مسأله برجام یکی از نمونه های این قضیه است. ما باید این را بدانیم که طرفهای مقابل ما قطعاً براساس منافع و مصالح ما تصمیم نمی گیرند بله منافع و مصالح خود را در نظر می گیرند. اما متأسفانه در اینجا حتی تلاش نشده که یک نوع توازن، تعادل و تناسبی بین منافع دو طرف برقرار شود.
یکی از اشتباه های اساسی که از ابتدا وجود داشته و همچنان ادامه دارد این است که مدیران اجرایی مولد مشکلات مسئول تصمیمات خود نیستند.به عبارت دیگرما دولت را در رفتارها و اعمالش مسئول نمیدانیم و در نتیجه مؤاخذه و رسیدگی وجود ندارد. این باعث شده است که دولت های ما، بعد از انقلاب یک نوع مصونیتی برای خود احساساس کنند؛ لذا به خود اجازه دادند هرکاری که می خواهند انجام دهند و در این مدت، هیچ نظارت و برخورد قانونی، به معنای واقعی با دولت وجود نداشته است.
طبعاً دولت یازدهم نیز این مسأله را احساس کرده و کاملاً مطمئن است که هر رفتاری داشته باشد، هیچ برخوردی با او صورت نمی گیرد و جوابگو نخواهد بود. لذا اگر دارای دیدگاه هایی باشد آنها را به هر شکلی که بتواند پیاده و اجرا می کند و بعد از پایان مدت حضور خود به کنار می رود و هیچ اتفاقی هم نمی افتد.
شما در طول این مدت بعد از انقلاب هیچ رئیس دولت یا وزیری را سراغ ندارید که به دلیل عملکرد خود مورد مؤاخده قرار گرفته باشد. بنابراین این اولین مسأله و مهمترین مسأله است و در حال حاضر، نه فقط در مورد برجام بلکه در مورد حقوقهای نجومی هم دقیقاً همینطور است که دولت می گوید من یک تصمیمی گرفته و کاری را انجام داده ام؛ شما می خواهید چه کار کنید.
دولت به صراحت می گوید که دولت های قبلی هم هر طور خواسته اند حقوق داده اند ما هم اینگونه خواستیم حقوق بدهیم. لذا خود را پاسخگو نمی داند. همانطور که ملاحظه می کنید معاون اول قوه قضاییه بیان می کند که دولت اصلا به ما جواب نمی دهد.
مسأله برجام یکی از نمونه های این قضیه است. ما باید این را بدانیم که طرفهای مقابل ما قطعاً براساس منافع و مصالح ما تصمیم نمی گیرند بله منافع و مصالح خود را در نظر می گیرند. اما متأسفانه در اینجا حتی تلاش نشده که یک نوع توازن، تعادل و تناسبی بین منافع دو طرف برقرار شود و تقریباً برای اینکه حتماً این توافق، به نتیجه برسد؛ یک طرفه هر تصمیمی را که خواسته اند گرفتند و هر شرطی را که لازم دیده اند در این قرار داد گنجانده اند.
در حال حاضر، آمریکا به صراحت می گوید آنچه را که در برجام نوشته شده، ما عمل کردیم. این یک نکته مهمی است و آیا دولت، این را تکذیب می کند؟ تا کنون تکذیبی در مورد این ادعای مهم مقامات آمریکایی، از دولت دیده نشده است. با توجه به اینکه فقط ما هستیم که می گوییم در برجام نقض عهد صورت گرفته است؛ این ادعای آمریکا نشان می دهد که چیزی در برجام نبوده است که آنها را محدود و متعهد کند و یا اگر چیزی را نقض کردند مشخص شود و با آنها برخورد شود، لذا از این منظر، آنها هیچ مانعی در مقابل خود برای هر گونه تصمیم گیری علیه ما ندارند.
متأسفانه در مقابل این صحبت ها، مشخصاً پاسخی داده نمی شود. یعنی اینکه این امکان به مسئولان داده شود که دقیقاً توضیح بدهند که به چه دلیل این طور شده است. یعنی وقتی دولت ایالت متحده آمریکا هر عملی را انجام می دهد و هیچ نگرانی و مشکلی از این نظر ندارد که علیه تصمیم او رفتاری صورت بگیرد؛ ناشی از این است که می داند طرف مقابل، دستش خالی است و چیزی برای مقابله با تصمیم او ندارد.
ما انتظار داشتیم که بعد از سخنان رهبر معظم انقلاب، سخنگوی دولت به توضیح پیرامون برجام و تصمیمات آمریکا و عملکرد ایران بپردازد . اما تا کنون مانند بسیاری از مسائل، در مقابل این سخنان سکوت کامل بوده است. متأسفانه چون قرار نیست با دولت برخورد قانونی و مسئولانه که لازمه یک دولت پاسخگو است صورت گیرد؛ دولت مشکلی برای انجام کارهای خود نمی بیند و در نهایت دوره خود را می گذراند.
نکته مهم این است که در قرارداد برجام تقریباً همه مسائل یک طرفه است و دولت حاضر هم در حال حاضر پاسخگو نمی باشد. چرا که چند ماه دیگر به انتخابات ریاست جمهوری مانده و بنابراین ما مجبور هستیم با همین دولت بسازیم.
تصور دولت این بود که می تواند به عنوان یک کار استثنایی و تاریخی، قضیه برجام را اعلام و به نام خود ثبت کند؛ و وانمود نمی کرد که هیچ مشکلی بعد از آن نیست و لذا می تواند به عنوان یک دولت بسیار موفق و پیروز در صحنه اجرایی کشور، خود را معرفی کند. البته برای دوره های بعد هم بتواند این مجموعه را حفظ کند.
دشمن به این مسائل توجهی نمی کند آنها عملا به فکر منافع خود هستند و همه دولت ها را فدای منافع خود می کنند؛ بنابراین این تصور اشتباه بود و در حال حاضر نیز کار فوق العاده ای نمی توان کرد؛ مگر اینکه یک تصمیم قاطعی را مجموعه مقامات کشور در مورد برجام بگیرند که یا باید وضعیت موجود را بپذیرند که آنها گام به گام جلو می آیند و یا اینکه به هر قیمتی در مقابل طرف خود بایستند و هیچ گونه امر خلاف غیر قانون و قرارداد را نپذیرند.
در این میان به نظر می رسد مجلس نیز برای اینکه نوعی همکاری با دولت کرده باشد با این تصور که مسائل کشور را از این طریق حل کند، حاضر نشد واقعیت قضیه برجام را آنطور که هست بپذیرد. در هر حال باید مجلس وارد شود و به طور جدی مسئله برجام را یا در قالب لغو آن و یا در قالب وادار کردن طرفهای قرار داد به انجام تعهدات خود در دستور کار خود قرار دهد و اگر این کار ها را انجام ندهد به نوعی تسلیم شده و به وضعیت موجود رضایت داده است.
*محقق و پژوهشگر معاصر