روز دانشجو بهانه‌ای شد تا ضمن گرامی‌داشت این ایستادگی و مقاومت به حق جامعه
فرهیخته کشور در طول دهه‌های گذشته پای صحبت یکی از اساتید جوان و آشنا با مسائل و
دغدغه‌های قشر دانشجو بنشینیم و از وی در خصوص فعالیت‌ها و عملکرد قبل و بعد از
انقلاب جنبش‌های دانشجویی بیشتر مطلع شویم. مشروح گفتگوی اختصاصی خبرنگار سایت
بصیرت با دکتر جلیل دارا، استادیار علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس، در ادامه
آمده است.
آقای دکتر به عنوان اولین سؤال بفرمایید اتفاقی که در آذر 1332 افتاد و بعد از
آن به عنوان روز دانشجو گرامی داشته شد، در تحرکات بعدی دانشجویان بر علیه سیاست‌های
استکباری و استبدادی چه تأثیری گذاشت؟
آن چیزی که مسلم است این است که ایران بعد و قبل از انقلاب اسلامی همواره از جنبه
اقتصاد سیاسی و تأمین انرژی و مواد اولیه صنعتی برای امریکا و کشورهای اروپایی مهم
بوده، از این رو سعی و تلاش این کشورها در این دو مقطع نفوذ در ارکان تصمیم‌گیر و
تصمیم‌ساز کشور برای پیش بردن سیاست‌های سلطه‌طلبانه خود بوده است. تجربیات تاریخی
نشان می‌دهد، امریکا و دیگر کشورهایی که خود را ابرقدرت‌های جهانی می‌دانند با آن
نگاه امپریالیستی و استعماری شان هیچ وقت دست از سر کشورهای کمتر توسعه یافته
بالاخص کشورهایی که دارای منابع حیاتی و سرشار انرژی و معدنی هستند برنداشته و
نخواهند داشت. در زمان رژیم پهلوی نیز امریکا و انگلیس توانستند با استفاده از نفوذ
خود در رأس هرم قدرت ایران، دولت مردمی مصدق را با طراحی و اجرای کودتای نظامی
ساقط کنند. سوابق روشن مداخلات این دو کشور در ایران و اطلاع دقیق دانشجویان ضد
رژیم از این مداخلات و سیاست‌های استکباری، باعث شد تا در فاصله کمتر از چهار ماه
از انجام کودتا عده‌ای از دانشجویان به سفر معاون رئیس جمهور وقت امریکا به ایران
و برقراری مجدد روابط آشکار با انگلستان اعتراض کنند که این حرکت منجر به کشته شدن
سه دانشجوی عزیز شد و این روز به عنوان یکی از روزهای ضد استکباری در تاریخ ایران
و به عنوان روز دانشجو مطرح شد و باقی ماند.
البته این را باید گفت که دانشجویان کشور و سیستم دانشگاهی و فرهیخته کشور
همواره به عنوان یکی از قشرهایی بوده که هم با استبداد داخلی و هم با استعمار
خارجی مبارزه کرده و تاب تحمل حضور استعمار در کشور را نداشته است ولی اتفاق 16
آذر یکی از نقاط عطف این ظلم‌ستیزی از سوی دانشگاه بود که در طول چند دهه بعد از
خود به نماد ضد استبدادی دانشجویان ایران تبدیل شده است.
اگر بخواهیم نگاه مقایسه‌ای داشته باشیم به اهداف و رویکردهای جنبش‌های
دانشجویی قبل و بعد از انقلاب اسلامی، عملکرد جنبش‌های دانشجویی را شما چگونه
ارزیابی می‌کنید؟
اعتقاد بنده این است همانطوری که رهبر معظم انقلاب بیان داشته‌اند بینش سیاسی
جنبش‌های دانشجویی در کشور ما همواره رو به رشد بوده است. علی رغم افت و خیزهایی
که وجود داشته، عمق نگاه و بینش سیاسی دانشجویان کشور همواره رو به گسترش و حرکت
در مسیر خرد بوده است. جامعه دانشگاهی ما پیشگام در مقابله با دخالت‌های بیگانه
بوده‌اند. قبل از انقلاب نمونه این رفتار ضد استکباری در 16 آذر 1332 روی داد و
بعد از انقلاب نیز در 13 آبان 1358 حرکت دانش آموزی و دانشجویی اتفاق افتاد که
منجر به تسخیر لانه جاسوسی شد.
به نظر بنده روند رویکرد جنبش‌های دانشجویی از زمان شکل‌گیری مبارزات قبل از
انقلاب و چه در تقویم انقلاب اسلامی روندی پیش‌رو و مستمر در مبارزه با استعمار و
استکبار جهانی بوده است و دنبال می‌َشود، اما طبیعی است که افت و خیزهایی در این
مسیر داشته‌ایم، در دوره‌های مختلف، بدلیل
سیاست‌‌گذاری‌هایی که دولت ها در حوزه‌های فرهنگی و سیاسی در دانشگاه‌ها داشته‌اند،
جهت‌گیری‌های مقطعی در رفتار برخی جنبش‌های دانشجویی ایجاد شده است، اما نگاه ضد
استکباری و ضد استبدادی جنبش‌های دانشجویی همواره در طول سال‌های عمر انقلاب
اسلامی و با این سیاست‌گذاری‌های مختلف مقطعی رنگ نباخته بلکه کم‌رنگ‌تر هم نشده
است و پیوسته رو به رشد و گسترش بوده است و این هم به این دلیل بوده است که موضوع
استکبار در هیچ مقطعی از بین نرفته است بلکه در مواردی تقویت هم شده است. نگاه
استکباری و حضور استعماری امریکا در کشورهای مختلف کاسته نشده است و با وجود شکست
این سیاست در برخی کشورهای جهان هنوز به عنوان اصلی‌ترین سیاست دولت ایالت متحده
مطرح است؛ علی‌الخصوص این که کشور ما یکی از کشورهایی است که درگیر این نگاه‌های
استکباری و استعماری امریکاست و این رفتار و عملکردهای مداخله گرانه امریکا از دید
قشر فرهیخته و دانشگاهی کشور به دور نمانده و عمق و باور بنیادین در بین دانشجویان
بوجود آورده است.
آقای دکتر اشاره کردید به افت و خیزهایی که در مسیر جنبش‌های دانشجویی در مقطع
بعد از انقلاب بوجود آمده، آیا آسیب‌هایی که در جنبش‌های دانشجویی بوده ناشی از
عدم بلوغ فکری جنبش‌های دانشجویی است یا عوامل دیگری در این زمینه دخیل بوده‌اند؟
از میان نظراتی که در مورد جنبش‌های دانشجویی مطرح است برخی معتقدند که
دانشجویان بدلیل این که در سنین خاصی هستند و هنوز به دلیل نبود بلوغ سیاسی لازم
در این قشر سنی، دچار تغییر و تحول و افت و خیزهای مقطعی می شوند که امری طبیعی
است اما اگر فرمایشات رهبر معظم انقلاب در خصوص دانشجویان را محور بدانیم، ایشان
می‌فرمایند که دانشجویان ما باید مطالبه‌گر باشند. یعنی علاوه بر نگاه ضد استکباری
و روحیه دشمن ستیزی خارجی ، دانشجویان در بعد داخلی بایستی یک کاراکتر و شخصیت
مطالبه‌گر داشته باشند.
دانشجو بدلیل اینکه در یک محیط علمی زندگی می‌کند، در یک فضای منطقی و عقلانی
به سر می‌ّبرد، بایستی پیشگام در مسیر پیشرفت و مسیر آبادانی کشور باشد. علتش هم
این است که اگر ما علم، فناوری و دانش را مبنا و سنگ بنای هر کشوری بدانیم، پیش‌ّروندگان
این دانش و فناوری دانشگاهیان و دانشجویان هستند. اگر جنبش دانشجویی در این مسیر
قرار گیرد و در حوزه فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و حوزه‌های اجتماعی و هر حوزه‌ای که
ارتباط با توسعه و عمران و آبادنی کشور دارد، اگر این نگاه مطابه‌گری و پرسش‌گری
را داشته باشد، و از هر مقام و مسئولی که در هر یک از این حوزه‌های کشور متولی امر
است را در یک نظام و در یک شکل و قالب منطقی و عقلانی مطالبه‌گری و پرسش‌گری خودش
را انجام دهد قطعاً در مسیر وظیفه و هدف اصلی خودش قرار می‌گیرد. اگر جنبش
دانشجویی در ورطه موضوعات حاشیه‌ای و بازی‌های جناحی بیفتد مثل برخی مقاطعی که
برخی جنبش‌های دانشجویی دچار سیاست زدگی شدند، در آن صورت جنبش دانشجویی به پایگاه
و تریبون تبلیغاتی یک جناح و گرایش سیاسی برای دستیابی به قدرت تبدیل خواهد شد و
در این صورت از اهداف اصلی خود باز خواهد ماند. اگر جنبش دانشجویی در عرصه سیاسی
مطالبه‌گری و پرسش‌گری قالب منطقی و عقلانی را دنبال کند و فضایی را در دانشگاه
فراهم کند که سیاست‌مداران برای اعمال و رفتارهای سیاسی خود به دانشجویان پاسخگو
باشند و جوابگوی این مطابه‌ها باشند، قطعا دانشگاه نمی‌تواند نسبت به مسائل و
موضوعات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که در کشور اتفاق می‌افتد، بی‌تفاوت
باشد. این انتظاری است که از مسئولین جنبش‌های دانشجویی می‌رود و موجب رشد و آگاهی
نسبت به جریان‌ها، احزاب، افراد و مسئولین خواهد شد. برای پیشرفت و توسعه کشور
باید مبنای سیاستگذاری‌ها در کشور دارای مبنای علمی و عقلانی باشد، موتور محرکه
این‌ها هم کسی نیست جز اساتید دانشگاهی و دانشجویان این مملکت. به همین خاطر اگر
بخواهیم چالش‌ها را عنوان بکنیم هر گاه جنبش دانشجویی از این فضای مطالبه‌گری به
معنای حرکت در مسیر پیشرفت و آبادانی کشور فاصله بگیرد از هدف و وظیفه اصلی خود
باز خواهد ماند و پاسخگوی انتظارات به حق مردم و کشور از دانشگاه و دانشجویان نخواهد
بود. جنبش دانشجویی باید به عنوان یک جنبش علمی،فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بتواند
مسئولان کشور را در خصوص عملکردهای پیدا و پنهانشان به پاسخگویی وادارد و در خصوص
الگوهای ارائه شده از مسئولان برای پیشرفت کشور مطالبه‌گری و آسیب‌شناسی داشته
باشد و قادر به ارائه مدل و الگوی پیشرفت در حوزه‌های مختلف باشد.
شما به عنوان یک عنصر دانشگاهی و کسی که ارتباط نزدیکی با دانشگاه و روحیات
دانشجویان دارید، هدف و وظیفه دانشجویان و جنبش دانشجویی را چه می‌دانید؟
البته جنبش دانشجویی در کشور ما مشکلاتی دارد. در محافل علمی هنوز بحث جنبش
دانشجویی و اهداف و وظایف آن به روشنی مشخص و ترسیم نشده است. حرکت جنبش دانشجویی،
تعریف جنبش دانشجویی، کارویژه‌های جنبش دانشجویی از جمله موضوعاتی است که
فرهیختگان کشور برای ترسیم صحیح مسیر دانشگاه و دانشجویان باید به آن‌ها ورود پیدا
کنند و با برنامه مطالعاتی جامع نقشه راه‌های لازم را در این مسیر طرح‌ریزی و
معرفی کننند. به عنوان مثال کشور ما به عنوان یک کشور اسلامی به دنبال ارائه الگوی
اسلامی ایرانی پیشرفت است و قطعا در این مسیر باید نقش نهادها و ارگان‌های مختلف
مشخص شود؛ از جمله نقشی که جنبش‌های دانشجویی و همین‌طور نقشی که دانشجویان در
برنامه‌های مختلف توسعه کشور می‌توانند ایفا کنند باید مشخص شود. کارویژه‌های جنبش‌های
دانشجویی فقط حضور در مناسبات و مراسم‌های سیاسی نیست. جنبش نرم‌افزاری یکی از
خواسته‌های رهبر معظم انقلاب از دانشگاه است، در این منظومه جنبش نرم افزاری،
دانشجویان چه نقشی می‌توانند ایفا کنند؟ مدتی قبل سیاست‌های کلی علمی کشور ابلاغ
شد، دانشجویان در تحقق این سیاست‌های کلان چه نقشی باید داشته باشند؟ دانشجویان در
حوزه جامعه‌پذیری سیاسی جامعه چه نقشی می‌توانند داشته باشند؟ و سؤالات مختلفی که
نیاز است مراکز علمی و تصمیم‌گیر در حوزه دانشگاه و دانشجویان، از جمله مسئولین
جنبش‌های دانشجویی به دور از پرداختن به حاشیه‌ها به دنبال پاسخ به آن‌ها و ارائه
جهت فکری و عملیاتی برای دانشجو برآیند. بایستی بر اساس تقاضا و چشم‌داشتی که از
دانشجویان در دانشگاه وجود دارد نقش‌های مختلف دانشجویان در حوزه علم، فناوری و
توسعه کشور مشخص شود.
بنده به عنوان فردی که در دانشگاه نقش معلمی داشته و دانش آموخته رشته سیاسی
هستم یکی از عمده کارهایی که به نظرم می‌رسد باید انجام شود تدبر و ارائه راهکار
در خصوص فرهنگ سیاسی کشور است. در حال حاضر خیلی از مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی ما دچار
آسیب و مشکل است و یکی از اقداماتی که می‌تواند صورت بگیرد همین است که دانشگاه،
اساتید و دانشجویان نقش مؤثری در فرهنگ‌پذیری سیاسی مردم در جامعه ایفا کنند.
در حوزه اقتصادی، باید دانشجویان رشته‌های اقتصادی مسائل و موضوعات اقتصادی
کشور را رصد بکنند. بخشی از این دانشجویان در آینده سکان اداره کشور را بدست
خواهند گرفت. بخشی از این‌ها شخصیت‌هایی خواهند شد که سیاست‌های بنیادین مدیریت
اقتصادی کشور را ترسیم خواهند کرد، پس بایستی از موضوعات اقتصادی نیز مطلع باشند.
با این نگاه دانشجویان و جنبش‌های دانشجویی باید از همه حوزه‌های مختلف کشور
که نیاز به ارائه برنامه؛ سیاست‌گذاری و مدیریت دارند مطلع باشند و نسبت به وظایف
خود در آن حوزه‌ها آگاه باشند. هدف جنبش‌های دانشجویی نباید صرفا در میتینگ‌های
انتخاباتی و فعالیت‌های داخلی مجموعه دانشگاه‌ها خلاصه شود؛ این‌گونه رفتارها هر
چند شاید آسیب اساسی به کشور وارد نکند ولی قطعاً کمکی هم به پیشرفت کشور نخواهد
داشت. جنبش‌های دانشجوی قبل از همه وظایف و اهداف باید به تناسب ذات علمی خود
بدنبال تولید و ارتقاء سطح علمی و فناوری کشور باشند. یکی از اقدامات جدی که در
عرصه علم در کشور بایستی برداشته شود و دانشجویان نیز در این مسیر نقش کلیدی دارند
این است که هژمونی علمی ایجاد شده توسط کشورهای غربی باید شکسته شود و دانشجویان
کشور که فعالیت‌های علمی آن‌ها یکی از مهم‌ترین عناصر درصد پیشرفت و ترقی علمی
کشور محسوب می‌شود، همچنان که توانسته‌اند در برخی رشته‌ها به قله‌های علمی جهانی
دست یابند و جزو کشورهای برتر این رشته‌ها مطرح شوند، بایستی در حوزه‌های مختلف
علمی با تلاش و جدیت بالاتری این مسیر را دنبال کنند تا انشاءالله در آینده شاهد
قدرت‌نمایی بیش از پیش کشور در حوزه‌های علمی و گفتمان‌سازی جدید مبتنی بر
توانمندی‌های علمی کشور در عرصه جهانی و در میان ملت‌های جهان باشیم.
از شما بابت وقتی که در اختیار سایت بصیرت گذاشتید تشکر می‌کنیم و ضمن تبریک
روز دانشجو به دانشجویان، آرزو می‌کنیم با تلاش و همت جوانان دانشجوی کشور شاهد
موفقیت‌های بیش از پیش کشورمان در همه عرصه ها باشیم.
گزارشگر: اکبر کریمی