چگونگی دیدار پوتین با رهبر معظم انقلاب و کنار گذاشتن تشریفات دیپلماتیک، معنایی جز علاقمندی پوتین به دیدگاه ها و مواضع رهبر معظم انقلاب نسبت به تحولات منطقه و ایستادگی در مقابل یکجانبه گرایی آمریکا در بر ندارد.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، بلافاصله بعد از ورود به تهران به دیدار رهبر معظم انقلاب رفت، در حالی که صندوقچه بزرگی را به عنوان هدیه به معظم له همراه خود داشت؛ صندوقچه ای که درون آن یک قرآن نفیس قدیمی بود که پوتین به رهبر انقلاب هدیه داد.
پوتین برای دیدار با رهبری، تشریفات دیپلماتیک و پروتکل های متعارف در دیدارهای رسمی مقامات خارجی را نادیده گرفت و به شکلی بسیار ساده به دیدار رهبری رفت؛ موضوعی که با استقبال برخی رسانه های منطقه مواجه شد. روزنامه لبنانی الاخبار دراین باره نوشت: این سفر پوتین به ایران، یک سفر عادی نبود و در سطوح مختلف و گسترده از جمله سطح استقبال طرف ایرانی وعملکرد رییس جمهوری روسیه قابل تحلیل و ارزیابی است اما در یک کلام می توان گفت که تاکیدی بود بر این که «مسکو خواستار تقویت ائتلاف و همپیمانی با تهران است».
الاخبار افزود: پوتین در چند مرحله در سفر به تهران پروتکل های متعارف در اثنای سفرهای دیپلماتیک را نقض کرد و نخستین آن ملاقات با حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی قبل از شرکت در مراسم تشریفات معمول و استقبال رسمی از سوی همتای ایرانی بود.
در همین زمینه، علی اکبر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل گفت: چنین دیداری با چنین کیفیت و کمیت دو ساعته و خارج از تشریفات در تاریخ جمهوری اسلامی ایران بی‌سابقه بوده و حکایت از اهمیت این روابط می‌کند.
ولایتی تاکید کرد: اینکه آقای پوتین در این سفر اولویت‌بندی کرده و اولویت نخست خود را دیدار با مقام معظم رهبری گذاشت، حکایت از این دارد که وی کاملا حساب شده برنامه سفر را طراحی کرده و بدون هرگونه تشریفاتی مستقیم از فرودگاه به دفتر رهبری آمد و به حضور ایشان رسید و ۲ ساعت این گفت‌وگو به درازا کشید.
وی تصریح کرد: این اتفاق نشان می‌دهد که از نظر آقای پوتین رابطه بین ایران و روسیه باید رابطه راهبردی باشد و در سطح بالاترین مقامات دو کشور مورد بحث قرار گیرد، چرا که قریب دو ساعت این گفت‌وگو طول کشید و این مدت زمان یعنی اینکه دیدار تشریفاتی نبود و دیداری کاملا کاری بود.
بنابراین شیوه دیدار پوتین با رهبر انقلاب، پیام های مهمی را به همراه دارد که در عرصه روابط خارجی دولت ها موضوعی نادر است. سخنان ردّ و بدل شده بین رهبر انقلاب و رئیس جمهور روسیه نیز از اهمیت زیادی برخوردار است و بسیاری از رسانه های مطرح جهانی، این دیدار را بازتاب دادند. رسانه هایی همچون شبکه خبری الجزیره، شبکه خبری العربیه، روزنامه النهار، شبکه خبری روسیا الیوم، القدس العربی، خبرگزاری فرانسه، شبکه تلویزیونی بی بی سی عربی، خبرگزاری اسپوتنیک، خبرگزاری رویترز، روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال، شبکه خبری ای‌بی‌سی نیوز آمریکا و... از جمله رسانه هایی بودند که بر محتوای مذاکرات رهبر انقلاب با پوتین تمرکز کردند. حاصل جمع تحلیل این رسانه ها از این دیدار این که آن را نشانه محکمی از تقویت اتحاد ایران و روسیه در حمایت از نظام سوریه و بشار اسد می دانند.
درباره شیوه دیدار پوتین با رهبر انقلاب و مذاکرات صورت گرفته در این دیدار می توان نکات ذیل را گفت:
1- همچنان که برخی رسانه ها اشاره کرده اند، چگونگی دیدار پوتین با رهبر معظم انقلاب و کنار گذاشتن تشریفات دیپلماتیک، معنایی جز علاقمندی پوتین به دیدگاه ها و مواضع رهبر معظم انقلاب نسبت به تحولات منطقه و ایستادگی در مقابل یکجانبه گرایی آمریکا ندارد. ولادیمیر پوتین، سیاستمدار کارکشته و با تجربه ای است که دوران نفوذ آمریکا به شوروی و تلاش های واشنگتن در فروپاشاندن اتحاد جماهیر شوروی را به خوبی درک کرده است. او بعد از فروپاشی شوروی از فروکاسته شدن اقتدار روسیه در مقابل غرب و آمریکا ناراحت بود و از همین رو طی سال ها، تلاش کرد تا این اقتدار را دوباره برگرداند و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان در این کار موفقیت خوبی کسب کرده است. او نمی خواهد دوباره شاهد یکه تازی آمریکا در سطح جهانی و به ویژه در منطقه و حیطه نفوذ روسیه باشد و بر همین اساس است که با قدرت در مقابل طرح های آمریکا درباره سوریه ایستاده است تا از سنگر دمشق، یکجانبه گرایی واشنگتن را مهار کند.
این وضعیت گویای نزدیکی ارزش های دولت روسیه به ریاست پوتین، با ارزش های جمهوری اسلامی ایران است. کارشناسان روابط بین الملل معتقدند وقتی ارزش های دو دولت در سطح بین الملل با یکدیگر نزدیک شود، روابط آن ها به سطح راهبردی نزدیک می گردد.
2- اقدام پوتین در دادن یک جلد قرآن نفیس به رهبر انقلاب جای توجه ویژه دارد. در اوت ۲۰۱۲ اولین ارزیابی جامعه شناسانه پیروان مذهبی در روسیه بر اساس خودشناسایی با اطلاعات ۷۹ تا ۸۳٪ از اتباع فدرال روسیه منتشر شد. از جمعیت ۱۴۲٬۸۰۰٬۰۰۰ ارزیابی، ۹٬۴۰۰٬۰۰۰ (۶٫۵٪) مسلمان (سنی و شیعه) هستند. شمار زیاد مسلمانان در روسیه، سوء استفاده وهابیت تکفیری از این موضوع طی سال های قبل و شکل گیری گروه های تکفیری در برخی جمهوری های روسیه و درگیرشدن آن ها با دولت روسیه، توجه ویژه مسکو به موضوع اسلام و مسلمانان را برمی انگیزد، به ویژه این که اکنون شمار زیادی از نیروهای تکفیری تروریستی حاضر در سوریه، از چچن و دیگر جمهوری های روسیه آمده اند.
پوتین سعی دارد تا اسلام گرایان معتدل و معقول در روسیه را مورد توجه قرار دهد تا بدین وسیله تندروها و تکفیری ها در حاشیه قرار گیرند. وی ماه قبل در مراسم افتتاح بزرگترین مسجد مسکو حاضر شد و از این قبیل اقدامات در حمایت از جامعه مسلمان معتدل روسیه را طی سال های قبل انجام داده است.
اقدامات پوتین در این زمینه در همسویی با سیاست های جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. رئیس جمهور روسیه می داند که بین اسلامی که جمهوری اسلامی ایران رهبری آن را برعهده دارد، با آنچه جریان وهابیت تکفیری دنبال می کند، تفاوت زیادی است. اسلام وهابیت تکفیری منجر به تروریسم و ظهور جریاناتی مثل القاعده، داعش، النصره و... می شود و این اسلام انحرافی، امنیت ملی کشورهای منطقه و کشورهایی مثل روسیه را تهدید می کند. در حالی که اسلام مورد نظر جمهوری اسلامی ایران علاوه بر مقابله با تروریسم تکفیری، در مقابل یکجانبه گرایی غرب نیز می ایستد و ولادیمیر پوتین به نقش ویژه مقام معظم رهبری در تدوین چنین سیاست خارجی واقف است.
3- موضوع مهم، درباره محتوای مذاکرات صورت گرفته در این دیدار است. رهبر انقلاب شخصیت پوتین را در دنیای امروز برجسته خواندند، از تلاش های مسکو در موضوع هسته ای ایران تشکر کردند و با اشاره به همکاری مناسب تهران- مسکو در عرصه‌های سیاسی- امنیتی، مواضع رئیس‌جمهور روسیه به‌ویژه در یکسال و نیم اخیر را در مسائل مختلف، خیلی خوب و مبتکرانه خواندند و افزودند: امریکایی‌ها همیشه تلاش می‌کنند رقبای خود را در موضع انفعال قرار دهند اما شما این سیاست را خنثی کردید.
رهبر انقلاب همچنین تصمیمات و اقدامات مسکو در موضوع سوریه را موجب افزایش اعتبار منطقه‌ای و جهانی روسیه و شخص آقای پوتین برشمردند و افزودند: امریکایی‌ها در نقشه‌ای بلندمدت، درصددند با تسلط بر سوریه و سپس گسترش کنترل خود بر منطقه، خلأ تاریخی تسلط نداشتن بر غرب آسیا را جبران کنند که این نقشه تهدیدی برای همه ملتها و کشورها به‌ویژه روسیه و ایران است.
در این دیدار رئیس‌جمهور روسیه نیز با اشاره به تجربیات ارزشمند رهبر انقلاب اسلامی و ابراز خشنودی از دیدار ایشان گفت: توسعه روابط دو کشور از جمله در عرصه فناوری، هوافضا و تکنولوژیهای پیشرفته شتاب بیشتری یافته و ما بسیار خرسندیم که با جمهوری اسلامی ایران در موضوع امنیت و حل‌وفصل بحرانهای منطقه‌ای و جهانی نیز همکاری بسیار فعالی داریم.
آقای پوتین جمهوری اسلامی را کشوری مستقل، استوار و با دورنمایی بسیار خوب ارزیابی کرد و گفت: شما را متحدی مطمئن و قابل تکیه در منطقه و جهان می‌دانیم.
رهبر انقلاب تأکید کردند: امریکایی‌ها و دنباله‌های آنها در مسئله سوریه درصددند اهداف تحقق نیافته خود از راه نظامی را در عرصه سیاسی و پای میز مذاکره محقق کنند که باید با هوشمندی و از موضع فعال، جلوی این کار را گرفت.
رئیس‌جمهور روسیه گفت: ما متعهدیم که بر خلاف برخی‌ها به شرکایمان از پشت خنجر نزنیم و هیچ‌وقت در پشت پرده اقدامی بر ضد دوستانمان انجام ندهیم و اگر اختلافی هم داشته باشیم، با صحبت به تفاهم برسیم.
پوتین مواضع دو کشور در موضوع سوریه را بسیار نزدیک خواند و با اشاره به اهمیت فراوان همکاری ها در این زمینه گفت: ما نیز تأکید داریم که حل بحران سوریه فقط از طریق سیاسی و پذیرش رأی مردم این کشور و خواست همه اقوام و گروههای سوری امکان‌پذیر است و هیچکس حق ندارد نظر خود را به مردم این کشور تحمیل کند و به‌جای آنها درباره ساختار حکومت و سرنوشت رئیس‌جمهور سوریه تصمیم بگیرد.
این مباحث، روابط دو کشور را به سطح یک رابطه راهبردی ارتقاء می دهد، چرا که رهبر انقلاب و شخص پوتین، دو سیاستمدار کارکشته و با تجربه ای هستند و مواضع آن ها با این صراحت، حاصل یک نگاه کوتاه مدت نیست. مهم تر از این، واقعیت های امروز صحنه بین الملل، مسکو و تهران را به وضعیتی رسانده که مشکلات و فرصت های مشابهی را دارند و این موضوع زمینه همکاری آن ها را در سطح راهبردی افزایش می دهد.
تهران و مسکو هر دو تروریسم تکفیری را یک تهدید می دانند؛ با یکجانبه گرایی غرب و آمریکا مخالف هستند؛ نظام سوریه را مشروع دانسته و معتقد به مبارزه با مخالفان تکفیری و مسلح دمشق هستند؛ هر دو کشور، تحریم اقتصادی غرب را تجربه کرده و می کنند و بر همکاری اقتصادی با یکدیگر تأکید دارند؛ مرزهای مشترک هر دو کشور در دریای خزر ضرورت نزدیکی آن ها را ایجاب می کند؛ تهران و مسکو حضور و نفوذ آمریکا و ناتو در قفقاز و آسیای میانه را برنمی تابند و معتقدند حضور غرب در این مناطق به معنای کاهش حیطه نفوذ و امنیت ملی آن ها و نیز افزایش مشکلات منطقه است.
چنین موضوعاتی که چالش ها و فرصت های مشترک مسکو و تهران است، در صورت روابط نزدیک دو کشور سبب هم افزایی برای هر دو طرف در رفع تهدیدات و توسعه فرصت های خود می شود و بر این مبنا می تواگفت در شرایط کنونی توسعه روابط دو طرف نوعی برد-برد را به همراه خواهد داشت./