موضوع صلح طالبان با دولت افغانستان هر از چندی دستمایه اعمال قدرت پاکستان، آمریکا و دیگر قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای قرار می گیرد و در هفته جاری قرار است مذاکراتی در این باره با ایفای نقش پاکستان، آمریکا، چین و افغانستان صورت گیرد. آیا مذاکره با طالبان راه به جایی خواهد برد؟ آیا می توان انتظار داشت اوضاع امنیتی افغانستان که اکنون فعالیت عناصری از داعش هم به بحرانی شدن وضعیت کمک می کند، بهبود یابد؟
در این باره گفتگویی را با پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل شبه قاره، انجام داده ایم که در ادامه می آید:
بصیرت: این روزها بحث مذاکره با طالبان بار دیگر در افغانستان مطرح شده است، با توجه به این که پاکستان در طرح موضوع در شرایط کنونی نقش اصلی را دارد، نظر شما در مورد موفقیت مذاکرات چیست؟
ملازهی: در این رابطه پاکستانی ها به شکل جدی تری پای این مساله آمده اند که طالبان را ترغیب کنند تا وارد مذاکره با دولت کابل شوند.
در این تردیدی وجود ندارد که مذاکرات از جنبه‌ی دو کشور پاکستان و افغانستان خارج شده است. در این زمینه به دلایل متفاوتی دو کشور چین و آمریکا به هم نزدیک شدند با این هدف که در افغانستان تا آن جایی که امکان پذیر است، صلح و ثبات برقرار کنند. این اتفاق باعث شده دو کشور به هم نزدیک شوند تا طالبان به پای میز مذاکراه بیایند. منتهی صحبتی که در اینجا وجود دارد این است که الان با کدام گروه از طالبان می توان مذاکره کرد.
طالبان به چند جناح تقسیم شده اند. بعد از مرگ ملاعمر تجزیه ای در طالبان پیش آمده و حتی بخشی از جناح ملا رسول جدا شده و به داعش پیوسته است و این جناح حتی با خود طالبان هم درگیر شده اند و برخوردهای خیلی جدی انجام می دهند.
با این حال بعد از سفرهای صورت گرفته مانند سفر اشرف غنی به اسلام آباد و شرکت در اجلاسی که در خصوص افغانستان بود که در آنجا یک تفاهم به وجود آمد که پاکستان بایستی طالبان را تشویق به مذاکره کند و سپس ژنرال راحیل شریف به کابل رفت و در آنجا هم صحبت های خیلی جدی صورت گرفت و حتی وعده هایی داده شد، اما به هر حال واقعیت این است که اگر جریان شورای کویته وابسته به طالبان که احتمالا پاکستانی ها روی آن نفوذ بیشتری دارند به مذاکره حاضر شوند، بقیه‌ی گروه های جدا شده چه موضعی خواهند گرفت؟ این مساله‌ی است که جای تردید وجود دارد. در این رابطه پاکستانی ها نسبت به گذشته خیلی جدی ترند و می خواهند بخشی از طالبان که در اختیار آن ها است را به پای مذاکره بیاورند. در این خصوص تردیدی وجود ندارد و خیلی جدی هستند برای این که پشت سر این قضیه، آمریکا و چین قرار دارد. این دو کشور از پشتیبانان اصلی هستند. پاکستان نمی تواند اهداف و نظریات چین و آمریکا را به طور کلی در این زمینه نادیده بگیرد.
بصیرت: در زمینه گفتگوهای صلح با طالبان، آیا جمهوری اسلامی ایران نیز نقشی دارد؟
ملازهی: وقتی مذاکرات چهار جانبه است، آمریکائی ها نمی خواهند جناح پنجمی مانند ایران که صاحب نفوذ در منطقه است در چنین جریانی شرکت کند. چون در این نوع مذاکرات نفوذش را افزایش می دهد و بنابراین خیلی سخت است که اجازه بدهند ایرانی ها وارد این نوع جریانات شوند.
این موضوع به این معنا نیست که در آینده اگر مذاکرات به یک جایی برسد و اعضای شرکت کننده گسترش پیدا کنند و این مذاکرات به سطح کشورهای همسایه و کشورهایی که به نوعی در آن جا نفوذ دارند از ایران دعوت خواهند کرد تا بتوانند تضمینی از کشورهای همسایه به خصوص ایران، کشورهای آسیای مرکزی و حتی روسیه و نیز عربستان سعودی بگیرند.
صحبت درباره این موضوع خیلی زود است، چون هنوز هیچ نشانه ی امیدوار کننده‌ایی بین طالبان و دولت مرکزی کابل پیش نیامده است که به اصطلاح گفت این مذاکرات مذاکراتی است که راه حل پیدا کنند. در این رابطه سوالات و ابهامات مهمی است؛ اگر به عنوان مثال شورای کویته صلح کند آیا جنگ در افغانستان تمام می شود یا خیر؟ آیا داعش جایگزین طالبان نخواهد شد؟ به اضافه این که طالبان تحت چه شرایطی حاضرند وارد یک معامله جدی با دولت کابل شوند؟
در این زمینه بحث هایی وجود دارد که طرح ژنرال پترائوس را عملیاتی کنند. در صورت عملیاتی شدن این طرح، مشکلات دیگری به وجود می آید. به این معنا که اگر مناطق پشتون نشین را در اختیار طالبان بگذارند آن موقع بحث اصلاح قانون اساسی مطرح خواهد شد. اگر بخواهند اصلاح قانون اساسی را انجام دهند همان چیزی است که شورای شمال خواهان آن است که تا به حال دولت وحدت ملی آن را نپذیرفته است، زیرا بعد از این که در کابل دولت وحدت ملی تشکیل شد و عبدالله عبدالله را به عنوان رئیس اجرایی انتخاب کردند، قرار بر این شد که قانون اساسی اصلاح شود و کشور به حالت نخست وزیری برگردد. یعنی مقام شورای اجرایی به مقام نخست وزیری برسد و نظام، پارلمانی شود و جای نظام متمرکزی که قدرت در دست رئیس جمهور است قرار بگیرد. به هر حال همه چیز ابهام دارد، یعنی این گونه نیست که تصور کرد به فوریت، پاکستانی ها با ورود طالبان به میز مذاکره موافقت کرده اند و جنگ در افغانستان تمام شود. بنابراین پیچیدگی های زیادی وجود دارد و نیاز به گفتگوهای بیشتری در این زمینه هست، اما گامی که در حال برداشته شدن است یک گام به جلو تصور می شود.
بصیرت: در مجموع نظر شما در مورد آینده اوضاع امنیتی افغانستان با وجود طالبان و فعالیت نقطه ایی داعش چیست؟
ملازهی: در این زمینه داعش واقعا متفاوت است. اکنون داعش حضور خود را در بسیاری از کشورها نشان داده است. ولی محور و قدرت اصلی داعش در منطقه خاورمیانه به خصوص در کشورهای عراق و سوریه است که به اصطلاح اعلام خلافت کرده است.
در خاورمیانه آمریکایی ها، اروپایی ها و روسیه خیلی جدی اند که این خلافت را از منطقه خاورمیانه حذف کنند. احتمال این که در آینده داعش نتواند سرزمین هایی که بدست آورده را در خاورمیانه حفظ کند وجود دارد، برای این که معادله‌ی قدرت در آن منطقه در حال تعدیل است؛ چیزی که در سوریه با ورود جدی روس ها به قضیه در حال گذر است و در این جا رقابت ها را از سطح داخلی سوریه و گروه های معارض داعش یا عراق بالاتر برده است. الان رقابت کاملا بین شرق و غرب می باشد یعنی یک طرف قضیه از دو تا محور شکل گرفته است:
محور اول تحت عنوان مقاومت اسلامی می گویند که در آن کشورهای ایران، عراق، سوریه و حزب الله لبنان در آن قرار دارند و اکنون روسیه از این محور حمایت می کند و حتی انتظار می رود در آینده چین به نوعی به این محور بپیوند.
محور دوم قدرت های غربی است که در آن آمریکایی ها، اروپایی ها و متحدان منطقه ای مثل ترکیه و عربستان سعودی و بقیه کشورهایی که به نوعی در سوریه نقش مستقیم و غیرمستقیم دارند و به کمک گروه های معارض آمدند.
بنابراین بحث اصلی این است که رقابت هایی که در خارج از منطقه بین روسیه و آمریکا مطرح شده، آیا می شود به راحتی حل و فصل شود؟ اگر تنها کشورهایی سوریه و عراق بودند، شاید بتوان این موضوع تصور را کرد، ولی اوکراین و یمن در این زمینه وجود دارد.
در هر حال رقابت اصلی بین روسیه و آمریکاست، به خصوص سیاست هایی که آقای پوتین پیش گرفته که خیلی جدی است. تنها چیزی که روسیه و آمریکا می تواند در منطقه خاورمیانه توافق کنند این است که داعش را از آن جا جمع کنند. اگر داعش از منطقه غربی خاورمیانه جمع شود و به بخش شرقی که در آن جا خلافت خراسان را اعلام کرده، بیاید، چه اتفاقی می افتد؟
در جنگ سوریه و عراق نیروهایی از چچن و ازبک که نیروهای کیفی هستند و نقش اصلی را ایفا می کنند، حضور دارند و از نظر آمریکائی ها آن ها می توانند به آسیای مرکزی حتی به طرف شمال افغانستان در فرغانه علیه روس ها به کار گرفته شوند. حالا اگر چنین اتفاقی بیافتد که اتحاد بین روسیه و آمریکا و توافقی که بین این دو تا کشور بر سر داعش در منطقه خاورمیانه پیش آمده است، در شرق ایران در منطقه آسیای مرکزی پیش نیاید، حداقل این خواهد بود که داعش از طرف آمریکایی ها دیگر مورد حمله قرار نخواهد گرفت و قابل تصور است که آمریکائی ها با ابزار داعش، از طرف آسیای مرکزی روس ها را تحت فشار قرار بدهند و اگر داعشی ها به سمت ایالت سینکیان بروند، از طریق آن ها چین را تحت فشار قرار می دهند. و اگر از منطقه به سمت مناطق شرقی ایران بیایندف باز هم می توانند مورد حمایت آمریکا قرار گیرند.
بنابراین به نظر من ظرفیتی که داعش دارد همان ظرفیت تمام جریان های رادیکال های اسلامی است که به نوعی می توانند از شرایط جهانی استفاده و بهره بگیرند و با یک طرف دیگر بجگنند. این ها واقعیت هایی است که وجود دارد.
تا زمانی که معادله رقابتی که بین روسیه و آمریکاست، برای آن راه حل پیدا نشود به نظرم دشوار است که قضیه حل شود، به اضافه این که رقابت پشت پرده ایی هم بین ایران و عربستان سعودی وجود دارد.
بنابراین نمی شود قاطعانه گفت که در افغانستان چه وضعی پیش خواهد آمد؟ چون مسئله افغانستان کاملا مرتبط با آن چیزی است که در خاورمیانه وجود دارد. این ها مسائلی است که در سطح کلی تر در رقابت جهانی و همچنین در سطح رقابت منطقه ایی است. بنابراین به نظرم امید چندانی برای برقرای صلح کامل وجود ندارد، ممکن است بخشی از طالبان را بیاورند وارد مذاکره کنند، ولی طالبان هم مطالباتی دارد و مطالبات آن ها ساده نیست.
مهم ترین مسئله این است که آن ها در مناطق پشتون نشین قدرت کامل را به دست بگیرند و می خواهند در داخل کشور وزارتخانه داشته باشند و اگر این اتفاق بیفتد، شمالی ها دنبال منافع خودشان هستند و ازبک ها هم دنبال مناطق خودشان هستند. در این صورت می گویند نظام باید فدرالی باشد که هم ازبک ها، هم تاجیک ها و هم هزاره ها بتوانند در مناطق خودشان به همان شکلی که طالبان قدرت دارد، اعمال قدرت کنند و این دارای پیچیدگی هایی است به سادگی نمی شود درباره آن بحث کرد./
با تشکر از جناب آقای ملازهی که وقت خود را در اختیار پایگاه بصیرت قرار دادند.