وزیران خارجه سوریه، ایران و روسیه روز جمعه در مسکو گرد هم آمدند تا درباره آخرین تحولات سوریه بحث و تبادل نظر کنند. وزرای خارجه سه کشور، حملات موشکی آمریکا به پایگاه هوایی سوریه در نزدیکی حمص را محکوم کرده و آن را اقدامی خصمانه و تجاوزگرانه خواندند. آمریکا جمعه گذشته، ۱۸ فروردین، طی یک اقدام یک جانبه، ۵۹ موشک کروز به سوی پایگاه هوایی الشعیرات در شرق حمص پرتاب کرد که واکنش های گسترده ای را به دنبال داشت.
هدف نشست مسکو واکنشی دیپلماتیک و قاطعانه به تجاوزگری اخیر آمریکا به سوریه است. موضوع نشست اما به طور خاص حمله موشکی آمریکا به سوریه و نیز بحث اتهام علیه نظام سوریه مبنی بر حمله شیمیایی به منطقه خان شیخون بود که دستاویز حمله آمریکا قرار گرفت. دونالد ترامپ، رییس جمهوری آمریکا تصریح کرده بود که در واکنش به کشته شدن بیش از هشتاد نفر، از جمله تعدادی کودک، در اثر حمله شیمیایی نیروهای دولت سوریه، دستور حمله موشکی به پایگاه شعیرات در استان حمص را صادر کرده است.
وزرای خارجه سوریه، ایران و روسیه در نشست مشترک خود از واشنگتن خواستند که از حمله به سوریه دست بردارد. این در حالی است که آمریکا پس از حمله موشکی، تهدید کرده بود در صورت لزوم حملات خود را به سوریه ادامه خواهد داد.
ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه در یک کنفرانس خبری در کرملین طی اظهاراتی که واکنشی غیرمستقیم به تهدیدات آمریکا بود گفت دشمنان بشار اسد در حال برنامه ریزی برای حملات شیمیایی دیگری هستند تا دولت سوریه را بدنام کنند.
مواضع جمهوری اسلامی در حمایت از سوریه کاملا شفاف است. محمد جواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان در نشست مسکو تاکید کرد ایران قائل به انجام تحقیق درباره ماجرای شیمیایی و نیز حمله موشکی آمریکا است و با همه طرف ها در مبارزه علیه استفاده از سلاح های شیمیایی همکاری خواهد کرد.
ولید معلم، وزیر امور خارجه سوریه نیز در پایان نشست مسکو، ضمن رد قاطع به کارگیری سلاح شیمیایی توسط دولت سوریه، اظهار کرد حمله آمریکا به سوریه قابل توجیه نیست و تجاوزگری محسوب می شود. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه هم در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتایان ایرانی و سوری خود در مسکو تاکید کرد حمله آمریکا به سوریه تجاوزگری و مغایر با قوانین بین المللی است.
در نشست مسکو، موضوع آینده مذاکرات هم مورد بحث قرار گرفت. به گفته لاوروف با توجه به وخامت اوضاع سوریه، زمینه سازی برای اجرای مذاکرات جدید میان دولت و معارضان در اوایل ماه آینده صورت گرفته است. وزیر خارجه روسیه بار دیگر تاکید کرد سرنوشت سوریه را فقط ملت این کشور تعیین می کند و همگان باید مصوبات شورای امنیت را اجرا کرده و به استقلال ارضی سوریه احترام بگذارند.
در نشست مسکو، ترکیه حضور نداشت. برخی ناظران گفته اند موضوع جلسه ارتباط چندانی با ترکیه نداشته است؛ ضمن آن که ترکیه از جمله نخستین کشورهایی بود که از حمله امریکا به سوریه استقبال کرد و بار دیگر بر مواضع اولیه خود علیه نظام بشار اسد پافشاری کرد. با این حال محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در این نشست ضمن تاکید بر تلاش برای توقف جنگ در سوریه، ابراز امیدواری کرد که ترکیه برای اجرای مذاکرات همکاری کند.
نام ترکیه پس از آن که مناسبات خود را با روسیه بهبود بخشید، در موضوع آتش بس در سوریه و نیز روند مذاکرات صلح آستانه مطرح شد، اما از ابتدا معلوم بود که ترکیه به رغم نرمشی که در قبال سوریه نشان داده است، از موضع اصولی خود دست برنداشته و همچنان در کنار غرب و علیه محور مقاومت ایستاده است.
حضور ترکیه در ماجرای آتش بس و مذاکرات آستانه هم به دلیل توافق با روسیه بود تا از یک طرف نقش نمایندگی معارضان سوری را برعهده گیرد و از طرف دیگر نسبت به تضمین آتش بس، تعهد و نظارت داشته باشد.
ماجرای اخیر شیمیایی و حمله موشکی آمریکا به سوریه اما، آینده مذاکرات را در هاله ای از ابهام فروبرده است. معارضان سوریه بر نقش دولت سوریه در حمله شیمیایی خان شیخون تاکید داشته و از حمله نظامی آمریکا استقبال کرده اند، لذا رغبت زیادی به ادامه مذاکرات ندارند.
در سطحی بالاتر، درباره حمله شیمیایی در سوریه اختلاف نظر جدی میان آمریکا و روسیه وجود دارد. روسیه معتقد است غرب در تلاش برای پنهان کردن حقیقت آن چیزی است که در منطقه خان شیخون سوریه روی داد؛ زیرا همه سلاح های شیمیایی سوریه بر اساس اعلام سازمان ممنوعیت سلاح های شیمیایی منهدم شده است. روسیه و نیز جمهوری اسلامی خواهان تشکیل یک کمیته حقیقت یاب شده اند، اما آن گونه که لاوروف گفته است برخی می خواهند در مسیر اجرای این پیشنهاد مانع تراشی کنند.
در مقابل، مقامات کاخ سفید از یک گزارش چهار صفحه ای سازمان های اطلاعاتی سخن گفته اند که بر اساس آن ادعا شده است سوریه و روسیه با استفاده از یک روایت جعلی سعی دارند جامعه جهانی را دچار سردرگمی کنند.
دولت سوریه نیز اسناد موثقی را درباره انفجار شیمیایی در خان شیخون در اختیار سازمان منع استفاده از سلاح های شیمیایی قرار داده است، اما هنوز پاسخی داده نشده است.
حمله موشکی آمریکا به سوریه موجب افزایش تنش میان مسکو و واشنگتن بر سر سوریه شده است. به همین دلیل رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا، سه شنبه گذشته برای مذاکره با همتای روس خود وارد مسکو شد. لاوروف در دیدار با همتای آمریکایی خود حمله موشکی آمریکا به یک پایگاه نظامی سوریه در هفته گذشته را نگران کننده خواند و از او خواست آن چه را مسکو موضع مبهم و متناقض واشنگتن در قبال سوریه می داند، روشن کند.
در مقابل، تیلرسون امیدوار است روسیه را متقاعد کند از حمایت بشار اسد، رییس جمهوری سوریه دست بردارد. اما مسکو تا کنون هیچ نشانی از آمادگی برای انجام چنین کاری نشان نداده است.
وزیر خارجه آمریکا در نشست وزرای خارجه گروه هفت در ایتالیا با اشاره به این که دوران حاکمیت خاندان اسد رو به پایان است، با لحن کنایه آمیزی گفت: روسیه با رژیم اسد، ایرانی ها و حزب الله متحد شده است؛ آیا این ائتلاف در درازمدت منافع روسیه را تامین خواهد کرد؟
به نظر می آید دولت جدید آمریکا پس از مدتی ابهام و درنگ، بالاخره موضع خود را در قبال سوریه شفاف کرده و هم در عرصه میدانی و هم دیپلماسی، وارد عمل شده است. بر خلاف آن چه ترامپ پیش از انتخابات ادعا می کرد، اولویت اصلی واشنگتن مبارزه با تروریسم و به ویژه داعش نیست، بلکه اکنون مقامات کاخ سفید صراحتا از ضرورت کنار رفتن بشار اسد سخن می گویند.
تشدید موضع آمریکایی ها علیه سوریه به طور طبیعی آنان را با روسیه دچار تنش و چالش خواهد کرد و دور تازه ای از رقابت سیاسی و نظامی میان دو طرف شکل گرفته است. از طرفی آمریکا در جهت اعمال فشار بر نظام دمشق و حامیانش، تلاش دارد جبهه ضدسوری شامل متحدان اروپایی و منطقه ای خود را ساماندهی مجدد کند. اما سوریه و متحدانش هم بیکار ننسته اند، نشست سه جانبه مسکو نخستین واکنش دیپلماتیک و جدی به تحرکات تازه امریکا علیه سوریه محسوب می شود./