تعهدات ایران در موافقتنامه کاهش گازهای گلخانه‌ای که از سوی دولت تنظیم شده است، توسعه صنایع را با محدودیت مواجه کرده و برنامه هفتم و هشتم توسعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
در نشست علمی که توسط مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) با عنوان «فشارهای جدید اقتصادی با طعم گرمایش زمین» در محل این دانشگاه برگزار شد، برخی ابعاد سهم ایران در کاهش گازهای گلخانه‌ای که از سوی دولت ایران و در سندی برنامه‌ریزی و تعهّد شده است (Intended Nationally Determined Contribution)، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
این سند در ۲۹ آبان ۱۳۹۴ و پیش از برگزاری کنفرانس موافقتنامه پاریس– ۱۰ تا ۲۲ آذر ۱۳۹۴ – به صورت رسمی بر روی تارنمای کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیم (UNFCCC) منتشر شده است. این موافقتنامه هنوز به معنایی، نهایی و موثر نشده است و از ۳ اردیبهشت به مدت یک سال، در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک برای امضاء به اصطلاح باز میشود.
در ابتدای این نشست علمی، «نصیرالله دوستی» از فیزیکدانان نخبه کشور به نقد مبانی علمی جریانات گرم شدن زمین پرداخت.
وی با اشاره به اینکه مباحث علمی مربوط به گرم شدن اتمسفر زمین، مستلزم مطالعاتی در چندین حوزه فیزیک، مطالعات اقلیم‌شناسی، اپتیک فضا و ... است، از کمبود مطالعات متقن علمی و عدم تربیت متخصصان در این حوزه انتقاد کرد.
دوستی با به چالش کشیدن نظریه مبنای موافقتنامه پاریس، نظرات مخالف مجموعه زیادی از دانشمندان جهان را نیز با این نظریه قدیمی و ضعیف مطرح و در انتها نظریه جدیدی را نیز که متکی به داده‌های بسیار محکم جدید در حوزه فضا و اتمسفر است، عنوان کرد.
برنامه کاهش گازهای گلخانه‌ای کاملا سیاسی است
در ادامه این نشست «سید مجتبی امامی» عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به ارتباط دلایل علمی تغییرات اقلیمی و مسائل سیاسی مرتبط با آن، اظهار کرد: ما وقتی به منابع متقن و معتبر علمی دنیا در حوزه سیاست‌های جهانی تغییرات اقلیمی مراجعه می‌کنیم، متوجّه می‌شویم که جدای از مسائل و دلایل علمیِ تغییرات اقلیمی، تعریف مسئله تغییر اقلیم و کاهش گازهای گلخانه‌ای کاملاً یک امر سیاسی است؛ در حالی که متاسفانه تعبیر و ادراک معمول دانشگاهیان، مسئولان و سیاستگذاران کشور ما از مسائل اقلیمی در داخل ایران صرفاً علمی و محیط زیستی است.
وی همچنین از اینکه فهم عرفی رایج بین عالمان علوم اجتماعی، مدیران و سیاستگذاران، مباحث تغییر اقلیم (Climate Change) را با آلودگی هوا (Air Pollution) یکسان در نظر می‌گیرد، انتقاد کرد.
امامی افزود: متأسفانه غالب واکنش‌ها و تعاملات ما با سازمان‌های بین‌المللی منفعلانه است. طبق مصوبه هیئت دولت در مهرماه سال ۹۴، ما حداقل به ۷۴ سازمان بین‌المللی میلیون‌ها دلار حق عضویت می‌دهیم. این حق عضویت‌ها چندان مهم نیست، بلکه آنچه درجه بالاتری از اهمیت را دارد، این است که بدانیم از عضویت در این سازمان‌ها، معاهدات و توافقنامه‌ها چه به دست می‌آوریم. این سازمان‌های بین‌المللی به علّت تخصصی بودن و داشتن بنیه خوب مالی، محل اجتماع مجموعه‌ای از متخصصان می‌شوند که در عین انجام یکسری کارهای علمی، در نهایت در خدمت کشورهای قدرتمند دنیا قرار می‌گیرند. از طرف دیگر، ما هم به انجام کارهای علمی و کارشناسی بر روی عملکرد و محصولات این سازمان‌ها نمی‌پردازیم و غالبا چشم و گوش بسته و مقهور از توان کارشناسی آنها، صرفا از نسخه‌ها و پیشنهادهای آنها تبعیت می‌کنیم.
عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق(ع) تاکید کرد: تقریباً کلیه شئون زندگی و حکومت ما تحت تأثیر نسخه‌های این سازمان‌های بین‌المللی قرار گرفته است. برخی از صاحب‌نظران در دنیا معتقدند حجم این خط مشی‌های تجویزی بین‌المللی آنقدر زیاد شده است که تقریباً چیز زیادی برای حاکمیت‌های ملی باقی نمانده است. اگر به حجم موافقت‌نامه‌ها، تعهدات و در درجه بعد تأثیرات این نهادها بر سیاست‌های داخلی ایران توجه کنیم، اهمیت این نهادها برای ما صدچندان خواهد شد.
تعهدات ایران در موافقتنامه پاریس حداقل ۲ برنامه توسعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد
وی افزود: حال سؤال این است که وقتی تأثیرات بی حد و حصر این سازمان‌ها و معاهدات را می‌بینیم، نباید جامعه علمی و سیاست‌گذاری ما با چشم بازتری با این حرکت‌ها مواجه شود؟ آیا نباید دقت بیشتری بر امضاهایی که می‌کنیم داشته باشیم؟ آیا دانشگاه‌های ما نباید ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و بین‌الملل این موافقت‌نامه‌ها را بررسی کرده و سیاست‌مداران ما را از آن آگاه کنند؟ چرا ما همیشه از اولین کشورهایی هستیم که هر معاهده‌ای را امضاء می‌کنند؟
امامی با بیان اینکه اگر این نظریه که «تولید دی اکسید کربن زمین را گرم کرده است»، قبول کنیم، ابتدا باید به سراغ کشورهایی برویم که دی اکسید کربن بیشتری تولید می‌کنند، گفت: وقتی پیمان کیوتو (این پیمان در سال ۱۹۹۷ برای کاهش غلظت گازهای گلخانه‌ای نهایی شد و از سال ۲۰۰۵ اجباری شد) به وجود آمد، آمریکایی‌ها با آنکه از اولین امضاء کنندگان این پیمان بودند، اما در نهایت، تنها امضاء کننده‌ای شدند که پیمان را مورد تأیید نهایی قرار نداد و اعلام کردند که میزان تولید دی اکسید کربن خود را کاهش نمی‌دهند؛ اما ایران، بدون اینکه از امضاء کنندگان پیمان باشد، در خرداد ۱۳۸۴ این پروتکل را به تصویب مجلس شورای اسلامی رساند. در نهایت جمع‌بندی بسیاری از کارشناسان جهان این است که پیمان کیوتو به دلایل متعددی شکست خورده است.
استاد دانشگاه امام صادق(ع) تصریح کرد: کشورهای غربی در سال‌های اخیر، در واقع فرایندی را راه‌اندازی کردند تا بتوانند صورت‌های جدیدی از حکمرانی جهانی را طراحی کنند و سایر کشورها که به لحاظ تاریخی، نقش چندانی در انتشار گازهای گلخانه‌ای نداشته‌اند را برانگیزانند تا به ظاهر به صورت داوطلبانه در کاهش این گازها مسئولیت قبول کنند. اوج شکل‌گیری و ثمردهی این سازوکار در کنفرانس پاریس در آذرماه سال ۹۴ بود. در واقع باید گفت کشورهای توسعه‌یافته‌ای مانند آمریکا که حتی هم‌اکنون مسئولیت انتشار ۲۴ درصد گازهای گلخانه‌ای جهان را بر عهده دارد، تلاش کردند تا در چهارچوب این موافقتنامه، کشورهای در حال توسعه را در مسئولیت کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای متعهد سازند.
وی خاطرنشان کرد: در این فرایند، ابتدا گروهی پژوهشی، ظرفیت شش کشور را برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای مورد مطالعه قرار دادند و سپس در چارچوب آن، فرمتی را طراحی کردند تا کشورها خودشان متعهد شوند و برنامه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را ارائه دهند.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد: تعهداتی که طبق گفته سند ایران از سوی کشورمان اعلام شده است حداقل ۱۰ سال برنامه‌های توسعه ما را در فاصله سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۳۰ تحت تاثیر قرار می‌دهد.
آمریکا ۹ برابر ایران دی اکسید کربن تولید می‌کند
امامی در ادامه برای روشن‌تر شدن وضعیت کشورها در انتشار گازهای گلخانه‌ای تصریح کرد: طبق گزارش رسمی دبیرخانه تغییرات اقلیم سازمان ملل متحد، سرانه انتشار دی اکسید کربن در سال ۲۰۱۲ در ایران، ۶/۹۶ تن است و در رتبه ۴۱ جهان قرار دارد؛ در حالی که سرانه انتشار دی اکسید کربن در رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۱۲ معادل ۹/۲۷ تن است و در رتبه ۲۶ جهان قرار دارد؛ و سرانه انتشار دی اکسید کربن در ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۲ معادل ۱۶/۱۵ تن است و در رتبه ۱۳ جهان قرار دارد.
استاد دانشگاه امام صادق(ع) اضافه کرد: خوب است بدانید که ایران با داشتن ۱/۰۹ درصد جمعیّت جهان، ۱/۶۸ درصد انتشار دی اکسید کربن ناشی از احتراق سوخت جهان را به خود اختصاص داده است؛ در حالی که ایالات متحده با داشتن ۴/۴ درصد از جمعیّت جهان، ۱۶ درصد انتشار دی اکسید کربن ناشی از احتراق سوخت جهان را به خود اختصاص داده است؛ یعنی۳/۶ برابر جمعیّت خود و ۹/۵ برابر انتشار ایران. مراجعه به این آمارها نکات بسیاری را برای اهل تحقیق روشن خواهد کرد.
وی گفت: سند تعهدات رژیم صهیونیستی در این زمینه را یک تیم کاملا تخصصی متشکل از چندین ارگان دولتی و مجموعه‌های علمی تنظیم کرده است. آنها در این راستا چندین تحلیل هزینه-فایده انجام داده‌اند. آنها با پیش‌بینی‌های متعدد در حوزه انرژی، جمعیت، اقتصاد و ... در نهایت میزان تعهد خود را برای حضور در موافقتنامه پاریس اعلام کردهاند. سؤال اینجاست که این مطالعات و بررسی‌ها آیا در طراحی تعهد ایران هم صورت پذیرفته است؟
تعهد ایران به کاهش ۱۲ درصدی تولید دی اکسید کربن
امامی تصریح کرد: ایران در برنامه خود تعهد داده است که ۴ درصد میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را در فاصله سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۳۰ کاهش دهد و در صورت اتمام تحریم‌ها، حمایت‌های مالی بین‌المللی و انتقال تکنولوژی، این میزان را به سه برابر یعنی ۱۲ درصد افزایش دهد. در این سند مشخص نشده است که مرجع تشخیص این شرایط و قاعدتا تعهد ۱۲ درصدی ایران چه کسی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) گفت: به گفته کارشناسان غربی، پیمان پاریس، بسیار قوی‌تر از پیمان کیوتو است و همه امضاکنندگان با سازوکارهایی به آنچه خودشان گفته‌اند، متعهد می‌شوند. متخصصان غربی برای تحقق این تعهدات نوآوری‌های بسیار زیادی کردهاند تا کشورها را مجبور به تبعیّت کنند.
امامی خاطرنشان کرد: خود کارشناسان غربی هم معتقدند این موافقتنامه و تعهدات آن، تاثیرات بسیار زیاد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به همراه دارد. بسیاری از کشورها نیز مطالعات زیادی بر روی اثرات اجتماعی و فقر حاصل از تعهدات کاهش تولید دی اکسید کربن کردهاند. پرسش اینجاست آیا این آثار در کشور ما مطالعه شده است؟ چرا متخصصان علوم اجتماعی ما به یاری دولت نمی‌روند و این اثرات را بررسی نمی‌کنند؟ چرا غالب دانشگاهیان ما می‌گویند این مسئله به ما ارتباطی ندارد و به محیط زیستی‌ها و نهایتاً وزارت خارجه مربوط میشود.
موافقتنامه کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای آثار امنیت ملی دارد
وی تاکید کرد: این موضوع در بسیاری از کشورها در شورای عالی امنیت ملی آن کشور طرح شده است؛ چرا که مباحث اقتصادی و اجتماعی مربوط به آن آثار امنیت ملی دارد؛ ولی ما اصلا خبر نداریم که چه زمانی این موضوع در هیئت دولت تصویب شده است و باید سند تعهدات ایران را در سایت سازمان ملل پیدا کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) افزود: اگر این موافقتنامه در جشن دوم اردیبهشت‌ماه سال جاری در مقر سازمان ملل در نیویورک، و یا در طی یک سال بعد از آن، توسط ۵۵ کشور که ۵۵ درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای را بر عهده دارند، به صورت رسمی امضاء شود، که احتمال آن بسیار زیاد است، کل موافقتنامه لازم الاجرا خواهد شد.
امامی با بیان اینکه آمریکایی‌ها تعهدات کنفرانس کیوتو را انجام ندادند، گفت: اوباما در کنفرانس پاریس در آذرماه ۹۴ می‌گوید این تعهدنامه نقطه عطف تاریخ جهان خواهد بود و همچنین از رهبری آمریکا در این کنفرانس تجلیل می‌کند.
وی با اشاره به دلایل عدم پذیرش پیمان کیوتو توسط آمریکا گفت: جرج بوش در سال ۲۰۰۴ گفته بود ما پیمان کیوتو را به دلیل آنکه به اقتصاد آمریکا ضربه وارد می‌کند، نمی‌پذیریم؛ حتی در همان زمان سنای آمریکا مصوب کرد که امضای هر تعهد بین المللی که برای برنامه‌های توسعه آتی ایالات متحده محدودیت ایجاد کند، ممنوع است. آیا حالا جای این سؤال نیست که چه شده است که آمریکا خود را در نقش رهبری موافقتنامه پاریس مطرح می‌کند؟
ضربات کاهش ۱۲درصدی تولید دی اکسید کربن به حوزه کشاورزی ایران
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با تاکید بر اینکه پیامدهای امضای تعهد پاریس در اردیبهشت امسال، زمانی برای ایران قابل لمس خواهد بود که ما می‌خواهیم برنامه هفتم و هشتم توسعه را بنویسیم و سپس اجرا کنیم، اظهار کرد: نتیجه کاهش ۱۲ درصد تولید دی اکسید کربن این می شود که ما دیگر نمی توانیم صنایع خود را بیش از یک مقدار مشخص توسعه بدهیم.
امامی ادامه داد: امضای سند تعهدات ایران در خصوص کاهش ۱۲درصدی تولید گازهای گلخانه‌ای، تولیدات کشاورزی ما را هم تحت شعاع خود قرار می‌دهد؛ زیرا تولیدات کشاورزی هم باعث افزایش دی اکسید کربن میشود.
وی خاطرنشان کرد: سند رژیم صهیونیستی مطرح می‌کند که آنها می‌خواسته‌اند طبق برنامه‌های ملی خود، سوخت فسیلی را به گاز تغییر دهند و همین امر بخش عمده تعهد آنها برای کاهش تولید دی اکسید کربن را پوشش می‌دهد. این روش تعهد دادن، در واقع فرایندی است که آنها قرار است تا سال ۲۰۳۰ انجام دهند و در کنفرانس پاریس در قالب یک تعهد امضا می‌کنند؛ یعنی فقط به همان کار عادی و برنامه‌های جاری خود متعهد می‌شوند. آیا تعهدات ما هم از همین جنس است؟ آیا کسی بر روی تعاملات دو طرفه نرخ رشد ۸ درصدی اقتصاد و کاهش ۱۲ درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای مطالعه کرده است؟
دولت با امضای موافقتنامه پاریس به محدودیت توسعه صنعتی متعهد میشود
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) افزود: یکی از آثار روش جدید متعهد کردن کشورها در حکمرانی جهانی تغییرات اقلیمی، قرار دادن کشورها در جو چیزی شبیه گلریزان‌های سنتی خود ماست؛ یعنی کشورها را در تعارف و رقابت با یکدیگر قرار می‌دهند تا سهم بیشتری از تعهدات را بپذیرند؛ غافل از اینکه میزان انتشار کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه بسیار در مقایسه با کشورهای توسعه یافته اندک است. به عبارت دقیق‌تر، کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته در یک چشم‌و‌هم چشمی جهانی قرار می‌گیرند تا حداقل در این مسئولیت از کشورهای توسعه یافته عقب نمانند.
وی خاطرنشان کرد: طبق این تعهدات توسعه صنایع ما با محدودیت‌های جدی مواجه میشود. فرایندهای تحقیق و توسعه عادی صنایع هم در این مسیر چندان کارآمد نخواهد بود، چرا که در فرآیند تحقیق و توسعه، تکنولوژی به تدریج بهبود پیدا می‌کند؛ در حالی که این بهبودِ تدریجی، معمولاً جوابگوی استانداردهای جهانی که متناسب با سطح تکنولوژی کشورهای پیشرفته تنظیم می‌شوند، و همچنین تعهدات بین‌المللی ما نیست. بنابراین تنها راهی که باقی می‌ماند، خرید تکنولوژی و صنایعی تحت لیسانس کشورهای توسعه یافته است.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) تصریح کرد: رصد سیاست صنعتی مجموعه‌هایی مثل OECD به خوبی نشان می‌دهد که طرح شعارهای زیبا و مردم‌فریبی همچون تکنولوژی سبز، بیش از آنکه به خاطر دلسوزی برای محیط زیست باشد، به خاطر به زانو در آوردن صنعت و اقتصاد کشورهای در حال توسعه است. به نظر می‌رسد موافقتنامه پاریس هم تکه‌ای از پازل غرب برای احیاء صنایع خود باشد.
منبع: مشرق