در حالی که کشورهای اروپایی با چالش های امنیتی عملیات داعش دست و پنچه نرم می کنند و این روزها فرانسه درگیر این موضوع است، همزمان در هفته قبل اروپائیان در اجلاس ناتو در لهستان، پیام های تهدیدآمیزی را هم برای روسیه ارسال کردند و چند روز بعد اخباری درباره تصمیم ناتو بر تأسیس پایگاه نظامی در تونس منتشر شد که این رخداد در پی تلاش ناتو برای گسترش به حوزه غرب آسیا تفسیر می شود.
آیا اروپا به سوی افزایش تنش با روسیه پیش می رود؟ آیا ناتو قصد توسعه نفوذ در محیط عربی را دارد؟ این مسائل چه تأثیری بر وضعیت و روابط امنیتی ایران دارد؟
شعیب بهمن، کارشناس مسائل روسیه، در گفتگوی تفصیلی با خبرنگار گروه بین الملل بصیرت به این سؤالات پاسخ می دهند:
بصیرت: نتایج جلسه اخیر ناتو درباره تهدیدات علیه روسیه را چگونه ارزیابی می کنید؟
شعیب بهمن: به نظر می رسد نشست اخیر ناتو در ورشو لهستان، به نوعی تداوم روند تنش زایی است که از گذشته بین روسیه و ناتو شروع شده بود. به خصوص این روند بعد از شدت گیری بحران اوکراین با تنش بیشتری مواجهه شد و بعد از آن اختلافاتی که دو طرف در خصوص مسائل مختلف به ویژه در موضوع امنیت در حوزه شرق اروپا داشتند، شدت گرفته است.
بنابراین به نظر می رسد در حال حاضر با لغو اختلافات متعددی که روسیه و ناتو با هم دیگر دارند، اما امنیت اروپا و مسئله حضور نظامی نیروهای ناتو در کشورهای شرق اروپا به ویژه در لهستان و کشورهای حوزه بالتیک از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و این مسئله به یک چالش اساسی در روابط روسیه و ناتو تبدیل شده است، به خصوص پیش از برگزاری این نشست، ما شاهد برگزاری بزرگترین مانور نظامی ناتو در لهستان بودیم؛ مانوری که موسوم به آناکوندای 2016 که یکی از بزرگترین مانورهای نظامی در جهان می باشد. هدف از این مانور که به صورت رسمی اعلام شد ایجاد یک ائتلاف نظامی برای دفاع از جبهه شرقی اروپا می باشد. منظور از جبهه شرقی اروپا هم عملا تهدیداتی است که از طرف روسیه متوجه کشورهای شرق اروپا می شود. مجموعه این عوامل باعث شده که در شرایط فعلی اهداف و روابط روسیه و ناتو یک روابط تنش زایی باشد و نشست ها و اقداماتی که از طرف ناتو در حال انجام است، می تواند بر تنش های موجود بین ناتو و روسیه بیفزاید.
بصیرت: آیا افزایش تهدیدات ناتو علیه روسیه پیامدهای تهدیدزایی را هم برای ایران دارد؟ یا این که این مسئله برای ما خیلی جدی نیست؟
شعیب بهمن: در مجموع ما هم مانند روس ها نگرانی هایی در خصوص گسترش ناتو یا توسعه نفوذ ناتو به سمت شرق اروپا داریم، اما آن چیزی که در این جلسه مطرح شد بیشتر متوجه روسیه بود. به هر حال یک خطر امنیتی با درجه بالا برای روسیه به شمار می آمد، اما برای ایران آن چنان خطر امنیتی درجه یک و حیاتی به شمار نمی آید، اما برای روس ها قضیه متفاوت است، به خصوص پیش از برگزاری این نشست بحث راه اندازی سامانه دفاعی موشکی در رومانی هم پیگیری شده بود و روس ها در مورد این مسئله هم به شدت ابراز نگرانی کردند، در نتیجه بیشتر نگاه و هدف این نشست معطوف به روسیه بود.
بصیرت: اخیرا اخباری از تصمیم ناتو جهت ایجاد پایگاه نظامی در تونس منتشر شد. این سیاست ناتو که در کشورهای عربی دنبال می کند چه تأثیرایت بر وضعیت امنیتی ایران در منطقه خواهد داشت؟
شعیب بهمن: قاعدتا هر نوع همکاری ناتو با کشورهای منطقه می تواند برای ایران خطرناک باشد. ما در چند سال گذشته دست کم شاهد یک مخاصمه خاموش بین ناتو و جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه بودیم یا اگر به صورت واضح تر بگوییم یک رویارویی و مخاصمه پنهان بین ناتو و نیروی قدس جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه وجود داشته است. به این معنا که در تمامی بحران های منطقه ایی به هر حال این دو نیرو در برابر همدیگر صف آرایی کردند در نتیجه با گسترش ناتو حالا چه به لحاظ عضویت کشورهای جدید در این پیمان و چه به لحاظ افزایش همکاری های نظامی می تواند برای ما خطرآفرین باشد. به هر حال ناتو طی سال های گذشته تلاش کرده روابط نظامی خودش را با کشورهای مختلف گسترش دهد و سعی کرده به برگزاری رزمایش های مختلفی در کشورهای منطقه بپردازد و ترتیباتی را برای آموزش نیروهای نظامی در این کشورها هم ایجاد کند. علاوه بر این هر گونه استقرار نیروهای نظامی در کشورهای عربی از جمله هم پیمانان ناتو یا ایجاد پایگاه های نظامی می تواند یک خطر عمده برای ما در سطح منطقه و سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی ایران به شمار آید.
بصیرت: با توجه به اجلاس اخیر ناتو و افزایش تهدیدات علیه روسیه، به نظر شما روابط امنیتی ایران و روسیه چه وضعیتی پیدا می کند؟
شعیب بهمن: با توجه به این که موضع نسبتا یکسان و مشترک بین ایران و روسیه در خصوص ناتو و بحث گسترش ناتو به شرق دارد، قاعدتا وجود تهدید مشترک می تواند باعث نزدیکی مواضع ایران و روسیه باشد، چرا که یک قاعده کلی در روابط بین الملل وجود دارد که هر جا دو کشور یک تهدید مشترک حس کردند، در آن زمینه مواضع شان نزدیک تر شده است. قاعدتا این مسائل در مورد ایران و روسیه هم صدق می کند.
از یاد نباید برد به هر حال یکی از مسائل ناتو که هم مرتبط با ایران و هم روسیه است، بحث استقرار سامانه دفاعی موشکی در شرق اروپا می باشد. آمریکا و ناتو طی سال های گذشته برای این که حساسیت روس ها را بیشتر نکنند این طور عنوان می کردند که استقرار این سامانه برای تقابل با قدرت و توان موشکی ایران در سطح اروپا است. این در حالی است که روس ها به روشنی می بینند خطری از جانب موشک های ایران متوجه کشورهای اروپایی نمی شود در نتیجه روس ها به این موضوع کاملا واقف بودند. به هر حال استقرار این سامانه دفاعی موشکی جهت تقابل با خود روسیه و از بین بردن توازن قوا در شرق اروپا است. این در حالی است که هنوز ما مشاهده می کنیم ناتو بر همان استدلال قدیمی خود پافشاری می کند کما این که در همان نشست لهستان هم یک بار دیگر این مسئله را عنوان کردند که وجود سامانه موشکی برای مقابله با توان موشکی ایران است، لیکن روسیه حقیقت این ماجرا را می داند و همین مسئله هم می تواند در سطح جدیدی برای همکاری ها به ویژه نظامی و امنیتی بین ایران و روسیه ایجاد کند. به این معنا که ایران و روسیه در پاسخ به استقرار سامانه دفاعی موشکی ناتو در شرق اروپا، می توانند یک سامانه دفاعی مشترک در ایران یا یکی از کشورهای منطقه مستقر کنند که از این طریق به نوعی موازنه قوا در برابر ناتو هم دست بزنند. در مجموع به نظر می رسد که وجود تهدید مشترک نظامی نسبت به هر دو کشور درک شده و این مسئله می تواند در آینده به گسترش روابط نظامی و امنیتی ایران و روسیه کمک کند.
بصیرت: با توجه به اجلاس اخیر ناتو روندها و وضعیت امنیتی اروپا را چگونه ارزیابی می کنید؟
شعیب بهمن: در این زمینه واقعیتی وجود دارد و آن این که به رغم این که کشورهای اروپایی تلاش می کنند امنیت خودشان را در قالب ناتو حفظ کنند، اما به هر حال تاکید بیش از حد بر جنبه های نظامی حفظ امنیت در اروپا باعث شده که عملا نوعی ناامنی در قاره اروپا حاکم شود. تحولات سال های گذشته به ویژه بحران اوکراین نشان داده که مسائل نظامی و دخالت نظامی در سطح اروپا نمی تواند امنیت این قاره را تثبیت کند، علاوه بر این در حال حاضر برخی از کشورهای اروپایی به ویژه کشورهای شرق اروپا با بزرگنمایی تهدید روسیه و بزرگنمایی این مسئله که روس ها تلاش می کنند به توسعه طلبی ارضی خودشان ادامه دهند و شرق اروپا را تحت تسلط خودشان در بیاورند، از توان دفاعی و نظامی ناتو به سود خود استفاده می کنند. این مسئله در دراز مدت نمی تواند باعث تضمین امنیت شرق اروپا شود، به خصوص در بین اعضای ناتو اختلاف نظرهای اساسی در خصوص نوع رابطه با روسیه وجود دارد که به چند دسته تقسیم می شوند:
1- می توان به اختلاف نظر اساسی بین برخی از کشورهای اروپایی و آمریکایی اشاره کرد به این معنا که برخی از کشورهای اروپایی معتقدند که قاره اروپا به دلیل مجاورت جغرافیایی با روسیه در صورت تشدید تنش با این کشور آسیب های بیشتری خواهند دید، اما آمریکایی ها به دلیل فاصله جغرافیایی از روسیه عملا میزان آسیب پذیری بسیار کمتری نسبت به اروپایی ها دارند، بنابراین برخی از کشورهای اروپایی معتقد هستند عملا اروپا نباید در سیاست های سختی که آمریکا قصد دارد از طریق ناتو علیه روسیه اعمال کند، با واشنگتن همکاری نماید.
2- اختلاف نظر بعدی بین خود کشورهای اروپایی وجود دارد برخی از کشورهای اروپایی مانند لهستان و کشورهای حوزه دریای بالتیک و همچنین انگلیس تلاش می کنند که موضع ضد روسیه در ناتو را تقویت کنند، اما کشورهایی مانند فرانسه، ایتالیا، آلمان و یونان خواهان برگزاری روابط مسالمت آمیزتری با روسیه هستند، چرا که افزایش و تشدید تنش با روسیه را موجب افزایش تنش در داخل خود اروپا می دانند و این کشورها به نوعی تلاش می کنند اجازه ندهند ناتو صرفا به پیمانی ضدروسی تبدیل شود. مجموعه این موارد نشان می دهد که اختلافات متعددی در داخل ناتو وجود دارد و آینده امنیت اروپا را همین دیدگاه ها نشان می دهد یعنی هر چقدر دیدگاه های معارض با روسیه در ناتو افزایش پیدا کند قاعدتا امنیت اروپا هم به مخاطره می افتد، اگر نگوییم جنگی در اروپا شکل بگیرد، دست کم یک رقابت تسلیحاتی و یک مسابقه تسلیحاتی به خصوص در مرزهای غربی روسیه با مرزهای شرقی اروپا شکل می گیرد، چرا که هر دو طرف تلاش می کنند برای ایجاد موازنه قوا بر تعداد نیروها و سطح تسلیحات و تجهیزات نظامی خودشان در این منطقه بیفزایند و این مسئله می تواند باعث ایجاد یک رقابت تسلیحاتی شود، اما اگر برخی از کشورهای اروپایی که دیدگاه مستقل تری دارند، دیدگاه آن ها بر روابط روسیه و ناتو حاکم شود در آن صورت می توان گفت که حتی روسیه و اروپا می توانند به همکاری های امنیتی بپردازند. در نتیجه دو گزینه پیش روی اروپا قرار دارد:
1- در قالب ناتو تنش های خودشان نسبت به روسیه را افزایش دهند.
2- در ارائه سیاست های مستقل تر، روسیه را هم به نوعی در ایجاد تصمیمات امنیتی در اروپا شریک کنند و از این طریق امنیت اروپا را تضمین کنند./
از جناب شعیب بهمن که وقت خود را در اختیار پایگاه بصیرت قرار دادند، تشکر می کنیم.
مصاحبه از: وحید قاسمی