فرصت های توسعه روابط ایران و کشورهای میانه رو اروپا

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/روح الله صالحی

تعاملات دیپلماتیک ایران با کشورهای بین ‌المللی پس از برجام وارد فصل نوینی شده و هیأت‌های زیادی در سطوح بالای سیاسی و اقتصادی از کشورهای مختلف راهی تهران شده اند تا بازارهای از دست رفته خود در دوران تحریم را باز یابند. پس از سفر رهبران کشورهای «میانه رو» اروپا مثل ایتالیا، یونان، سوئیس و اتریش به تهران، این بار نوبت به رئیس جمهور کرواسی رسید تا برای بهبود روابط اقتصادی به ایران سفر کند تا از دیگر رقبای اروپایی عقب نماند.  

ژانویه 2016، یعنی زمان اجرای برجام نقطه عطفی در تاریخ روابط ایران و اروپا به حساب می‌آید. با پایان یافتن اختلافات هسته‌ای و اجرایی شدن برجام، زمینه توسعه و تقویت روابط خارجی ایران با اتحادیه اروپا در عصر پسابرجام بیشتر مهیا شد و زمینه رفت و آمدهای سطح بالا و جدی مقام‌ های بلندپایه دیپلماتیک تهران و کشورهای مهم اروپا را فراهم کرد تا جایی که رهبران اروپایی در راس هیئت های بلندپایه یکی پس از دیگری به ایران آمدند. 

توافق ایران با شش قدرت جهانی، علاوه بر توسعه مناسبات اقتصادی بین ایران با اروپا به افزایش مناسبات سیاسی نیز منجر شده است، هرچند کشورهای غرب اروپا مثل فرانسه، انگلیس و آلمان که قدرت های اقتصادی بزرگ اروپا به شمار می روند و از کشورهای حاضر در گروه 1+5 بودند، برخلاف تعهدات خود در برجام و به خاطر همسویی با آمریکا و با در نظر گرفتن منافع رژیم صهیونیستی تاکنون اقدام موثری برای رفع تحریم های ایران انجام نداده اند، با این حال فضای پسابرجام زمینه همکاری بیشتر ایران با کشورهای میانه رو اروپا را فراهم می کند و از این راه از شدّت فشارهای کشورهای غرب اروپا کاسته خواهد شد. از این رو توسعه مبادلات ایران با کشورهای میانه رو اروپا می تواند در دستور کار دولت یازدهم قرار گیرد؛ کشورهایی که باتوجه به نیازها روز افزون به منابع انرژی می توانند بازار خوبی برای توسعه صادرات نفت و گاز ایران به اروپا باشند.   

به دنبال سفرهای هیئت های تجاری اروپا به ایران، کشور کرواسی نیز بعد از توافق وین و اجرایی شدن برجام تلاش خود را برای ترمیم روابط با ایران به ویژه روابط اقتصادی و گسترش مناسبات تجاری آغاز کرده است. از این رو، خانم «کولیندا گرابار کیتاروویچ»، رئیس جمهور کرواسی روز سه شنبه (28 اردیبهشت) در صدر هیاتی بزرگ از دست اندرکاران تجاری به ایران سفر کرد تا با امضای توافق نامه همکاری اقتصادی، زمینه ارتقای سطح مناسبات سیاسی و اقتصادی میان دو کشور فراهم شود   .   

روزنامه «وچرنی» کرواسی پیش از سفر خانم کیتاروویچ و هیات اقتصادی آن کشور به ایران نوشته بود: «حدود 50 شرکت کروات از بخش‌های انرژی، عمرانی تا شرکت‌های دارویی و حدود 70 نماینده از این بخش‌ها به ایران سفر می‌کنند. بعضی از این شرکت‌ها سابقه حضور قبلی در بازار ایران دارند و تعدادی از آن ها برای برقراری ارتباط اولیه به ایران سفر خواهند کرد». کرواسی از جمله کشورهای عضو اتحادیه اروپا است که علاقه مندی خود را برای ادامه همکاری با ایران در سطح گسترده ای اعلام کرده است و در سفر رئیس جمهور کرواسی به تهران دو سند تفاهم نامه همکاری در زمینه های اقتصادی و تجاری به امضا رسید.  

سیاستمداران و تجار ایرانی پیشتر گفته‌ بودند که کرواسی کشور بسیار مهمی برای آن هاست که این اهمیت نه تنها به دلیل موقعیت ژئوپولیتیکی آن بلکه به این دلیل که کرواسی به عنوان کشوری دوست است که هرگز به ایران پشت نکرده و بنابراین در مقایسه با دیگر کشورها از مزایای بیشتری برخوردار است. بر اساس گزارش رسانه های داخلی، ایرانیان علاقه مند به سرمایه گذاری در پروژه‌های گازی، کشتی سازی، صنعت پتروشیمی و گردشگری هستند در حالی که شرکت‌های کروات خواستار سرمایه گذاری در زیرساخت ها و انرژی هستند.  

سفر خانم کیتاروویچ به ایران پس از سفر رئیس جمهور ایران به کرواسی در 12 سال پیش صورت می گیرد و این سفر نقطه عطفی در روابط دو کشور است و طرفین بر گسترش روابط و همکاری در حوزه های مختلف بخصوص انرژی تاکید دارند.  

به گفته کارشناسان اقتصادی، ظرفیت های ویژه ای در حوزه های مختلف اعم از اقتصاد دانش بنیان، انتقال تکنولوژی، صنایع پتروشیمی، احیای روابط بانکی و مالی، معدن و صنایع فولاد و حوزه انرژی برای تهران و زاگرب در دوران پساتحریم ایران وجود دارد. هرچند به دلیل تحریم های غرب میزان مبادلات تجاری بین دو کشور کاهش یافت، ولی به باور کارشناسان، با اجرای برجام و لغو تحریم ها، با توجه به توانایی‌ و ظرفیت‌های کرواسی، دو طرف می‌توانند در زمینه‌های توریسم، اكتشاف و توليد نفت و گاز، صنايع پتروشيمی، توليد دارو، لوكوموتيو سازی و ساخت كشتی، سرمایه‌گذاری‌های مشترکی داشته باشند. 

روابط اقتصادی تهران و زاگرب در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌های اعمال شده علیه ایران از رونق افتاده بود و این سفر شاید سرآغازی باشد برای فصلی نو در مناسبات ایران و کرواسی. ایران و کرواسی می‌توانند در زمینه‌های مختلف از جمله انرژی، کشاورزی و گردشگری همکاری خوبی داشته باشند و باتوجه به همراهی 50 شرکت کروات با رئیس‌جمهور کرواسی در سفر به ایران و وجود زمینه‌های مختلف برای همکاری 2 کشور، می‌توان در آینده شاهد رونق دوباره روابط ایران و کرواسی در زمینه‌های مختلف بود.  

دسترسی کرواسی به گاز ایران 

انرژی گاز یکی از زمینه های بسیار مهمی که می تواند ایران و کشورهای اروپایی را به هم پیوند دهد. ایران به دلیل داشتن ذخایر عطیم نفت و گاز جایگاه ویژه ای در میان اروپایی ها دارد. اروپا همواره تمایل داشته منابع گاز خود را از کشورهای مختلف تامین کند تا هیچگاه تحت تاثیر فشار  قطع انرژی قرار نگیرد. از این منظر، ایران به عنوان یکی از کشورهایی که ذخایر عظیم گازی را داراست مورد توجه اروپا قرار گرفته و می تواند بهترین گزینه برای اروپایی باشد که در سال های اخیر و پس از بحران اوکراین، دنبال مسیرهای جایگزین برای تامین انرژی مورد نیاز خود از سایر کشورها است تا از تهدیدات قطع گاز روسیه در امان باشند. با توجه به این که کرواسی از لحاظ ژئوپلتیکی موقعیت خاصی دارد، می ‌تواند توزیع کننده گاز ایران برای اروپا باشد و همان گونه که مقام‌های ایرانی اعلام کرده‌اند این موضوع یکی از اهداف استراتژیک در همکاری با کرواسی است و همه عوامل و شرایط برای عملی شدن این پروژه در هر دو طرف موجود است. 

بر اساس گزارشهای منتشر شده، در سال 2008، شرکت نفت کرواسی (INA) توافقنامه‌ ای در خصوص استخراج نفت و گاز در 17 منطقه با ایران امضا کرد که این پروژه به دلیل تحریم‌ها متوقف شد، اما در سفر رئیس جمهور کرواسی، نماینده این شرکت هم به تهران آمده تا بار دیگر شانس خود را برای دسترسی به صنعت گاز ایران امتحان کند.    

توسعه روابط با کشورهای میانه اروپا 

با برداشته شدن تحریم ها علیه ایران پس از اجرای برجام، دولت یازدهم می تواند بار دیگر با دیپلماسی فعال، کشورهای میانه رو اروپا که در سیاست های جهانی همسویی چندانی با آمریکا ندارند را برای انتقال تکنولوژی به ایران جذب کند و با توسعه مناسبات با این کشورها بخشی از بدعهدی های آمریکا در عمل به برجام را جبران کند. با توجه به این که ارزهای اروپایی جزء معتبرترین ارزهای دنیا به شمار می روند، در صورت کارشکنی آمریکا در مبادلات دلاری با ایران، ارزهای اروپایی در این مسیر می توانند راهگشا باشند. 

ایتالیا 

ایتالیا از کشورهای وفادار به روابط با تهران به شمار می آید که در حین اعمال تحریم ها نیز ثبات نسبی روابط خود با ایران را حفظ کرد و بر اساس گزارش های اعلام شده، در میان کشورهای اروپایی اولین شریک تجاری ایران پیش از تحریم، کشور ایتالیا بود و در حال حاضر با  لغو تحریم ها روابط دو کشور در حال بازسازی است و پس از مذاکرات و سفرهای ابتدایی برای احیای روابط، بزرگترین هیئت تجاری و صنعتی ایتالیا در آذرماه سال گذشته به تهران سفر کرد.

سفر حسن روحانی، رئیس جمهور ایران به ایتالیا در سال گذشته و همچنین سفر یک ماه پیش متئو رنتزی، نخست وزیر ایتالیا به تهران از اهمیت بالای توسعه روابط دو کشور حکایت دارد. نتایج حاصل از مذاکرات دو کشور برای احیای روابط حاکی از وجود زمینه های مناسبی در حوزه های مختلف اقتصادی برای همکاری های تهران و رم می باشد؛ این زمینه ها شامل بخش کشاورزی، صنایع انرژی، روابط بانکی و سرمایه گذاری های مشترک در صنایع زیربنایی و نیز تکنولوژیکی ایران است. بر همین اساس آمارهای تجاری در حوزه مقاصد صادراتی اروپا، نشان می دهد که ایتالیا اولین شریک تجاری ایران در دو سال گذشته بوده است. طبق آخرین آمارها در سال 2015 ارزش صادرات ایتالیا به ایران حدود یک میلیارد یورو اعلام شده است. 

ایتالیا در پی توافق هسته ای میان ایران و قدرت های جهانی در تكاپو برای تبدیل شدن به نخستین شریک تجاری ایران در اروپا است و سفر هیئت 250 نفری ایتالیا به ایران و امضای 6 سند توافقنامه همکاری به ارزش 17 میلیارد یورو در حوزه های اقتصادی و تجاری در طول سفر روحانی به ایتالیا، حاكی از تلاش رم برای بازسازی روابط با تهران است. چراکه آغاز فرآیند برداشته شدن تحریم های بین المللی علیه ایران، صاحبان صنایع در ایتالیا را امیدوار كرده است تا به جایگاه پیشین خود به عنوان نخستین شریک تجاری ایران در اروپا بازگشته و آلمان را پشت سر بگذارند. ایتالیا به دنبال این است حجم مبادلات تجاری خود با ایران در سال 2011 که بالغ بر 7 میلیارد یورو بود دوباره احیا کند و خسارت سال های اخیر ناشی از تحریم ها را به سرعت جبران كند و باتوجه به این که آلمان همچنان در همسویی با آمریکا تمایل چندانی برای گسترش روابط با ایران ندارد، این فرصت مناسبی برای رهبران ایتالیا است تا رتبه اول را در تجارت با ایران به خود اختصاص دهد.    

اتریش 

شاید در بین اعضای اتحادیه اروپا، نقش کشور اتریش برجسته باشد. وین پایتخت اتریش که در نهایت توافق هسته ای ایران و 1+5 در آن به سرانجام رسید از این لحاظ حائز اهمیت است. سفر هیئت های تجاری اتریش به ایران پس از برجام و امضای ده ها تفاهم نامه اقتصادی نشان از اهمیت ایران برای اتریشی ها دارد. از همین رو هاینس فیشر، رئیس جمهور این کشور نیز در راس هیئت اقتصادی و سیاسی به تهران آمد و قراردادهای علمی و اقتصادی زیادی در این سفر به امضای مقامات طرفین رسید. به این ترتیب ظرفیت های ویژه ای در حوزه های مختلف اعم از اقتصاد دانش بنیان، انتقال تکنولوژی، صنایع پتروشیمی، احیای روابط بانکی و مالی، معدن و صنایع فولاد و حوزه انرژی برای تهران و وین در دوران پسا تحریم وجود دارد. 

یونان

یونان به عنوان یکی از کشورهای میانه رو اروپا که در سال های اخیر به عنوان تیغی در گلوی اتحادیه اروپا بوده و سیاست واگرایی از اتحادیه را در پیش گرفته است می تواند فرصت مناسبی را برای ورود ایران به اقتصاد اروپا فراهم کند. موضع یونان نسبت به ایران معتدل تر از شرکای غربی اش بوده و از آنجا که اختلاف نظر یونان با آمریکا بیشتر از اختلاف نظر سایر کشورهای اروپایی با واشنگتن است، بنابراین حفظ و گسترش روابط دو جانبه با یونان، برای ایران از اهمیت بالایی برخوردار است. یونان اگرچه عضو اتحادیه اروپایی است اما در کلیه مسایل بین ‏المللی با اتحادیه اروپا همسو نیست و با روی کار آمدن حزب چپ گرای «سیریزا» به رهبری آلکسیس سیپراس، اختلافات این کشور با رهبران اروپا تشدید شده است. از آنجا که یونان به عنوان دروازه دریایی ورود به اروپا محسوب می شود، از این رو  ایران و یونان می توانند در حوزه کشتیرانی همکاری داشته باشند، چرا که حدود نصف ظرفیت کشتیرانی اتحادیه اروپا متعلق به یونان است و می تواند در گسترش مبادلات دریایی ایران به اروپا نقش مهمی ایفا کند. 

از سوی دیگر، ایران دومین صادر کننده نفت وارداتی یونان است و به همین منظور بحث انتقال انرژی نیز یکی از حوزه‌های مهم همکاری میان ایران و یونان است. یونان در تلاش است تا خود را در مسیر ترانزیت انرژی جنوب اروپا و بالکان قرار دهد و به گذرگاه عبور انرژی جنوب اروپا تبدیل شود. این استراتژی یونان، فرصت های زیادی را در اختیار ایران قرار می دهد که بتواند با استفاده از آن منابع انرژی نفت و گاز خود را به اروپا صادر کند و زمینه مناسبی برای همکاری منطقه ‏ای دو کشور خواهد بود.  

اسلواکی  

کشور اسلواکی یکی دیگر از اعضای اتحادیه اروپا است که پس از اجرای برجام آمادگی خود را برای توسعه مناسبات با تهران اعلام داشته و تعدادی از مقامات این کشور در بهمن ماه گذشته به ایران آمدند تا روابط تجاری خود با ایران را بار دیگر به سطح مطلوبی برسانند. ظرفیت زیادی برای احیای روابط دو کشور بویژه در حوزه های خودروسازی، انرژی، روابط بانکی، پتروشیمی و معادن وجود خواهد داشت که این ظرفیت ها با اهتمام فعالان اقتصادی و مسئولان حوزه تجارت می تواند به سرمایه گذاری مشترک و افزایش تولید و اقتصاد دو کشور منجر شود. 

سخن پایانی

اهميت توسعه روابط استراتژيک اروپا با ايران را مي توان در بخش هاي كليدي از جمله ذخاير زيرزميني، نيروي انساني و موقعيت جغرافيايي ايران پيدا كرد كه اروپايي ها به ايران به عنوان يک دروازه مشترک در غرب آسيا و شمال آفريقا نگاه می‌كنند. در این میان دولت های فرانسه، انگلیس و آلمان هرچند در ظاهر می گویند به دنبال توسعه مناسبات با ایران هستند، اما در عمل به خاطر ترس از تحریم های واشنگتن و با در نظر گرفتن منافع رژیم صهیونیستی به بهانه های مختلف «حقوق بشری» و اتهام حمایت از «تروریسم» ابزارهای فشار خود علیه ایران را ادامه می دهند.  در این میان کشورهای میانه رو اروپا بهترین جایگزین برای کشورهای متخاصم با ایران هستند که می توانند به ورود ایران به بازارهای بزرگ جهان کمک شایانی کنند. در واقع نباید فراموش کرد که اروپا یک جغرافیای فرهنگی و سیاسی یکپارچه نیست و بنابراین از برخی فرصت های خوب در همسویی با منافع ایران برخوردار است و کشورهای میانه رو اروپا همچون یونان، ایتالیا، اتریش، سوئیس، اسلواکی و کرواسی از جمله کشورهایی هستند که می توانند فرصت های روابط تجاری ایران را در مقابل تروئیکای اروپا (فرانسه، آلمان و انگلیس) افزایش دهند و از فشارها و آثار بدعهدی آن ها بکاهند./