پاکستان و تاجیکستان مایل به توسعه همکاری های اقتصادی و تجاری هستند و از زمینه های مطلوبی هم برخودارند، اما در میان این مباحث، ضرورت های امنیتی دو طرف که تحت اقدامات عربستان بحرانی شده است، نمی گذارد تا طرف ها روابط اقتصادی خود را با آرامش دنبال کنند. طنز تلخ ماجرا این است که طرف ها چنان که باید از زیر سایه سیاست های امنیتی عربستان خارج نشده اند
«راحیل شریف» فرمانده ارتش پاکستان در سفرش به تاجيكستان با «امامعلی رحمان» رئیس جمهور اين كشور، ديدار و در مورد طیف وسیعی از مسائل همکاری‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگي و نظامی-امنیتی دو کشور تبادل نظر کردند.
از جمله در خصوص ارزیابی وضع موجود روابط سیاسی و بررسي سطح همکاری‌های نظامی دوجانبه، همکاری‌های میان ارتش‌های ملی و نهادهای امنیتی تاجیکستان و پاکستان در جهت مبارزه با تروریسم، افراط گرایی و قاچاق مواد مخدر، و همچنین در خصوص تحقق پروژه‌های زیربنایی نظیر احداث خط انتقال برق «کاسا 1000» (پروژه خط انتقال نیروی برق از تاجیکستان و قرقیزستان به افغانستان و پاکستان) در جهت توسعه همگرایی منطقه‌ای و تامین ثبات و امنیت بحث و تبادل نظر شد.
در کنار همکاری‌های دوجانبه در خصوص مسائل امنیتی، بين رئیس جمهور تاجیکستان و فرمانده ارتش پاکستان، موضوع افغانستان نیز به بحث گذاشته شد و طرفین مواضع خود را پیرامون آینده امنیت این کشور مطرح کردند.
زمینه های همکاری اسلام آباد-دوشنبه
واقعيت اين است كه پاكستان جزو اولين كشورهايي بود كه با دولت‌هاي تازه استقلال يافته آسياي مركزي روابط سياسي برقرار كرد. در این میان رابطه پاکستان با تاجیکستان به واسطه مذهب مشترك و وجود اقليت تاجيك در پاكستان، با تمایل به گسترش روابط در همه جوانب بوده و اسلام آباد نگاه راهبردي به دوشنبه دارد. به همين دليل نيز پاكستان سال‌هاست كه به دنبال تعريف ژئوپلتيك جديدی براي حضور و بهره‌برداري از آن، در آسياي مركزي و تاجيكستان است. همچنين اهميت آسياي مركزي و تاجيكستان براي پاكستان به دليل منابع انرژي بويژه برق و آب و همچنين وجود رقباي ديگر در اين كشور افزايش يافته است.
پاکستان سال‌ها است که با کمبود انرژی برق روبرو هست و تامین امنیت انرژی برای اقتصاد پاکستان که با رشدی چشمگیر به جلو می‌رود، از اهمیتی ویژه برخوردار است. بنابراین پروژه کاسا 1000 به نوعی می تواند به تامین رشد اقتصادی به صلح و ثبات در این کشور کمک کنند. دولت پاکستان همچنين با طرح 10 ساله‌ای با نام «چشم‌اندار- 2025» گسترش ارتباط جاده‌ای و راه آهن با کشورهای همسایه از جمله افغانستان، تاجيكستان و ایران را در نظر گرفته است. ارتباط از راه زميني و حمل كالا به آسياي مركزي از طريق ريلي، همواره در استراتژي اسلام آباد قرار داشته، اما به دلايل گوناگون بويژه جنگ و ناامني در افغانستان، اين ايده عملي نشده است. در عين حال آمريكا بسيار مايل است كه راه‌آهن آسياي مركزي از طريق افغانستان به بندر كراچي وصل شود. از نگاه دوشنبه نيز، گسترش همکاری‌های چند جانبه و تقویت روابط حسنه با اسلام آباد بايد از اولویت‌های سیاست خارجی تاجیکستان باشد، بويژه كه بسترهای مناسب تجاری و اقتصادی پاکستان، منابع عظیم انسانی، دسترسی به آب‌های آزاد و بندر گوادر، فراهم بوده و موقعیت ژئواستراتژیک و نفوذ پاكستان در جنوب آسیا و جهان اسلام مهم ارزیابی می‌گردد.
نقش تعیین کننده مؤلفه امنیت در روابط طرفین
تحولات راديكاليستي و فعال شدن گروه‌هاي افراطي- تكفيري، موجب شده تا تاجيكستان به نوعي خواهان روابط نزدیک سياسي- امنيتي با پاكستان و سپس عربستان سعودي باشد، تا از طريق آنها جريانات سلفي- تكفيري را كنترل كند. در واقع تاجيكستان با درك اين مطلب كه ريشه افراط‌گرايي در عربستان و پاكستان است، تلاش مي‌كند تا با ايجاد رابطه و همسويي صوري با اين كشورها، به نوعي از تخريب ها و تهديدات آينده جريانات تروريستي نظير داعش و سلفيت تكفيري در امان باشد. اين مطلب كه پاكستان و عربستان به مدارس ديني در تاجيكستان كمك مالي كرده و مبلغين مذهبي اعزام مي‌كردند، غيرقابل انكار است. چرا كه پذيرش طلاب تاجيك در دانشگاه‌هاي پاكستان نيز صورت مي‌گرفته است. دوشنبه تلاش مي‌كند تا با ايجاد روابط سیاسی- امنیتی با پاکستان، مانع از توجه نهادهای دولتی و غیردولتی مستقر در پاکستان به آموزش و تقویت نیروهای تاجیکی سازمان‌های تندرو شود.
در همین جهت برخی معتقدند که اين احتمال وجود دارد كه راحيل شريف از طرف عربستان ماموريت داشته باشد تا تاجيكستان را جذب «ائتلاف اسلامي ضدتروريسم» كند و در همين راستا احتمال دارد تاجيكستان با گرفتن امتيازات اقتصادي، به نوعي در ائتلاف اسلامي ضد تروريسم به سركردگي عربستان به طور صوري، حضور داشته باشد. پیش‌تر روزنامه الشرق الاوسط گزارش داده بود، جمهوری‌های آذربایجان و تاجیکستان در حال بررسی پیوستن به گروه ائتلاف تحت فرماندهی عربستان هستند، البته دولت تاجیکستان اعلام کرده است كه دوشنبه درصدد پیوستن به گروه به اصطلاح «ائتلاف ضد تروریستی تحت فرماندهی عربستان سعودی» نیست؛ اما درباره تقویت همکاری‌های دوجانبه در زمینه مقابله با تروریسم مي‌شود گفتگو کرد.
بد نيست اشاره شود كه پس از اتهام‌زني به حزب نهضت اسلامي تاجيكستان و همكاري با جريان افراط و حضور محي‌الدين كبيري، رهبر اين حزب در همايش بین‌المللی در ایران و انتشار عکس او در ديدار با رهبر معظم انقلاب اسلامي، دولت تاجيكستان اعتراض و سفیر ایران را احضار كرد. به همين جهت ايران‌هراسي و حتي شيعه‌ستيزي از سوي جريان‌هاي وابسته به وهابيت در تاجيكستان تبليغ شد و اين رويدادها باعث شد که برخي تصور کنند تاجيکستان از ايران روي‌گردان و به سمت عربستان سعودي متمايل شده است. اما بررسي واقعيت‌هاي موجود نشان مي‌دهد که احتمال وقوع چنين امري اندک است، زيرا روابط تاريخي، تمدني، فرهنگي، نژادي و زباني ايران و تاجيکستان آنچنان عميق و گسترده است که تنش‌هاي کوچک هيچ‌گاه نمي‌توانند روابط دو ملت را تحت تأثير قرار دهند.
آنچه مسلم است اين كه طي ماه‌هاي اخير دولت تاجيكستان به دليل فعال شدن برخي گروه‌هاي سلفي- تكفيري بويژه داعش، سعي كرده است تا كنترل گروه‌هاي افراطي (چه معتدل و چه تندرو) را در دستور كار خود قرار دهد و به نوعي ثبات و امنيت كشور را فراهم كند. اين در حاليست كه جريان افراط عمدتا از سوي تجار و با كمك‌هاي مالي عربستان، رشد و گسترش يافته‌اند و کنترل‌های سخت‌گیرانه گروه‌های مذهبی این کشور، تنها موجب پيوستن گروه‌هاي مذهبي معتدل به جريانات تكفيري مي‌شود. بازداشت و محاکمه بسیاری از شهروندان و بويژه رهبران و پيروان حزب نهضت اسلامي تاجيكستان، به اتهام عضویت در سازمان‌ها و جریان‌های افراطی نظير داعش، ممنوعيت حجاب يا تراشيدن ريش و ...، تنها به بدتر شدن اوضاع امنيتي و اجتماعي- فرهنگي و حتی رشد افراط‌گرایی مذهبی تاجيكستان خواهد شد. هر چند كه بزرگ‌نمايي داعش در تاجيكستان توسط روس‌ها و مقامات دوشنبه، بهانه‌اي شد تا تنها حزب اسلامي در تاجيكستان منحل شود. رایج‌ترین دلیلی که از سوی مقامات تاجيكستان برای مبارزه با برخی مظاهر اسلام و نیز گروه‌های اسلامی ذکر می‌شود، جلوگیری از گسترش تفکرات افراطی و به تبع آن، تروریسم است، اما واقعيت‌ها فراتر از اين مي‌باشد.
سخن پایانی
سفر راحیل شریف به تاجیکستان، بیشتر با اهداف امنیتی در جهت هموار سازی عملیات نظامی پاکستان علیه نیروهای تکفیری است که چندین ماه است با عنوان عملیات «ضرب عضب» در وزیرستان شمالی دنبال می شود و در سفر فرمانده ارتش پاکستان به دوشنبه، دو طرف توافقاتی را در این زمینه داشتند، اما مؤلفه مهم در این زمینه دفع ملاحظات عربستان در سیاست های امنیتی این کشورهاست و اگر این کار صورت نگیرد، اصل مشکل همچنان پا برجاست. راحیل شریف جهت حل معضل امنیت در کشورش سعی دارد توافقاتی با طرف تاجیک داشته باشد، اما همزمان سخنانی مبنی بر تلاش پاکستان جهت جذب تاجیکستان در ائتلاف صوری عربستان علیه تروریسم مطرح می شود و این یک تناقض است، چرا که همه می دانند اقدامات عربستان تنها جهت مدیریت گروه های سلفی تکفیری است نه محدودسازی آن ها. از آن طرف تاجیکستان، حمایت عربستان از گروه های تکفیری در این کشور، را با منحل کردن تنها حزب اسلامی و میانه رو این کشور می خواهد دفع کند، در حالی که با این کار وضعیت را رادیکال تر کرده است. این وضعیت، پای دراز سعودی ها در بحران های امنیتی منطقه را نشان می دهد و معضل بزرگی برای امنیت منطقه است که مانع توسعه روابط کشورهای در حوزه های دیگر نیز می شود. پاکستان و تاجیکستان مایل به توسعه همکاری های اقتصادی و تجاری هستند و از زمینه های مطلوبی هم برخودارند، اما در میان این مباحث، ضرورت های امنیتی دو طرف که تحت اقدامات عربستان بحرانی شده است، نمی گذارد تا طرف ها روابط اقتصادی خود را با آرامش دنبال کنند. طنز تلخ ماجرا این است که طرف ها چنان که باید از زیر سایه سیاست های امنیتی عربستان خارج نشده اند و در دیگر بحران های امنیتی منطقه نیز عامل عربستان خودنمایی می کند./