گام بزرگ تهران - پکن

پایگاه بصیرت / محمدرضاشجاعیان

 با سفر رئیس جمهوری چین به تهران و توافقات حاصله، فصل نوینی در روابط تهران- پکن آغاز شده است. مسائل مالی و بانکی و اعتبارات مورد نیاز، سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران دو کشور در پروژه‌های مختلف، مباحث مربوط به قراردادهای بلندمدت در انرژی، راه‌آهن، صنعت، معدن، گردشگری، شهرک‌های فناوری و سایر زمینه‌های همکاری در جلسات و دیدارهای مقامات عالی‌رتبه دو کشور مورد بررسی و تبادل نظر قرار گرفت.

 شی جین‌پینگ: با دستیابی به توافقی گسترده در تمامی حوزه‌های روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌ای‌ و بین‌المللی، تصمیم گرفتیم روابطی مبتنی بر «مشارکت جامع راهبردی» میان دو کشور بنا کنیم. ایران و چین به عنوان دو کشور در حال توسعه باید همکاری‌ها و رایزنی‌های خود را در راستای دفاع از منافع مشترک در سازمان‌های بین‌المللی تقویت و تحکیم کنند.

 رئیس جمهوری چین در سفری بعد از قریب به ۱۴ سال به تهران آمد تا بلندپایه‌ترین مقام کشوری در رده اول قدرت‌های جهانی باشد که پس از «برجام» به تهران می‌آید. البته چین در دوران تحریم از متحدان استراتژیک و شرکای اصلی تجاری ایران محسوب می‌شد و مسئولان ایرانی به دفعات از نقش سازنده پکن در کاهش فشار غرب به کشورمان قدردانی و تأکید کرده‌اند که چین در دوره پساتحریم نیز در زمره اولویت‌های گسترش روابط ایران و جهان خواهد بود.

«شی جین‌پینگ» پیش از سفر به تهران، میهمان مقامات مصر و عربستان هم بود تا گمانه‌زنی‌ها درباره رایزنی او با مقام‌های کشورمان پیرامون تنش اخیر در مناسبات دیپلماتیک تهران و ریاض و سایر چالش‌های منطقه‌ای تقویت شود. آنچه اهمیت حضور شی جین پینگ را در این برهه حساس از تاریخ مناسبات خارجی ایران دوچندان می‌کند، هدفی است که تهران و پکن در پیگیری هدفی بلندمدت تحت لوای یک برنامه جامع و راهبردی دنبال می‌کنند.

هدفی که قرار است با گسترش و تعمیق بخشیدن بیش از پیش مناسبات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین ارتقای سطح همکاری‌های مشترک در زمینه‌های گوناگون سیاسی، اقتصادی، تجاری و فرهنگی صورت گیرد. چین به همراه روسیه از حامیان ایران در مجامع بین‌المللی بوده و یکی از مهم‌ترین شرکای اقتصادی ایران به شمار می‌رود. رئیس جمهوری چین که از برنامه ویژه دولتش برای ورود به عصر تازه‌ای از همکاری‌های اقتصادی، سیاسی، علمی و فرهنگی با ایران خبر داد و پیگیری این اهداف را برپایه «منافع متقابل» و الگوی «برد- برد» میان دو کشور دانست. شی جین‌پینگ جمعه شب در رأس یک هیأت بلندپایه و در حالی که هیأتی هشتصد نفری از بازرگانان و رسانه‌های چینی وی را همراهی می‌کردند، وارد تهران شد و مورد استقبال رئیس جمهوی در کاخ سعدآباد قرار گرفت. امضای ۱۷ سند همکاری در زمینه‌های مختلف بویژه در عرصه‌های هسته‌ای، اقتصادی، صنعتی، فرهنگی و قضایی، انتشار سند مشارکت جامع راهبردی و تخصیص اعتبار ویژه برای تأمین مالی طرح‌ها در ایران، اولویت‌های کاری رئیس جمهوری چین در سفر به تهران است.

رئیس جمهوری کشورمان روابط ایران و چین را راهبردی خواند و تأکید کرد: «در جریان مذاکرات، در حوزه‌هایی شامل سیاسی، همکاری اجرایی، انسانی و فرهنگی، قضایی، امنیتی- دفاعی و منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌و‌گو و توافقات گسترده‌ای حاصل شده است. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، حسن روحانی پس از امضای 17 سند همکاری میان تهران و پکن، در نشستی مطبوعاتی با همتای چینی خود اظهار داشت: «دو کشور درباره سند جامع همکاری‌های 25 ساله تهران- پکن گفت‌وگو و تبادل نظر کرده‌اند.» رئیس جمهوری مناسبات ایران و چین را به لحاظ تاریخی و نزدیکی افکار و اندیشه‌های دو طرف نسبت به مسائل جهانی و منافع و همکاری‌های مشترک، حائز اهمیت برشمرد و تصریح کرد: «با سفر رئیس جمهوری چین به تهران و توافقات حاصله، فصل نوینی در روابط تهران- پکن آغاز شده است.» روحانی گفت: «در جریان مذاکرات و گفت‌وگوهای امروز که در مقطع تاریخی مناسب پساتحریم و پسابرجام انجام شد، همه مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.»

تهران - پکن در مسیر احیای «راه ابریشم»

 درحوزه روابط راهبردی دو کشور و تنظیم سند جامع 25 ساله همکاری‌های ایران و چین و افزایش رقم مبادلات تجاری دو کشور طی 10 سال به سقف 600 میلیارد دلار، گفت‌وگوهای خوبی میان مسئولان دوطرف انجام شد، «مسائل مالی و بانکی و اعتبارات مورد نیاز، سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران دو کشور در پروژه‌های مختلف، مباحث مربوط به قراردادهای بلندمدت درانرژی، راه‌آهن، صنعت، معدن، گردشگری، شهرک‌های فناوری و سایر زمینه‌های همکاری در جلسات و دیدارهای مقام‌های عالی‌رتبه دو کشور مورد بررسی و تبادل نظر قرار گرفت. علاوه بر مسائل اقتصادی در زمینه مسائل علمی، فناوری‌های نوین، فرهنگی و امنیتی و دفاعی نیز گفت‌وگو شد.ایجاد ثبات و امنیت در منطقه خاورمیانه و رایزنی برای کمک به کشورهایی که گرفتار تروریسم هستند و نیز کمک‌های اطلاعاتی که باید در زمینه مبارزه با تروریسم، از جمله موضوع‌های مورد گفت‌وگوی هیأت‌های عالی‌رتبه دو کشور و رؤسای جمهوری ایران و چین بود.

فریال مستوفی عضو اتاق مشترک ایران و چین در رابطه با برگ جدید روابط دو گشور معتقد است: کشور چین طی 4 سال اخیر به دلیل درآمد بالا و افزایش پس اندازهای خود دیگر مانند 20 سال گذشته تنها سرمایه پذیر نیست و تمایل دارد که در کشورهای مختلف سرمایه‌گذاری مستقیم کند. از این‌رو فرصت خوبی پدید آمده است که ایران بتواند از قدرت مالی این کشور به نفع پیشرفت طرح‌های عمرانی خود استفاده کند.

باید یاد بگیریم که چگونه با کشورها صحبت کنیم تا بتوان از این سیاست جدید چین بهره برد. مسأله دیگری که در مورد چین وجود دارد انتقاد از کالاهای این کشور است. می گویند کالاهای تولید چین که روانه بازار ایران می‌شود و بی‌کیفیت است اما واقعاً چنین صحبتی منطقی نیست. چین کالاهای کیفی تولید می‌کند اما تجار ایرانی برای کاهش قیمت‌ها سفارشی می‌دهند که ارزانتر تمام شود لذا ما باید شرایطی را فراهم کنیم که بر واردات کالاها نظارت جدی صورت گیرد.

در حال حاضر که چینی‌ها به ایران آمدند و تفاهمنامه‌های همکاری در تمام حوزه‌ها امضا کردند باید برای توسعه مبادلات بیــــــــــن دو کشور برنامه‌ریزی دقیقی انجام دهیم. وقتی رئیس جمهوری چین که از اعضای 1+5 است به ایران آمد نشان داد که ما می‌توانیم با سرعت روابط اقتصادی خود را احیا کنیم و بتوانیم با همکاری شرکای خود سهم‌مان را در بازار افزایش دهیم.

چشم بادامی‌ها در قلب ایران سند استراتژیکی را امضا کردند که طی آن قرار است دو کشور در تمام زمینه‌ها، همکاری‌های وسیعی داشته باشند. شاید اگر رئیس جمهوری چین به ایران نمی‌آمد امضای چنین تفاهمنامه‌ای حداقل 8 روز پس از برجام دور از ذهن بود. طی دو روز اخیر دو کشور در مورد موضوعات مختلفی بحث و بررسی کردند و در نهایت 18 تفاهمنامه بین طرفین به نتیجه رسید و البته قرار نیست تفاهم‌ها به این عدد ختم شود چرا که همکاری‌ها در سطح وسیع‌تری دنبال خواهد شد.

سند راهبردی یک نگاه بلند مدت جامعی به روابط دوجانبه است و در آن به همه مسائل دنیا، منطقه، همکاری‌های بین‌المللی، مسائل فرهنگی، مسائل اقتصادی و امنیتی نگاهی ویژه می‌شود

سند مهم دیگری که در این سفر امضا شد سندی است به نام جاده ابریشم. چینی‌ها مدتی است سندی به نام «یک پهنه - یک راه» را برای جاده ابریشم تنظیم کرده‌اند که یک مجموعه کاملی است.

چینی‌ها با وزارت راه وارد مذاکره شده‌اند تا برای دادن یک وام با بهره ۲ درصد را برای قطار سریع السیر مخصوص تهران - مشهد در نظر بگیرند که مبلغ آن ۳ یا ۴ میلیارد دلار است.

چینی‌ها صندوق توسعه‌ای را با 40 میلیارد دلار بودجه ایجاد کرده‌اند که به زیرساخت کشورهایی که در مسیر جاده ابریشم قرار دارند از این محل کمک کنند. قرار است از همین محل وام بدون بهره برای توسعه کابل کشی فیبر نوری در کشور، توسعه خطوط پرسرعت ریلی و حمل و نقلی از جمله خط تهران- مشهد اختصاص پیدا کند.

  توسعه مناطق آزاد و شهرک‌های صنعتی در کشور بخش دیگری از قرارداد همکاری بین ایران و چین خواهد بود تا چینی‌ها شهرک‌های صنعتی جدیدی در کشور ایجاد کنند و سرمایه و تکنولوژی آن را هم با خود به همراه بیاورند. نخستین شهرک صنعتی توسط چینی‌ها در بندر جاسک جانمایی شده که به نظر می‌رسد سبب توسعه و اشتغال  شود.

البته مذاکراتی هم با چینی‌ها انجام شده تا در آینده نزدیک علاوه بر فاینانس چین که در زمان تحریم شکل گرفت و اکنون در حال انجام است اگزیم‌بانک چین فاینانس طرح‌های ایرانی را که طرح توجیهی دارند بر عهده بگیرد. همچنین در آینده نزدیک چین برای خرید مواد اولیه و ماشین‌آلات قرارداد یوزانس (نسیه بلندمدت) منعقد خواهد کرد. از سویی 4 بانک بزرگ چین در حال توسعه روابط خود با ایران هستند و بانک ICBC نیز تقاضای ایجاد شعبه در ایران را کرده است که می‌تواند تحولی در نظام بانکی کشور ایجاد کند.

 چین هم‌اکنون ۲۵ درصد تجارت ایران را دارد و در حوزه نفت و گاز نیز حدود ۵۰ درصد محصولات ایرانی را چینی‌ها خریداری می‌کنند، بنابراین این حق برای ایران محفوظ است که ۲۵ درصد از سرمایه مورد نیاز کشور را که حدود۴۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود، چینی‌ها تأمین کنند.

 در حال حاضر حجم مبادلات چین با امریکا ۵۵۰ میلیارد دلار، با اروپا ۶۲۰ میلیارد دلار و با ژاپن هم ۳۲۰ میلیارد دلار است که توازن در هر سه حوزه به نفع چین است. چین از نظر شاخص سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه نیز رتبه بالایی به خود اختصاص داده است به طوری که این کشور

 ۱۲۸ میلیارد دلار در دنیا سرمایه‌گذاری کرده و از سوی دیگر ۱۳۹ میلیارد دلار جذب سرمایه داشته است.

 چین شریک اول تجاری ۱۲۰ کشور دنیاست. البته طی سال‌های اخیر فضای رسانه‌ای و افکار عمومی در قبال رابطه با چین به حضور اجناس بی‌کیفیت چینی در بازار ایران خلاصه شده است، با این حال نباید فراموش کرد چندین سال است که این کشور نخستین شریک تجاری ایران است و حجم مبادلات تجاری ایران و چین در سال ۲۰۱۴ حدود ۵۲ میلیارد دلار بود. این رقم در سال ۲۰۱۵ به علت کاهش قیمت نفت با کاهش مواجه شد؛ در حالی که ایران در ۲۰۱۴ حدود ۵۱۹ هزار بشکه نفت به چین صادر کرد این رقم در سال ۲۰۱۵ به ۵۴۲ هزار بشکه رسید. علاوه بر این ۱۷ درصد از حجم کالاهای غیرنفتی به چین صادر می‌شود که این رقم در سال گذشته افزایش یافت. باید متذکر شد که در سال ۲۰۱۴، چین ۳۶ درصد کل تجارت خارجی ایران را به خود اختصاص داد.به هر ترتیب اثر این مذاکرات بزودی مشخص نمی‌شود بلکه باید اثرات رفع تحریم‌ها و حضور پررنگ‌تر چینی‌ها در اقتصاد ایران را از سال‌های آتی  مشاهده کنیم.