خیز انگلیسی روی فرش قرمز عربی

پایگاه بصیرت

به گزارش گروه بین الملل بصیرت به نقل از ایرنا، روزهای پایانی هفته گذشته را می توان روزهای خاورمیانه ای سیاست خارجی لندن به شمار آورد. روز چهارشنبه هفدهم آذرماه سخنان «بوریس جانسون» وزیر امور خارجه انگلیس در مورد مسوولیت تهران و ریاض در ایجاد جنگ های نیابتی در منطقه خبرساز شد. به گفته جانسون، در خاورمیانه رهبر قدرتمندی وجود ندارد تا اختلاف های مذهبی را حل و فصل کند و به همین دلیل عربستان سعودی، ایران و همه کشورها به سیاست تشکیل گروه‌های دست‌نشانده و راه انداختن جنگ‌های نیابتی روی آورده‌اند.
این سخنان جانسون همزمان با شرکت «ترزا می» نخست وزیر انگلیس در نشست سران شورای همکاری خلیج فارس منتشر شد. در این زمینه، دفتر نخست وزیر انگلیس اعلام کرده که این گفته ها دیدگاه شخصی جانسون بوده و نظر رسمی لندن به حساب نمی آید. نکته قابل تامل اینکه وزیر امور خارجه انگلیس قرار است فردا (یکشنبه) برای گفت وگو با مقام های سعودی به عربستان سفر کند.
همچنان که گفته شد، نخست وزیر انگلیس چهارشنبه با دعوت رسمی سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در سی و هفتمین نشست این شورا که در منامه پایتخت بحرین برگزار شد سخنرانی کرد. این نخستین بار بود که نخست وزیر انگلیس در این اجلاس شرکت می کرد. می، طی سخنانی در این نشست که به طور مستقیم از شبکه‌های تلویزیونی منطقه نیز پخش ‌شد، ضمن تشریح سیاست‌های لندن در روابط با اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس تصریح کرد کشورش آماده است با کشورهای عضو شورا برای عقب راندن آنچه اقدامات تهاجمی ایران در منطقه خواند، همکاری کند.
به باور برخی از ناظران، حضور می در نشست شورای همکاری خلیج فارس و حتی اظهارات جانسون را باید تابعی از اوضاع و احوال کشورهای منطقه و نیز سیاست ها تازه لندن دانست. از این منظر، نگرانی کشورهای حاشیه خلیج فارس از تنها ماندن در منطقه دلیل اصلی دعوت از نخست وزیر انگلیس بوده است، بخصوص در برهه پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، مواضع «دونالد ترامپ» رییس جمهوری منتخب این کشور گویای دگرگونی های احتمالی در اولویت بندی های سیاست خارجی واشنگتن است که از اکنون نگرانی های زیادی را در پایتخت های عربی حاشیه خلیج فارس برانگیخته است.
احتمال تغییر در وضعیت پوشش امنیتی منطقه از سوی آمریکا، برای کشورهای حاشیه خلیج فارس که به دلایل داخلی، اختلافات منطقه ای و پیگیری سیاست های واگرایانه و تنش زا خود را نیازمند حمایت بازیگران فرامنطقه ای می انگارند، فضای رعب آوری را پدید آورده است. به اعتقاد شماری از کارشناسان، مواضع اخیر نخست وزیر انگلیس و همسویی وی با سران کشورهای حاشیه خلیج فارس، در واقع پاسخی به همین نگرانی ها است. به عبارت بهتر لندن به نوعی درصدد اعلام حمایت از کشورهای عربی در فضای تازه است.
در چنین فضایی، ترس خودساخته کشورهای حاشیه خلیج فارس از ایران از مهمترین دلایل تمایل این دولت ها به تقویت روابط با انگلیس به شمار می رود. پس از توافق هسته ای ایران و 1+5 و پررنگ تر شدن نقش تهران در معادلات بین المللی و منطقه ای، برخی دولت های حاشیه خلیج فارس در صدد القای بیش از پیشِ آنچه خطر ایرانِ هسته ای قدرتمند می خواندند برآمدند. از این رو مواضع ضد ایرانی می به مذاق آنها خوش آمده است. این در حالی است که ایران در تاریخ معاصر خود سابقه ای از تجاوز یا سوء نیتی نسبت به کشورهای منطقه ندارد و همواره بر تعمیق همکاری و برقراری امنیت از طریق همسازی بین کشورهای منطقه تاکید داشته است.
در سوی دیگر معادلاتِ تازه عربی- انگلیسی، لندن قرار دارد که در سال 1971 میلادی خروج کامل نظامی خود را از منطقه اعلام کرد اما به نظرمی رسد اکنون بیش از هر زمان دیگری شرایط را برای بازگشت به نقش سنتی خود در منطقه مناسب می بیند. از دید شماری از صاحبنظران، انگلیس می‌خواهد بعد از نیم قرن از خلا ایجاد شده به واسطه خروج تدریجی آمریکا از خاورمیانه استفاده کند و به خلیج فارس بازگردد. به نظر برخی کارشناسان، افزون بر وجود راهبردهایی چون آسیاگرایی در واشنگتن، سیاست های رییس جمهوری منتخب آمریکا بیشتر متمرکز بر حل مسائل داخلی ایالات متحده و خروج از بحران های خاورمیانه است. ترامپ به تازگی (سه شنبه 16 آذرماه) و در ادامه وعده های پیشین اعلام کرد به جای هزینه کردن برای جنگ، پول های آمریکا را صرف بازسازی جاده ها، پل ها و فرودگاه های فرسوده این کشور خواهد کرد. ترامپ مدعی شد: ما حداقل 6 تریلیون دلار در خاورمیانه هزینه کرده ایم در حالی که راه های ما در همه جا پر از خرابی است.
در این پیوند، می در راستای تعمیق همکاری های دفاعی و امنیتی با کشورهای حاشیه خلیج فارس و به دنبال بازگرداندن نفوذ نظامی انگلیس در منطقه، از پایگاه دریایی این کشور در نزدیکی منامه که سال گذشته ساخت آن آغاز شده دیدن کرد. این اولین پایگاه دریایی ثابت انگلیس در خاورمیانه طی چهار دهه گذشته است.
انگیزه های اقتصادی و تلاش برای افزایش همکاری های تجاری با کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز بدون شک از مهم ترین دلایل سفر می به بحرین و شرکت در نشست 6 کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس محسوب می شود، بخصوص با توجه به نتیجه همه پرسی اخیر در انگلیس و خروج از اتحادیه اروپا، می به شدت به دنبال یافتن بازار و شرکای تجاری جدید برای کشورش است. با توجه به همین مساله بود که می طی سخنرانی خود گفت: ما به دنبال تقویت هرچه بیشتر روابط اقتصادی خود با کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس هستیم و می‌خواهیم لندن را به پایتخت سرمایه‌گذاری اسلامی بدل کنیم. از آنجا که انتظار می‌رود دامنه مبادلات تجاری و اقتصادی بریتانیا با کشورهای عضو اتحادیه اروپا کاهش یابد، در نتیجه مقامات بریتانیایی درصدد یافتن شرکای تجاری جدید هستند.
از سوی دیگر سخنان چهره ای چون جانسون نیز در حالی بیان شده که وی فردا برای رایزنی با مقام های سعودی در ریاض حاضر خواهد بود و به احتمال زیاد در مورد مسائلی چون فروش جنگ افزار به این کشور رایزنی خواهد کرد. بنابر گزارش تازه روزنامه انگلیسی «گاردین»، انگلیس در یک سال و نیم گذشته یعنی از زمان جنگ یمن حدود سه میلیارد پوند به سعودی ها سلاح فروخته است.
نکته دیگری که در این میان لازم به بیان است این که متهم کردن ایران در بحران ها و مسائل منطقه ای و اظهارات این چنین بی اساس از سوی سران لندن، به نوعی ارایه آدرس غلط برای سرپوش گذاشتن روی سیاست های توسعه طلبانه و مداخله جویانه بازیگران فرامنطقه ای است. البته دستگاه دیپلماسی ایران نیز به سخنان می واکنش نشان داد و «بهرام قاسمی» سخنگوی وزارت امور خارجه با اشاره به اظهارات نخست وزیر انگلیس در جمع سران شورای همکاری خلیج فارس گفت: کشورهایی که مداخله جویی های غیر مسوولانه آنها در سایر کشورها موجب گسترش ناامنی، جنگ، خشونت و تروریسم شده است در جایگاهی نیستند که دیگران را به مداخله در امور منطقه متهم نمایند. وی با اشاره به سیاست‌های تفرقه افکنانه انگلیس افزود: این کشور در تلاش برای بازگشت به این منطقه، مجددا به سیاست های تفرقه افکنانه روی آورده است که از دیدگاه جمهوری اسلامی ایران کاری عبث و غیرسازنده است.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری