گرانبها حرکت کند. 

قیمت طلای داخلی تحت تأثیر سه عامل اصلی قیمت جهانی طلا، نرخ برابری دلار به ریال یا همان نرخ ارز و شرایط عمومی اقتصاد کشور قرار دارد. مهم‌ترین دلیل افراد از سرمایه گذاری در طلا و دلار نیز تجربه تاریخی مردم در بیش از یک دهه گذشته است. در واقع مردم با خود می‌گویند بر اساس تجربه تاریخی یک دهه گذشته قیمت دلار و طلا سود بیشتری در مقایسه با سایر بازارهای موازی، مانند بورس یا سپرده‌های بانکی داشته و تورم موجود در کشور را جبران کرده است. موضوعی که متأسفانه مبتنی بر واقعیت بوده و نمی‌توان از این حیث مردم را سرزنش کرد یا خرده‌ای بر آنها گرفت.

از طرفی هیچ منع قانونی برای خرید طلا و سکه وجود نداشته و حتی منعی که برای خرید و نگهداری دلار نیز وجود دارد، چندان قابلیت عملیاتی شدن نداشته و می‌توان گفت اجرایی نمی‌شود. با ادامه این روند نمی‌توان چندان به تحقق شعار سال و حضور منابع خرد و حرکت  آنها به سمت تولید امیدوار بود.

دولت باید با انجام اقداماتی در این مسیر، روند تصمیم‌گیری صاحبان منابع خرد و کلان را تغییر دهد؛ یکی از این اقدامات، می‌تواند انجام پروژه‌های مشخص اقتصادی و مورد نیاز کشور با استفاده از نظام بانکی یا بازار سرمایه و تضمین پرداخت سود از سوی دولت باشد. در حال حاضر، بسیاری از پروژه‌های عمرانی و اقتصادی کشور گاهی تا مرز 90 درصد پیشرفت فیزیکی نیز پیش رفته‌اند، ولی عملاً به دلیل تأمین نشدن بودجه برای اتمام کار و آغاز پروژه‌های جدید بلاتکلیف مانده و هزاران میلیارد تومان از منابع کشور به دلیل بهره‌برداری نشدن از این پروژه‌ها بی‌مصرف و بلاتکلیف مانده‌اند؛ به نحوی که بر اساس آخرین آمارها بیش از 70 هزار پروژه نیمه‌تمام در کشور وجود دارد که برای تکمیل  آنها به چیزی حدود 4 هزار همت اعتبار نیاز است. نهایی کردن این پروژه‌ها از طریق ایجاد صندوق پروژه‌ها و تعهد دولت به پرداخت سود حاصل از فعالیت این پروژه‌ها، حتی اگر در ابتدا به افزایش تعهدات دولت و پرداختی آن منجر شود، نتایج مثبتی را برای اقتصاد به همراه خواهد داشت.
موضوع اول آغاز بهره‌برداری از این پروژه‌ها و بازگشت منافع آن به اقتصاد کشور است؛ یعنی عملاً سرمایه‌ای که راکد بوده و با وجود میلیارد‌ها تومان هزینه برای آن به دلیل به اتمام نرسیدن بازدهی نداشته است، با حضور منابع مردمی و تکمیل و راه‌اندازی آن در چرخه فعالیت‌های تولیدی قرار می‌گیرد. موضوع مهم برای تحقق این امر، ایجاد اطمینان و افزایش اعتماد مردم به دولت برای حضور در این پروژه‌هاست. در بازاری که به صورت میانگین سود خرید و فروش در بازارهایی، مانند ارز و طلا بسیار بیشتر از نرخ تورم یا سود بانکی و امثال آن است، بدون طرح‌های تشویقی از یک طرف و ایجاد مانع برای حضور در فعالیت‌های سفته‌بازانه از سوی دیگر، نمی‌توان به اتفاقات خوشایند امیدوار بود. بنابراین باید مسیر و رویه‌های فعلی سرمایه‌گذاری در کشور تغییر کند.

«حجت‌الاسلام غلامرضا مصباحی‌مقدم» عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام چندی پیش در گفت‌وگویی مدعی شده بود این تخمین وجود دارد که چیزی حدود 70 میلیارد دلار ارز و طلای خانگی در اختیار مردم است. تخمینی که با توجه به وضعیت اقتصادی کشور و روند بازارها منطقی به نظر می‌رسد.

از طرفی حضور میلیونی مردم در پیش‌نویس ثبت‌نام خودرو که از سوی یکی از خودروسازها انجام شده بود و برآورد ارقام چند میلیارد دلاری از آن وجود دارد نشان می‌دهد؛ حجم بالایی از منابع ریالی در اختیار مردم قرار دارد که مردم به دنبال سرمایه‌گذاری این منابع در فعالیت‌های سودده هستند، اما گویا فعالیت مشخصی از سوی دولت‌ها برای این منابع تعریف نشده و در نهایت مردم به واسطه سود بیشتر و البته تجربه تاریخی خودشان به تناوب وارد بازارهایی، چون دلار، طلا و... می‌شوند، بازارهایی که قاعدتاً هیچ منفعتی برای تولید ملی و حرکت اقتصاد در مسیر صحیح خود ندارد. علاوه بر این موضوع، برخی از شهروندان به طمع سود بیشتر علاوه بر حضور در بازارهایی، مانند طلا یا دلار به سمت بازارهایی با ریسک‌های بیشتر، اما احتمال سوددهی بالاتر رفته و حتی گاهاً نه تنها سودی کسب نمی‌کنند؛ بلکه اصل پول خود را نیز از دست می‌دهند. بازارهایی مانند رمز ارزها یا خرید ملک در خارج از کشور که مشاهده شده به واسطه نوسان بالا یا تغییر قوانین در کشورهای دیگر، در بسیاری از موارد سرمایه‌های مردم ایران از بین رفته است.

«معاون اجرایی کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران»، سال گذشته در گفت‌وگویی از برآورد 10میلیارد دلاری ورود سرمایه ایرانیان به بازار رمز ارزها خبر داده بود.
 علاوه بر این گفته، آماری نیز طی سال گذشته منتشر شد که بر اساس آن ایران جزء پنج کشوری است که بیشترین حضور را در بازار رمزارزها دارد. بازاری که افزون بر امکان کلاهبرداری یا مسدود شدن پول آنها، هر آن ممکن است با نوساناتی عجیب عملاً سرمایه مردم را دود کند. 
فضای موجود در اقتصاد ایران نشان‌دهنده حجم انبوهی از منابع سرگردان و بلاتکلیف ریالی است که نیازمند یک برنامه‌ریزی دقیق برای هدایت این منابع به سمت فعایت‌های مولد است.

شاید بهترین ابزار برای افزایش مشارکت مردم در اقتصاد و تحقق شعار سال ‌این باشد که این مسئله از متولیان اقتصاد، مانند وزرای اقتصاد،‌ صمت،‌ نفت و بانک مرکزی انجام و بهترین محل برای جذب سرمایه‌های خرد مردم، بازار سرمایه یا ابزارهای مشابهی برای تعریف پروژه‌های مشخص با بازدهی و سود مناسب است.