با آغاز به کار مجلس شوراي اسلامي دوره دهم و شکل گيري هيئت رئيسه، مجلس شوراي اسلامي وارد مرحله جديدي از فعاليت خود گرديده است. در اين بين وزن گروه‌هاي سياسي و ائتلاف‌ها و رقابت‌هاي موجود با توجه به اينکه هيچ کدام از جريان‌هاي سياسي کشور داراي اکثريت مطلق آراء نمايندگان نمي‌باشند، موجب گرديده تا تحليل آرايش سياسي مجلس کمي دشوار گردد.
در اين بين در اولين گام دو فراکسيون اميد و ولايت شکل گرفت که يکي با پرچم اصلاح طلبي و ديگري با پرچم اصولگرايي خود را معرفي نمود. اما از همان ابتدا نيز مشخص بود که مجلس دهم از ظرفيت لازم براي سه قطبي شدن برخوردار است. بهروز نعمتي عضو فراکسيون رهروان ولايت مجلس نهم که با ورود به ليست اميد در تهران وارد مجلس دهم شده است؛ يک ماه و نيم پيش ، در ابتداي ارديبهشت ماه امسال گفته بود: «غير از اصولگرايان و اصلاح طلبان ممکن است فراکسيون سوم ديگري در مجلس شکل بگيرد.»
اولين اختلاف در شکل گيري هيئت رئيسه
اولين اختلاف در تعيين هيئت رئيسه در فراکسيون رهروان ولايت شکل گرفت. آنجا که از ميان گزينه‌هاي پيشنهادي چون چون محمد دهقان، اميرحسين قاضي زاده، احمد اميرآبادي،حميدرضا حاجي بابايي تنها قاضي زاده هاشمي و اميرآبادي موفق به کسب راي شدند. اين در حالي بود که در انتخاب رياست موقت دهقان توانسته بود به عنوان نائب رئيس دوم مجلس انتخابي شود. حذف دهقان در انتخابات هيات رييسه دائم و جايگزيني مطهري، زنگ اعتراض و تفرقه را به صدا در آورد!
در همين راستا نقوي حسيني عنوان کرد: «زماني که فراکسيون با حدود 180 نفر تشکيل جلسه مي دهد يعني 180 عضو دارد، پس چگونه نامزدهايش 130 راي مي آورند، راي 50 نفر ديگر چه شد؟!» نماينده مردم ورامين در مجلس دهم با اشاره به اينکه اين اتفاقات نشان‌دهنده عدم کارکرد مناسب فراکسيون ولايت است تصريح کرد: «اگر قرار به وجود فراکسيون باشد اما در صحن نتواند کارکردي داشته باشد به چه دردي مي‌خورد؟»
وي در اظهاراتش صراحتا اعلام کرد «با توجه به عملکرد نامناسب فراکسيون ولايت قطعا تا يکسال آينده شاهد تحولات و رخدادهايي در اين فراکسيون خواهيم بود. اين فراکسيون خود را براي ايجاد تغييراتي در هيات رييسه سال آينده آماده خواهد کرد.»
شکل‌گيري فراکسيون مستقلين (اعتدال)
هيأت موسس فراکسيون مستقلين صبح روز 30 تيرماه 1395 در جلسه اي اعضاي هيأت رئيسه موقت اين فراکسيون را انتخاب کرد.
فراکسيون اعتدال با حضور چهار تن از اعضاي هيأت مؤسس تشکيل شد. در اين جلسه، به جز تصويب اساسنامه فراکسيون اعتدال، اعضاي هيأت رئيسه موقت نيز انتخاب شدند و کاظم جلالي رئيس اين فراکسيون معرفي شد. همچنين غلامعلي جعفرزاده ايمن آبادي و سيد مهدي فرشادان به عنوان نواب رئيس، مهرداد لاهوتي؛ سخنگو، عبدالرضا عزيزي و سميه محمودي به عنوان دبيران اول و دوم و سيدمحسن علوي نيز به عنوان کارپرداز اين فراکسيون انتخاب شدند.
تاکنون بيش از هشتاد نماينده پاي برگه حضور در اين فراکسيون را امضا کرده‌اند و پيش بيني مي‌شود، حضور نمايندگان در فراکسيون (اعتدال) از عدد 100 تجاوز کند. غلامعلي جعفر زاده نائب رئيس اين فراکسيون اعلام داشت: «در اين جلسه پيش‌نويس اساسنامه به تصويب رسيد و قرار شد هيأت رئيسه موقت نسبت به بررسي پيشنهادات اصلاح اساسنامه اقدام کند و ميثاق نامه فراکسيون را نيز تنظيم کند که بر اساس آن اعضا حق شرکت در جلسات ساير فراکسيون سياسي را نخواهند داشت.»
وي تاکيد کرد: «اعضاي هيأت رئيسه موقت فراکسيون بعد از قطعي کردن اساسنامه نسسبت به عضوگيري و تشکيل جلسه مجمع عمومي اقدام خواهند کرد تا در نهايات انتخابات هيأت رئيسه دائم برگزار شود و اعضاي شوراي مرکزي انتخاب شوند.» وي همچنين از پيشنهاد اين فراکسيون به علي لاريجاني براي تشکيل شوراي عالي فراکسيونها خبر داد و گفت: «پيشنهاد ما اين است که متناسب با تعداد اعضاي هر فراکسيون سهم هر فراکسيون در شورايعالي فراکسيونها مشخص شود و از بين روساي سه فراکسيون سياسي رئيس شوراي عالي فراکسيون ها انتخاب شوند چرا که ما در مواردي نيازمند ايجاد همزباني بين اعضاي فراکسيون هستيم.»
اين جريان با طرح مساله افراط در مجلس، خط واگرايي خود را آغاز نمود و مدعي شد که با جذب اعتداليون تلاش دارد که مرزهاي خود را از هر دو طيف افراطيون جدا سازد. غلامعلي جعفرزاده نماينده مردم رشت در مجلس پيش از اين گفته بود «اگر ادامه روند دو فراکسيون اميد و ولايت به اين شکل پيش رود قطعا فراکسيون سومي متشکل از مستقلين و معتدلين شکل خواهد گرفت... پيش‌بيني ما اين است که اگر اين روند ادامه داشته باشد فراکسيون سومي متشکل از مستقلين و معتدلين يک جا جمع شده و اين فراکسيون را شکل خواهند داد.»
جعفرزاده مي‌گويد: «در ابتداي مجلس ما نياز داشتيم كه براي رئيس مجلس به اجماع برسيم ولي بعد از آن ديگر نيازي به اين اجماع نداريم و از اين به بعد هم فراكسيون جديدي پا مي‌گيرد.»
وي در تشريح دليل اين تجزيه از ابا کردن برخي نمايندگان اعتدالي براي نشستن دورميزي که تندروها نشسته باشند روايت کرده و گفت: «در فراکسيون ولايت برخي دوستان پايداري حضور دارند که خط مشي مشخصي دارند که موجب مي‌شود بسياري از نمايندگان مجلس نتوانند با آنها دور يک ميز جمع شوند.»
وي انگيزه جدا شدن از فراکسيون ولايت را چنين برشمرده است: «وجود تندروها و استمرار و تهديدهاي آنها عليه لاريجاني و ساير نمايندگان و همچنين خط مشي آنها نگران کننده است؛ بنابراين ما به اين نتيجه رسيديم که بايد فراکسيون مستقل خود را تشکيل دهيم.»
جعفرزاده با ادبياتي تند به بخشي از جريان اصولگرا تاخته و مدعي مي‌شود: «تندروها و پايداري‌ها از فراکسيون ولايت جدا نمي‌شوند، کما اينکه انتخاب اين اسم براي فراکسيون ولايت، چندان مناسب نبود؛ چرا که ممکن است اين شبهه ايجاد شود که اگر فردي در اين فراکسيون مخالف يک موضوعي است، بنابراين خداي ناکرده مخالف ولايت است! نبايد از اين روش‌هاي ابزاري استفاده کرد و حتي انتخاب نام اين فراکسيون نيز به روش پوپوليستي صورت گرفته است. ما با تندروها تنها در يک موضوع وفاق داشتيم و آن هم رياست لاريجاني در مجلس بود ولي اجازه نخواهيم داد که وي را مصادره کنند.»
حشمت الله فلاحت پيشه نيز با انتقاد از عملکرد فراکسيون ولايت مي‌گويد: «ما اميدوار بوديم كه بشود روي مسائل ديگر به توافق رسيد. اميدوار بوديم تغيير وزن‌كشي‌ها باعث تغييراتي در موضع‌گيري‌هاي سخت برخي اصولگرايان بشود و آنها را نرم كند اما نشد. يعني اميدي نيست كه بشود اين فراكسيون را حفظ كرد.»
وي در خصوص موارد اختلافي بين اعتداليون و اصولگرايان مي‌گويد: «روي روابط با دولت و تركيب نامزدهايي كه مي‌خواستيم براي هيات رييسه به صحن علني معرفي كنيم، به مشكل خورديم. بعد از آن هم مشكلات بر سر هيات رييسه و روساي كميسيون‌ها زيادتر شد. به هر حال طيف منتقد دولت چون مي‌گويند كه راي آنها كمك اصلي براي رياست آقاي لاريجاني بوده بايد در اين ميان براي كميسيون‌ها سهم خاصي داشته باشند كه اين مورد پذيرش نيست.»
فلاحت پيشه با ذکر اين نکته که پايه اين فراكسيون را اصولگرايان معتدل گذاشتند و هدف هم آزمودن دوباره شيوه تعامل با طيف ديگر اصولگرايان بود، خاطرنشان مي کند: «اما آن طرف فكر مي‌كرد چون به آقاي لاريجاني قرار است در رياست راي دهد، پس بايد ما تسليم بقيه خواسته‌هاي آنها باشيم. حال آنكه اين راي از سر نداشتن چهره بود. صرفا ما نرفتيم و آنها هم از همان اول دنبال آقاي لاريجاني بودند. اگر چهره داشتند كه مي‌آوردند، مثل مجلس هشتم و نهم. لذا اين جريان قصد داشت به قيمت يك راي بيشتر از وزن عددي‌اش در مجلس نفوذ داشته باشد و راي به آقاي لاريجاني را تبديل به ابزار گروكشي سياسي كند. ولي ما مي‌گوييم همه‌چيز بايد دموكراتيك باشد تا هر جرياني بر اساس وزنش به دستاوردهاي سياسي برسد.»
مهرداد لاهوتي يکي ديگر از نمايندگان مجلس دهم در همين زمينه مي‌گويد: «فراکسيون سوم همان مشي فراکسيون رهروان ولايت در مجلس نهم را پيگيري خواهد کرد.»
مهرداد بائوج لاهوتي از اعضاي هيات موسس فراکسيون سوم مجلس دهم در مورد ترکيب و مشي اين فراکسيون به «ابتکار» گفت: «ما در مجلس هشتم نيز سه فراکسيون اصلاح‌طلبان، اصولگرايان و مستقلين داشتيم در مجلس نهم هم فراکسيون رهروان ولايت در کنار فراکسيون اصولگرايان آمد و اين مهم را مديريت کرد که هر فردي با مشي معتدل زير چتر اين فراکسيون قرار بگيرد.»
وي افزود: «اين نمايندگان نمي‌توانند با اصولگرايان تندرو در يک جا بنشينند عکس اين قضيه هم هست که يک تعدادي از اصلاح‌طلبان نمي‌توانند در کنار افراد تندرو اين حزب قرار بگيرند ضمن اينکه جامعه مشي اعتدالي را بيشتر قبول دارد... فراکسيون ولايت همان فراکسيون رهروان ولايت مجلس نهم نيست اما فراکسيون اعتداليون که در حال شکل‌گيري است تقريبا همان مشي رهروان را دارد»
انتشارخبر آغاز به کار فراکسيون اعتدال با واکنش جريان‌هاي سياسي مختلف همراه بود و سايت ها و رسانه‌هاي سياسي نيز به تجزيه و تحويل آن پرداختند.
واکنش اصلاح‌طلبان به جريان سوم
اصلاح‌طلبان به دو دليل نمي‌توانند نسبت به شکل گيري فراکسيون اعتدال خشنود باشند. اول آنکه اين بخشي از اعضاي اين فراکسيون بدون شک از طريق عضوگيري از فراکسيون اميد خواهد بود. اقدامي که مي‌تواند حتي منجر به فروپاشي اين فراکسيون و يا بي‌اثر کردن آن بينجامد. ثانيا اين فراکسيون با افزايش تعامل با دولت، مي‌تواند زمينه‌ساز واگرايي اصلاح‌طلبان و دولت شود.
البته اصلاح‌طلبان تلاش کردند تا با استقبال از شکل‌گيري اين فراکسيون آن را به مثابه فرصتي براي خود معرفي کنند نه تهديد. به عنوان نمونه روزنامه ابتکار مي‌نويسد: «به نظر مي‌رسد اين فراکسيون بيشتر در رقابت با فراکسيون ولايت تشکيل شده است. فراکسيوني که برخي ادعا مي‌کنند برخي اصولگرايان تندرو نيز در آن جاي گرفته‌اند و هيات موسس فراکسيون جديد نيز معتقد است اصولگرايان معتدل قادر نيستند در اين فراکسيون در کنار اصولگرايان تندرويي که عضو آن هستند، بنشينند.»
همچنين مدعي مي‌شوند که اعضاي فراکسيون اميد تشکيل فراکسيون سوم در مجلس دهم را به فال نيک گرفته و معتقدند که اين اقدام مانع از دو قطبي‌شدن فضاي تقنين شده که در برخي موارد مي‌تواند موجب بروز رفتارهاي تند از سوي هر کدام از اين جريانات سياسي شود. هرچند که آنها مخالف اين هستند که فراکسيون جديد در کنار ساير اعضاي اعتدالگرا در هر دو فراکسيون اميد و ولايت ادعا کنند که تنها فراکسيوني هستند که مشي ميانه‌رو دارند.
احمد مازني نماينده تهران، ري، شميرانات، اسلامشهر و پرديس در مجلس دهم در رابطه با تشکيل فراکسيون سومي در کنار دو فراکسيون اميد و ولايت اين مجلس به «ابتکار» گفت: اينکه نمايندگان محترم بر اساس مواضع و ديدگاه‌هايي که دارند فراکسيون‌هاي متعدد سياسي، صنفي و اجتماعي تشکيل دهند قاعدتا نبايد مشکلي ايجاد کند ضمن‌اينکه براي ايجاد فراکسيونها شايد دو قطبي‌بودن مجلس به‌طور مطلق امر مطلوبي نباشد.
وي افزود: اگر فضاي دو قطبي در يک جاهايي تند شود زمينه‌هاي تعامل بين دو فراکسيون به‌حداقل مي‌رسد، بنابراين وجود فراکسيون سوم با وجود افراد معتدلي که در آن عضو باشند نه تنها براي فراکسيون اميد و فراکسيون ولايت مشکلي ايجاد نمي‌کند بلکه براي تعامل بيشتر امر مثبتي بوده و مي‌تواند از افراط جلوگيري کند.
محمودصادقي عضو هيات رئيسه فراکسيون اميد در مجلس دهم در رابطه با تشکيل فراکسيون اعتداليون در مجلس گفته است: «تشکيل اين فراکسيون نبايد به اين شکل باشد که اعضاي آن ادعا کنند ساير فراکسيونها تندرو هستند و ما فراکسيون ميانه‌رو مجلس هستيم اما به‌هر حال تشکيل آن حداقل به شفافيت لايحه‌هاي اعضاي فراکسيون‌هايي کمک مي‌کند که اسم عام ولايت را پذيرفته‌اند اما اينکه بخواهد مشي اعتدالي را مختص خود بداند ادعاي غيرواقعي است.»
اما واقعيت آن است که اين جريان نمي‌تواند عصبانيت خود را از رفتار سياسي شکل‌دهندگان فراکسيون اعتدال پنهان دارد. در همين راستا نويسنده روزنامه شرق در مقاله اي با عنوان "پايان ائتلاف" مي‌نويسد: «آنها تا شب انتخابات و براي اينکه بتوانند وارد مجلس شوند، با اصلاح‌طلبان ائتلاف کردند و از فرداي انتخابات براي اينکه رياست مجلس را در اختيار بگيرند با اصولگرايان ائتلاف کردند و اكنون که هر دو هدف محقق شده، حساب خود را از هر دو گروه جدا مي‌کنند.» (31/4/95)
نويسنده روزنامه آفتاب يزد هم با قلمي تند به اعضاي فراکسيون اعتدال تاخته و در مقاله‌اي با تيتر "گردش به راست خطرناک" اين اقدام نمايندگان عضو اين فراکسيون را خوارج‌وار دانست و چنين نوشت: «اين فراکسيون متشکل است از کساني که پيش‌از انتخابات هفتم اسفند ماه مشق اصولگرايي مي‌نوشتند اما به ناگاه در آستانه ورود به مجلس ديکته اصلاح طلبي نگارش کردند و براي جلوس بر کرسي‌هاي بهارستان دوشادوش محمدرضا عارف ايستادند و با او عکس يادگاري گرفتند، اما پس از فتح خانه ملت آرا خود را به سبد علي لاريجاني ريختند. اين افراد از همان زمان تصاحب صندلي‌هاي مجلس خوارج وار عمل کردند و اين روزها هم فرصت‌طلب‌تر از هر زمان ديگري از فراکسيوني که حضور خود در مجلس را مرهون آن هستند، تبري جسته و فراکسيون مستقلي با مدد برخي دولتي‌ها براي خود تشکيل داده‌اند.»(31/4/95)
اين روزنامه در ادامه مي‌نويسد: «آنچه مبرهن است اين است که تشکيل فراکسيون سوم موجب ريزش اعضاي فراکسيون اميد خواهد شد و هم اکنون نيز اين مهم روي داده است چراکه در آخرين جلسه فراکسيون اميد تنها 80 تن از 158 نفر نماينده حاضر در ليست اميد حضور داشتند و قطعا براي بسياري از نمايندگان، فراکسيوني با برخورداري از مزاياي دولتي از فراکسيون اصلاح طلب و تحول‌خواه جذابيت بيشتري دارد. از طرفي ديگر کوچک‌شدن قطر دايره فراکسيون اميد موجب کاهش توان اصلاح طلبان در مجلس خواهد شد. آنهم اصلاح طلباني که زماني راي خود را به رئيس دولت تدبير و اميد دادند اما اين روزها شاهد آنند که همين دولت در حال حمايت از اصولگرايان ديروز و معتدلان امروز است. چه بسا اين رويکرد دولت در قبال اصلاح طلبان و تشکيل فراکسيون سوم در مجلس بسان پوست خربزه اي باشد که سال 96 در زير پاي حسن روحاني قرار گيرد و موجب فروافتادن روحاني از صندلي رياست جمهوري شود.»
واکنش اصولگرايان به شکل گيري جريان سوم
شکل‌گيري فراکسيون جديد واکنش‌هايي را در اردوگاه اصولگرايان به همراه داشته است. روزنامه کيهان مدتي پيش نسبت به تشکيل فراکسيون اعتدال در مجلس انتقاد کرده و آن را اقدام وکيل‌الدوله‌ها دانسته است. کيهان نوشت: «اين قبيل تحرکات بيش از هر چيز، درصدد دامن زدن به دلخوري و بدبيني اصولگرايان نسبت به علي لاريجاني است که در ماجراي رياست مجلس تلخ زباني و طلبکاري و اهانت‌هاي دوباره مدعيان اصلاح‌طلبي را تجربه کرد.» کيهان در عين حال نوشته است: «نمايندگان همسو با دولت در مجلس نهم بارها ادعاي تشکيل فراکسيون حامي دولت يا اعتدال را مطرح کردند، اما به جاي عملي کردن اين کار، ترجيح دادند فراکسيون رهروان ولايت را از مشي اصولگرايانه دور سازند.»
کيهان در بخش ديگري از گزارش خود نوشته است: «برخي نمايندگان وکيل‌الدوله براي انشقاق در فراکسيون اکثريت دست به کار شدند. اين طيف که با اصلاح‌طلبان نيز در ارتباطند در ماجراي انتخاب نواب رئيس مجلس با وجود تعهد فراکسيوني براي رأي دادن به حاجي‌بابايي و دهقان، به پزشکيان و مطهري رأي دادند، حال آن که اصولگرايان در عمل به تعهد فراکسيوني، رأي به رياست لاريجاني داده بودند. بنابراين در حالي که فراکسيون فراگير ولايت قريب 180 عضو دارد، نامزدهاي فراکسيون براي نايب رئيسي رأي نياوردند چرا که جريان لابيست همسو با دولت 30 تا 40 نماينده را از رأي به حاجي‌بابايي و دهقان منصرف کرده بود. اکنون نيز همين طيف با طراحي تشکيل فراکسيون اعتدال و ايجاد انشعاب در فراکسيون اکثريت، درصدد است نگراني‌هاي دولت و فراکسيون اقليت (اميد) را برطرف کند؛ چه اينکه محمدرضا تابش نماينده اصلاح‌طلب اردکان به آفتاب يزد گفت "بي‌تدبيري کنيم، فراکسيون ولايت منسجم مي‌شود. اما اگر عاقلانه رفتار کنيم آنها منسجم نخواهند شد".»
ناصر موسوي لارگاني عضو فراکسيون ولايت در گفتگو با جام جم آنلاين گفت: «جدا شدن و چند شقه شدن فراکسيون ولايت به نفع مجلس نيست»