پادشاه عربستان اواخر هفته گذشته در سفری پنج روزه وارد قاهره شد. نخستین سفر «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان به قاهره با هدف پایان دادن به تنش میان عربستان و مصر است که از زمان به قدرت رسیدن او به وجود آمده است. از زمان به قدرت رسیدن سلمان بن عبدالعزیز در عربستان، اختلاف هایی میان قاهره و ریاض به وجود آمده است. از جمله این اختلاف ها این است که سلمان بن عبدالعزیر به محور ترکیه و قطر که به اخوان المسلمین گرایش دارند، نزدیک شده اند. این مساله ای است که با دیدگاه حکومت السیسی که از زمان برکناری «محمد مرسی»، رییس جمهوری پیشین مصر، سیاست خارجی خود را بر کمک های نامحدود عربستان پایه ریزی کرده بود، مخالف است.
"عبدالفتاح السیسی" رئیس جمهور مصر که دولتش با کسری بودجه 43 میلیارد دلاری مواجه است امیدوار است در این سفر پادشاه متمول سعودی چند میلیاردی دلاری با تعریف و تمجید از "ملک سلمان" به خزانه خالی دولتش واریز کند. "سلمان بن عبدالعزیز"، در صفحه خود در پایگاه اجتماعی توییتر نوشت: "مصر برای من جایگاه خاصی دارد و ما در عربستان به این رابطه و این مناسبات استراتژیکی که برای جهان عرب و اسلام مهم است، افتخار می‌کنیم، خداوند مصر و مردمش را حفظ کند." رئیس جمهور مصر نیز در توییتر از سفر پادشاه عربستان تقدیر و تاکید کرد: "من به برادرم "سلمان بن عبدالعزیز" در خاک وطن دومش خوش آمد می‌گویم."
طبق برنامه در این سفر 24 توافقنامه و یادداشت تفاهم میان دو کشور به ارزش بیش از 7 میلیارد دلار امضا شد. کمی قبل از ورود پادشاه عربستان به قاهره، نایل ست، شرکت ماهواره‌ای مصر پخش شبکه المنار، وابسته به حزب الله را با ادعای پخش برنامه‌هایی که "اختلافات طائفه‌ای را برمی‌انگیزد" متوقف کرد. نایل‌ست یا نیل‌ست یک مجموعه ماهواره‌ای است که متعلق به مصر است. برخی منابع از ارتباط میان سفر پادشاه عربستان به مصر با قطع پخش شبکه المنار از ماهواره نایل ست سخن می گویند. پایگاه خبری المسله در این مورد نوشت: "یک منبع صهیونیست از هدیه 4 میلیارد دلاری عربستان به مصر خبر داد. کانال یک تلویزیون اسرائیل توقف پخش المنار را که در جهان عرب از محبوبیت زیادی برخوردار است، در ادامه سیاست توقف پخش از عرب ست عنوان کرد." این شبکه اسرائیلی، تصمیم نایل ست را مرتبط با سفر پادشاه سعودی به مصر خواند و تصریح کرد "عبدالفتاح السیسی" که در بدهی غرق شده در برابر قطع پخش المنار، کمک 4 میلیارد دلاری را که قرار بود عربستان به ارتش لبنان بدهد، دریافت خواهد کرد. این تصمیمات در چارچوب جنگی است که عربستان و کشورهای همراهش علیه حزب الله لبنان آغاز کرده اند؛ جنگی که به میدان سوریه ختم نمی شود و در کشور لبنان هم با انجام اقدامات تروریستی پیگیری خواهد شد.
با این وصف باید دید چه اهدافی برای این سفر برنامه ریزی شده بود و نتایج این سفر چگونه رقم خورد.
اهداف سفر
عربستان در چند سال اخیر به دلیل سیاست های تفرقه افکنانه و مداخله جویانه خود با پرونده های مهمی از جمله در یمن، سوریه، عراق و لبنان درگیر شده است. این کشور در همه این پرونده ها شکست های سختی متحمل شده است. ملک سلمان خواهان بهره مندی از حمایت های نظامی - سیاسی مصر در جبهه تقابل با ایران و پرونده های مهم منطقه ای است. او در مقابل حاضر است حمایت های اقتصادی - دیپلماتیک نامحدودی را از قاهره داشته باشد. مصر یک قدرت منطقه ای در خاورمیانه و شمال آفریقاست و نقش محوری و اساسی را در جهان عرب ایفا می کند. حضور این قدرت سیاسی - نظامی در کنار سعودی ها باعث تقویت جبهه آنان می شود. به شکل دقیق تری مهمترین اهداف این سفر عبارتند از :
1- حل پرونده های منطقه ای عربستان: عربستان در حال حاضر با چند پرونده مهم درگیر است. سوریه یکی از مهمترین پرونده هایی است که عربستان در آن نتوانسته است به پیروزی برسد. عربستان خواهان کناره گیری بشار اسد از قدرت است و این موضوع اولویت نخست ریاض در شام به شمار می رود. سعودی ها همزمان خواهان قدرت گرفتن اخوان المسلمین در سوریه نیز نیستند. اما دو اولویت نخست مصر در سوریه، داعش و اخوان المسلمین است. برخلاف گذشته، مصری ها تمایلی به سرنگونی دولت بشار اسد در سوریه ندارند. تقویت داعش در سوریه و عراق می تواند باعث تقویت شاخه های داعش در صحرای سینای مصر و لیبی شود که هر دو برای امنیت مصر تهدید هستند. به اعتقاد دولت مصر، در صورت سرنگونی دولت بشار اسد از راه های نظامی و مسلحانه یا حتی سیاسی، دامنه هرج و مرج و ناامنی و بی ثباتی در سوریه گسترش خواهد یافت. در نتیجه، اسلامگرایان در طیف های مختلف معتدل تا افراطی و اخوانی اش تقویت خواهند شد و به احتمال بسیار، جانشین بشار اسد هم، اخوان المسلمینی خواهد بود که همه این شرایط برای دولت سیسی در مصر اتفاقات بد هستند.
این در حالی است که دولت قبلی مصر (دولت مرسی) با همه اختلافات با آل سعود، در زمینه لزوم سرنگونی بشار اسد از هر راه ممکن سیاسی یا نظامی با ریاض توافق نظر کامل داشت ولی به محض سرنگونی دولت مرسی و سر کار آمدن دولت سیسی، قاهره، ریاض را در تلاش ها برای سرنگونی بشار اسد تنها گذاشت. بنابراین ملک سلمان به دنبال آن است تا حمایت مصر را برای برکناری بشار اسد به دست بیاورد و موازنه در سوریه را تا حدودی به نفع خود تغییر دهد.
یمن اما مهمترین پرونده ای است که عربستان در چند دهه اخیر با آن رو به رو شده است. این کشور در 6 فروردین 94 به یمن حمله کرد و با شعار بازگرداندن مشروعیت اقدام به کشتار مردم این کشور کرد. با وجود گذشت بیش از یک سال از این تجاوز ارتش سعودی و با وجود استفاده از انواع تسلیحات مدرن غربی، نتوانسته است بر انقلابیون یمنی پیروز شود. این در حالی است که مرزهای استان های جنوبی عربستان نیز به دلیل حملات انصارالله ناامن شده اند و همه این موارد باعث شده است تا ریاض به دنبال فرار از باتلاق یمن باشد. در این مسیر عربستان نتوانسته مصر را به صورت کامل در جنگ یمن با خود همراه کند. از این رو ملک سلمان به دنبال آن بود که در این سفر حمایت های هرچند سیاسی قاهره از عربستان را در این مورد کسب کند.
2- تطمیع مصر با کمک های اقتصادی: عربستان برای همراهی مصر با سیاست های خود انگشت بر نقطه ضعف دولت السیسی یعنی اقتصاد گذاشته است. مصر با وضعیت اقتصادی به سامانی روبه رو نیست و از مشکلات متعددی رنج می برد. در نتیجه تحولات سال های اخیر، بخش های مختلف اقتصاد مصر آسیب جدی دیده است. بنابراین السیسی به دنبال آن است تا به هر طریق ممکن از ملک سلمان چند میلیارد دلاری کمک بگیرد. سعودی ها برای حمایت از ذخایر ارزی مصر، سپرده گذاری های کلان ارزی در بانک مرکزی مصر کرده اند. نفت خام و سوخت را به صورت رایگان یا به قیمت های ارزان به مصر ارائه می دهند. علاوه بر این دولت ریاض، سرمایه گذاران سعودی را برای حضور و فعالیت در مصر تشویق می کند. همچنین شمار زیادی از شهروندان مصری در عربستان سعودی و دیگر کشورهای جنوب خلیج فارس در مشاغل مختلف کار می کنند و برای مصر ارز آوری دارند. در این سفر عربستان و مصر توافق‌نامه‌ای را برای تاسیس صندوق سرمایه‌گذاری مشترک به ارزش 60 میلیارد ریال سعودی (تقریبا 16 میلیارد دلار) امضا کردند که به نظر می‌رسد نوعی باج دادن ریاض به مصر است، چرا که قاهره عملا توانایی سرمایه گذاری به این حجم را ندارد. دو طرف همچنین یادداشت تفاهمی را برای ایجاد منطقه تجاری آزاد در شبه جزیره سیناء امضا کردند.
3- رقابت با ایران: عربستان خود را درگیر نوعی رقابت با ایران در مسائل منطقه ای می بیند. برای همین سعی دارد کشورهای مهم جهان اسلام را به نفع خود، مقابل ایران قرار دهد. ملک سلمان از زمان مرگ برادر بزرگترش ملک عبدالله و نشستن بر کرسی پادشاهی سعودی، اولویت نخست خود را ایران قرار داد و تلاش کرد همه کشورهای عربی و اسلامی منطقه را در صف بندی مقابله با تهران، متمرکز کند. در همین راستا ملک سلمان سعی کرد اختلافات با سایر کشورها از جمله ترکیه و قطر را کنار نهاده تا ائتلاف و اتحاد علیه ایران اولویت باشد. عربستان سعودی هم اکنون در رویارویی و صف بندی خود در مقابل ایران، مصر را در کنار خود دارد، اما مصر خواهان شدت بخشیدن به تنش ها و اختلافات با ایران نیست. حضور مصر در جبهه ضدایرانی سعودی ها نیز نه با هدف تنش آفرینی با تهران که با هدف باج گیری اقتصادی از مقامات ریاض و دریافت حمایت های سیاسی آن ها در زمینه های مختلف از جمله سرکوب اخوانی هاست. سردی کنونی روابط مصر با ایران ناشی از تنش فعلی در روابط ریاض - تهران و به نوعی ابزاری در دستان مصری ها برای استفاده اقتصادی از سعودی هاست. در صورت بهبود روابط ایران و سعودی قطعا روابط تهران با قاهره نیز بهتر خواهد شد. دیگر موضوعات منطقه ای مانند برخورد مصر با حزب الله لبنان نیز ناشی از این مسئله است.
مهم ترین اتفاق این سفر
پیش از سفر ملک سلمان به قاهره، مصر پخش شبکه المنار وابسته به حزب الله لبنان از طریق ماهواره نایل ست را برای خوشایند ریاض قطع کرد. پس از این اقدام "عبدالفتاح السیسی"، «گردنبند النیل» بالاترین نشان مصر را به گردن "سلمان بن عبدالعزیز" پادشاه سعودی آویخت تا بتواند رضایت ریاض را برای پرداخت کمک های مالی بیشتر جلب کند. اما اوج اقدامات "السیسی"، واگذاری دو جزیره استراتژیک متعلق به مصر به عربستان بود. در پی توافقی میان قاهره و ریاض برای ترسیم مرزهای دریایی میان دو طرف، مصر اعلام کرد، جزایر راهبردی تیران و صنافیر در دریای سرخ متعلق به عربستان هستند. دولت مصر شامگاه شنبه از امضای توافقنامه مرز دریایی میان این کشور و عربستان خبر داد که بر اساس آن، این دو جزیره استراتژیک در آب‌های سرزمینی عربستان قرار می‌گیرد. این جزایر با توجه به مرز بین المللی که در سال 1906 میان بریتانیا و امپراتوری عثمانی تعیین شد، اساسا متعلق به مصر هستند، اما عربستان ادعای مالکیت آنها را داشت. اهمیت راهبردی این جزایر از آن جهت است که تنگه تیران تنها دسترسی رژیم اسرائیل از خلیج عقبه به دریای سرخ است و نقش مهمی در تبادلات تجاری این رژیم ایفا می‌کند.
مصر تنگه تیران را در خرداد 1346 به دلیل جنگ شش روزه با اسرائیل مسدود کرده بود. دولت مصر اعلام کرده است این توافق در پی تلاش‌های «سخت و طولانی» طی 6 سال و برگزاری 11 جلسه میان کمیته‌های تعیین مرز دریایی بین دو کشور حاصل شده است. این در حالی است که مصر و عربستان برای ساخت پلی بر روی دریای سرخ با هدف اتصال زمینی دو کشور نیز توافق کردند. "عبدالفتاح السیسی" رئیس جمهوری مصر هم پیشنهاد کرد این پل، "ملک سلمان" نام گذاری شود. این پل قرار است بندر گردشگری شرم الشیخ در صحرای سینای مصر را از طریق جزیره های تیران و صنافیر در دریای سرخ به منطقه "راس حمید" در منطقه تبوک در شمال عربستان سعودی متصل کند. طول این پل 50 کیلومتر خواهد بود و قرار است با هزینه 4 میلیارد دلار و در مدت 7 سال ساخته شود. اسرائیل ساخت پل بر روی دو جزیره «تیران و صنافیر» و در ورودی خلیج «عقبه» را تهدیدی استراتژیک برای خود می داند، زیرا این پل مانع از آزادی کشتیرانی در ورودی جنوبی‌اش می‌شود و آن را به خطر می‌اندازد. رادیو اسرائیل در این مورد اعلام کرد، پیمان کمپ‌دیوید امضا شده میان اسرائیل و مصر بر آزادی حق کشتیرانی از طریق تنگه تیران تاکید می‌کند و ساخت این پل نوعی اعلام جنگ علیه تل آویو است.
امضای این توافقنامه که باید در پارلمان مصر تصویب شود موجی از انتقادات مخالفان مصری را در پی داشته است. شماری از مقامات سیاسی شاخص و برخی از اعضای سابق پارلمان مصر این توافقنامه و مرز بندی جدید دو کشور را محکوم کرده‌اند. مخالفان توافق اخیر مصر و عربستان در بیانیه‌ای مصر را به نقض حقوق تاریخی و کوتاهی در حفظ ثروت‌های ملی کشور، متهم کرده و این توافق را رد کرده‌اند. اخوان المسلمین در این مورد اعلام کرد، دیگر چیزی برای مصر باقی نمانده است تا السیسی بخواهد ان را ببخشد.
نتیجه
عربستان در مسائل مهم منطقه ای به حمایت های مصر نیاز دارد و در مقابل، مصر نیز به دلارهای نفتی آل سعود نیازمند است. بنابراین در سفر پنج روزه ملک سلمان به قاهره دو طرف در راستای تحقق اهداف خود تلاش کردند. در این مسیر وزارت خارجه مصر با صدور بیانیه ضد ایرانی سعی کرد رضایت ریاض را به دست آورد. اما مهمترین اقدام السیسی برای خوشایند ملک سلمان واگذاری دو جزیره مهم و استراتژیک تیران و صنافیر به عربستان بود که این امر باعث شد تا قراردادهای تجاری خوبی بین دو کشور منعقد شود و به نوعی عربستان رویای خود را در تملک این دو جزیره به واقعیت تبدیل کرد. با این حال السیسی با فروش بخشی از خاک کشورش به عربستان، باید در انتظار محاکمه تاریخ بنشیند و منتقدانش او را آرام نخواهند گذاشت./