چنان چه آمریکا، ترکیه و عربستان، مخالفان مسلح حاضر در سوریه را وا دارند تا نسبت به این طرح پایبند باشند و خود نیز آن را به منزله فرصتی برای تزریق انرژی به مخالفان مسلح در نظر نگیرند، می توان امیدوار بود که گام مقدماتی برای حل بحران سوریه برداشته شود. در غیر این صورت مسئله پیچیده تر خواهد شد و گزینه آتش بس بعد از این به گزینه ای طنزآمیز و بی خاصیت در سوریه تبدیل خواهد شد
آخرین تحول مهمی که در صحنه امنیتی سیاسی سوریه وجود دارد، توافق روسیه و امریکا برای برقراری آتش بس میان دولت سوریه و معارضان مشخص شده است. سابقه این موضوع البته به حدود ۱۰ روز قبل می رسد که در حاشیه اجلاس سالانه امنیتی مونیخ، روسیه و غرب درباره برقراری آتش بس در سوریه به توافق رسید و قرار شد این آتش بس ظرف یک هفته اجرایی شود، اما همزمان با روز اجرای آن که یکشنبه گذشته بود، در سلسله انفجارهای تروریستی حمص و دمشق بیش از ۱۰۰ تن کشته یا زخمی شدند و همین وضعیت روسیه و آمریکا را واداشت تا با جدیت موضوع آتش بس را دنبال کنند.
دوشنبه این هفته، واشنگتن و مسکو در بیانیه‌ای رسما از توافق برای اجرای آتش‌بس در سوریه از شنبه هفته آینده ۲۷ فوریه (8 اسفند ماه) خبر دادند. مسکو و واشنگتن درعین حال تاکید کردند که این توافق، گروه‌های تروریستی داعش و جبهه‌النصره را شامل نخواهد شد.
طبق آنچه پایگاه خبری شبکه الجزیره از متن پیش نویس تهیه شده توسط آمریکا و روسیه برای برقراری آتش بس در سوریه، منتشر کرده است، آتش بس میان گروه هایی که در رابطه با آن به توافق رسیده اند، اجرا می شود و شامل ۲ گروه تروریستی داعش و جبهه النصره نمی گردد. در این پیش نویس از گروه های مسلح موافق خواسته شده است که در ظهر روز ۲۶ فوریه آتش بس را اجرا کنند و در ادامه تاکید شده است که آمریکا و روسیه اقدام به تبادل اطلاعات و هماهنگی در خصوص تضمین اجرای فعال آتش بس می کنند. به علاوه در این پیش نویس تصریح شده است که کار گروهی به منظور مشخص کردن مناطق تحت تسلط داعش و جبهه النصره تشکیل خواهد شد.
گفته می شود روسیه خواستار قرار گرفتن نام ۲ گروه تروریستی احرار الشام و جیش الاسلام در لیست گروه های تروریستی بود تا از آتش بس مستثنی شوند، اما طبق متن پیش نویس توافق، این ۲ گروه تروریستی نیز شامل آتش بس شده اند.
بعد از اعلام آتش بس، وزارت خارجه سوریه با این طرح موافقت کرد و اعلام نمود دمشق با آتش بس اعلام شده از سوی روسیه و واشنگتن موافق است و آن را اجرا می کند اما تاکید کرد که دمشق همچنان به عملیات خود علیه داعش، جبهه النصره و دیگر گروه‌های مسلح تروریستی ادامه می دهد. در بیانیه وزارت خارجه سوریه آمده است: جمهوری عربی سوریه با توقف اقدامات نظامی براساس توافق بدست آمده میان روسیه و آمریکا موافقت می‌کند، اما به جنگ با تروریسم و گروه‌های تروریستی از جمله داعش و جبهه النصره و دیگر گروه‌های مرتبط با آنها و القاعده ادامه می‌دهد. بنا بر اعلام وزارت امور خارجه سوریه، برای تضمین موفقیت اجرای آتش بس در موعد مقرر، دولت سوریه اعلام می دارد که آماده است با طرف روسی برای مشخص کردن مناطق و گروه‌های مسلحی که توافق آتش بس شامل آنها می‌شود هماهنگی لازم را انجام دهد.
موضع جمهوری اسلامی ایران نسبت به برقرای آتش بس، از زبان امیر عبداللهیان، معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه بیان شد. وی تصریح کرد: برقراری آتش بس در سوریه از ابتدای بحران این کشور مورد تاکید تهران بوده است.
به گزارش ایرنا، حسین امیرعبداللهیان با بیان این مطلب افزود: بر اساس بیانیه منتشره سوریه، ما بر پایبندی دولت سوریه به آتش بس اطمینان داریم، اما مشخص نیست گروه های مسلح مرتبط با جریان های شناخته شده تروریستی آتش بس را مراعات کنند؛ چرا که گروه های مسلح مرتبط با تروریست ها از هرج و مرج در سوریه سود می برند.
آنچه امیر عبداللهیان می گوید، مورد نگرانی بیشتر تحلیگران منطقه است و بسیاری از عدم پایبندی گروه های تروریستی به آتش بس ابراز نگرانی کرده و از این منظر آن را شکننده می دانند.
در این جهت، به گزارش العالم، روزنامه السفیر با پرداختن به موضوع توافق مسکو و واشنگتن برای تغییر در شرایط درگیری ها در سوریه و حاشیه های این توافق در مقاله ای نوشت: تلاش تازه برای آتش بس بر نقشه راهی پیچیده و مبهم تکیه دارد که اجرای آن بسیار دشوار است، زیرا به اراده سیاسی از سوی قدرت های منطقه ای و سازوکارهایی برای اجرای آن نیاز دارد و در صورت مهیا شدن این شرایط است که می توان از یک توافق ثمربخش سخن راند.
دراین مقاله به قلم "محمد بلوط " آمده است: این توافق نقش کشورهای منطقه مانند ترکیه و عربستان و مسئولیت آن ها در "توقف عملیات خصمانه" را نادیده گرفته است؛ چرا که هیچ شرط عملی برای بستن مرزهای ترکیه که ورود سلاح و عناصر مسلح از آن به سوریه همچنان ادامه دارد، تعیین نکرده است. همچنین در متن توافقنامه بیش از نیمی از گروه های مسلح از بندهای الزام آور آن معاف شده اند، به ویژه جبهه النصره و احرار الشام که هنوز اختلاف میان شورای سیاسی و نظامی خود بر سر اتخاذ موضعی در قبال فرایند سیاسی را حل نکرده اند و این علاوه بر گروه های بسیاری مانند جند الاقصی و جیش الاسلام است که به نظر می رسد روس ها از قرار دادن آن در فهرست تروریست ها در زمان حاضر صرف نظر کرده اند و در مقابل نیز امریکایی ها از درخواست خود برای حذف جبهه النصره از فهرست تروریست ها بنا به درخواست عربستان و ترکیه منصرف شده اند.
آنچه تحلیلگر السفیر بر آن تأکید دارد، عدم وجود شاخص و معیار مشخصی برای قضاوت درباره تفکیک گروه های مسلح است، چرا که تعیین گروه های "میانه رو" و "تروریست" در سوریه، آن گونه که در توافق آمده است، بر معیارهای منطقی استوار نیست و هر گروه مسلحی می تواند از حملات روس ها به صرف پذیرش توقف عملیات خصمانه در امان باشد از جمله احرار الشام و یا جیش الاسلام.
در همین جهت گروه های معارض سوری بهانه جویی هایی را در این زمینه مطرح کرده و با اما و اگر نسبت به این آتش بس می نگرند. «بشار الزوبی» رئیس دفتر سیاسی ارتش یرموک از گروه‌های مخالف حکومت، گفته است: این طرح به نیروهای وفادار به بشار اسد و روسیه اجازه می‌دهد، به بهانه‌های مختلف به حملات خود به مخالفان ادامه دهند، در صورتی که مخالفان از توانایی مقابله چندانی برخوردار نیستند. با توجه به این که در برخی از مناطق گروه‌های مختلفی حضور دارند، روسیه و حکومت سوریه به بهانه حضور نیروهای جبهه النصره به حملات خود ادامه خواهند. در صورت انجام چنین حملاتی، آتش‌بس دوام نخواهد آورد.
گروه موسوم به «هیات عالی مذاکرات» متشکل از معارضان مسلح سوری که در عربستان مستقر است، موافقت خود با آتش‌بس را مشروط کرد. هیات عالی مذاکرات در پایان نشست خود در ریاض طی بیانیه‌ای اعلام کرد پایبندی معارضان به آتش‌بس مستلزم پایبندی سازمان ملل به تعهداتی است که رفع حصر ارتش سوریه از شهرها و مناطق تحت محاصره، توقف بمباران، رساندن کمک‌های بشردوستانه به همه مناطق نیازمند و آزادی زندانیان را تصریح می‌کند.
ریاض الحجاب، هماهنگ‌کننده اصلی معارضان تحت حمایت غرب و عربستان نیز واکنش محتاط‌آمیزی داشت و مدعی شد که انتظار ندارد دولت سوریه، ایران و روسیه از توافق آتش بس تبعیت کنند. وی افزود که هیأت عالی مذاکرات تحت حمایت ریاض، در شرایطی آتش بس را می‌پذیرد که سوریه و حامیانش به تمامی محاصره‌ها پایان داده و اجازه دهند کمک‌ها ارسال شود و تمامی زندانیان نیز آزاد شوند و بمباران و حملات علیه مواضع مخالفان متوقف شود.
در نقطه مقابل، بسیاری از تحلیلگران آتش بس را به مثابه فرصت گیری آمریکا برای تقویت مخالفان مسلح شکست خورده در حومه لاذقیه و حلب می دانند، هرچند عملیات روسیه و سوریه علیه داعش و جبهه النصره در این مناطق ادامه دارد، اما وابستگی مخالفان مسلح سوریه نسبت به یکدیگر و عضویت عناصر آن ها در گروه های مختلف، آنقدر پیچیده و زیاد است که در مجموع برقراری آتش بس خالی از منفعت برای آن ها نیست.
با این همه در تحلیل نهایی باید گفت، برقراری آتش بس در سوریه، گام مقدماتی برای حل بحران این کشور است، چرا که آتش بس به نوعی همان مذاکره با گروه های مسلح در میدان عملیات است. طرح آتش بس زمانی مطرح شده است که قبل از آن نشست های مختلف سیاسی با معارضان و مخالفان سوری برای حل بحران صورت گرفته است، اما مشکل بزرگی که در همه این نشست ها وجود داشت این که بین خواسته های مخالفان و معارضانی که پشت میز مذاکره بودند با نیروهای عملیاتی آن ها در میدان سوریه، هیچ هماهنگی و ارتباطی نبود و مخالفان مسلح، حرف شنوی از مخالفان سیاسی نداشتند. طرح آتش بس اکنون سعی دارد تا مخالفان مسلح حاضر در میادین جنگ را به مذاکره فرا خواند، به ویژه این که در این پیش نویس از گروه های معارض خواسته شده که پایبندی خود به پایان اقدامات خصمانه را در ظهر روز ۲۶ فوریه اعلام نمایند؛ زیرا آتش بس شامل گروه هایی خواهد شد که بدان پایبند باشند و این موضوع بدین معناست که معارضان ۲ گزینه در پیش دارند؛ نخست پایبندی به آتش بس و یا اینکه با آن ها مانند گروه های تروریست رفتار گردد.
نکته دیگر این که برقرای آتش بس به دولت سوریه نیز این فرصت را می دهد تا از آن برای برگزاری انتخابات پارلمانی و نشان دادن فرایند مسالمت آمیز کسب قدرت در کشورش استفاده کند. از همین رو «بشار اسد» رئیس جمهور سوریه، ساعاتی پس از اعلام توافق آمریکا و روسیه بر سر برقراری آتش بس، از برگزاری انتخابات پارلمانی این کشور در ۱۳ آوریل (۲۵ فروردین) خبر داد. گفتنی است که آخرین انتخابات پارلمانی سوریه در ماه مه سال ۲۰۱۲ برگزار شد و در این انتخابات برای نخستین بار علاوه بر حزب بعث سوریه، دیگر احزاب نیز توانستنند در این انتخابات شرکت کنند.
در مجموع چنان چه آمریکا، ترکیه و عربستان، مخالفان مسلح حاضر در سوریه را وا دارند تا نسبت به این طرح پایبند باشند و خود نیز آن را به منزله فرصتی برای تزریق انرژی به مخالفان مسلح در نظر نگیرند، می توان امیدوار بود که گام مقدماتی برای حل بحران سوریه برداشته شود. در غیر این صورت مسئله پیچیده تر خواهد شد و گزینه آتش بس بعد از این به گزینه ای طنزآمیز و بی خاصیت در سوریه تبدیل خواهد شد و راه های مسالمت آمیز حل بحران سوریه بیش از گذشته به حاشیه خواهد رفت./