فرصت ها و چالش های توافق آستانه

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/یوسف شفیعی

بحران سوریه در 5 سال گذشته بارها در نشست های بین المللی به بحث گذاشته شده، اما هر بار با کارشکنی حامیان تروریست ها این نشست ها به نتیجه ختم نشده است. در یک سال گذشته که روند شکست تروریست ها بسیار سرعت گرفته است و حلب به عنوان قلب مناطق اشغال شده آزاد شد حامیان این گروه ها چاره ای جز تن دادن به راهکار سیاسی در مورد سوریه نداشته اند. البته در همان ابتدا توافق برای آتش بس در برخی از مناطق سوریه با شکست مواجه شد، اما پیروزی های ارتش سوریه باعث شد تا ترکیه به نمایندگی از گروه های مخالف به نوعی مامور به جریان انداختن راهکار سیاسی باشد. به همین دلیل هفته گذشته در قزاقستان توافقی در مورد آغاز روند آتش بس حاصل شد. این توافق هرچند می تواند به معنای تن دادن متجاوزان به قبول شکست باشد، اما تهدیدهایی نیز برای سوریه می تواند داشته باشد.

چهارمین دور از گفت وگوهای صلح سوریه با هدف حل وفصل این بحران به مدت دو روز (13 و 14 اردیبهشت) در شهر آستانه پایتخت قراقستان برگزار شد. در این نشست هیاتی از کشورمان به سرپرستی «حسین جابری انصاری» معاون عربی و آفریقایی وزیر امورخارجه حضور داشت. در کنار هیات ایرانی، هیاتی از ترکیه به سرپرستی «سدات اونال» و همچنین «الکساندر لاورنتیف» نماینده ویژه رییس جمهوری روسیه در امور سوریه و «استفان دی میستورا» نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور سوریه نیز حضور داشتند. علاوه بر آن، هیاتی نظارتی از کشور میزبان و همچنین آمریکا به مذاکره کنندگان ملحق شدند. این نشست با امضای سند "ایجاد مناطق کاهش تنش در سوریه" از سوی  جابری انصاری، لاورنتیف و اونال، نمایندگان دولت های ضامن روند آستانه (ایران، روسیه و ترکیه) پایان یافت. با اجرای توافق روز پنجشنبه، ایران، روسیه و ترکیه سه کشور بانی مذاکرات سوری-سوری در آستانه پایتخت قزاقستان برای تشکیل چهار منطقه بدون درگیری در سوریه، عملیات نظامی در مناطق پیش بینی شده از سوی تمامی طرف ها متوقف می شود. این چهار منطقه کاهش تنش در استان ادلب، منطقه شمالی شهر حمص، غوطه شرقی و جنوب سوریه ایجاد می شود. 

بر اساس این طرح در چهار منطقه سوریه آتش‌بس کامل اعلام خواهد شد و در صورت موفقیت آتش‌بس و توقف کامل درگیری‌ها، این مناطق رسما به عنوان مناطق امن اعلام خواهند شد و در گام بعدی این مناطق، به مناطق پرواز ممنوع ارتقا می یابند، به شرط این که این مناطق شاهد هیچ گونه فعالیت نظامی نباشند. همچنین قرار است محورهای امن (خطوط مرزی) ایجاد شود که در امتداد آن تنش ها برای جلوگیری از درگیری مستقیم مسلحانه بین دو طرف در سوریه کاهش پیدا کند. جدا از موضوع ایجاد خطوط مرزی، از دیگر مفاد این تفاهم نامه، ایجاد واحدهای ایست بازرسی است که مسوولیت کنترل تردد بدون اسلحه برای شهروندان غیرنظامی، ارسال کمک های بشردوستانه و همچنین فعالیت های تجاری را عهده دار باشد.  بشار جعفری -- رییس هیئت سوریه در نشست آستانه – در این مورد اعلام کرد، دولت سوریه حمایت خود را از ابتکار روسیه درباره مسئله مناطق عاری از تنش اعلام می کند و به توافق آتش بس و توقف درگیری ها که 30 دسامبر 2016 حاصل شد، تعهد دارد.

همچنین «ویکتور اوزروف» رئیس کمیسیون امنیت و دفاع شورای فدراسیون (مجلس سنای روسیه) با بیان این که روسیه امکان استقرار پلیس نظامی در چهار منطقه امن در سوریه را بررسی می کند، اظهار داشت: ماموران پلیس نظامی روسیه می توانند با همکاری پلیس سوریه در چهار منطقه امن گشت زنی کرده و امنیت این مناطق را بدون دخالت در زندگی ساکنان تامین کنند. 

همچنین طرف های ضامن که شامل روسیه، ایران و ترکیه است، باید تا 22 ماه می جاری، تدابیر لازم را برای تکمیل تعیین نقشه مناطق کاهش تنش و مناطق امنیتی اتخاذ کنند. رئیس هیئت روسی در مذاکرات صلح سوریه در «آستانه» اعلام کرد هواپیماهای آمریکایی و ائتلاف بین‌المللی موسوم به «ضد داعش» اجازه نخواهند داشت بر فراز مناطق «کاهش تنش» در سوریه پرواز کنند. توافق مناطق «کاهش تنش» که میان روسیه، ایران و ترکیه مورد توافق قرار گرفته بود، از نیمه شب 6 ماه مه(بامداد شنبه به وقت ایران) وارد فاز اجرایی شده است. 

در این نشست گمانه زنی هایی در مورد حضور یا عدم حضور نمایندگان معارض سوری وجود داشت که در نهایت شماری از آنان روز آخر مذاکرات (پنجشنبه) حضور یافتند، اما پیش از امضای تفاهم نامه به نشانه اعتراض نشست را ترک کردند.  این رفتارهای نامعمول و غیردیپلماتیک بارها از جانب نمایندگان معارض اتفاق افتاده که به باور تحلیلگران با تحریک برخی کشورهای منطقه ای و با هدف فرار از امضای تعهد و همچنین ناکام گذاشتن مذاکرات طراحی می شود، اما در نهایت راه به جایی نخواهد برد.

قابل ذکر است که طبق آخرین خبرها، سازمان همکاری اسلامی اتخاذ گام‌هایی در تضمین اجرای توافقنامه آستانه برای توقف خشونت و ویرانی‌ در سوریه را خواستار شده است. این سازمان در ادامه آمادگی کامل برای همکاری سازنده با نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی جهت کمک به مردم سوریه و عبور از شرایط وخیم فعلی را اعلام و بار دیگر بر لزوم حل‌ سیاسی بحران سوریه به دور از هر گونه تنش نظامی تاکید کرد. حمایت سازمان های و نهادهای بین المللی اسلامی می تواند نقش مهمی در تحکیم توافقات سیاسی جهت حل بحران سوریه داشته باشد و اگر دیگر سازمان ها، همچون اتحادیه عرب و یا حتی سازمان عدم تعهد وارد این موضوع شوند، جای امیدواری است که با یک اراده بین المللی، به ویژه همبستگی کشورهای اسلامی، بحران سوریه به نفع مردم این کشور حل شود. در این وضعیت بُرد اقدامات برخی دولت های متمرد منطقه که نفع خود را در تداوم بحران سوریه می بینند، کاهش می یابد.

این توافق یک برگ برنده برای ارتش سوریه می تواند باشد، چرا که با توجه به حصول آتش بس در مناطق سوریه و همچنین عدم درگیری در جبهه جنوبی، تمام تلاش ارتش سوریه حول مبارزه با داعش صورت می گیرد. بنابراین تحولات آینده مخصوصا در بعد میدانی متمرکز بر مبارزه با داعش است. این در حالی است که طرح ایجاد منطقه امن در سوریه اگرچه یک فرصت سازنده پیش روی دولت سوریه است، اما این پدیده می تواند موجب بروز تهدیداتی از سوی گروه های تروریستی شود. 

مشارکت دادن ترکیه به عنوان یک ضامن در روند آتش بس در سوریه به نظر کارشناسان اشتباه است، زیرا ترکیه زمانی در ایجاد ناآرامی در سوریه نقشی مهم داشته است. ترکیه یکی از عاملان اصلی درگیری ها در سوریه است. ترک ها همچنین در بسیاری زمینه ها مورد حمایت قطر، عربستان سعودی و آمریکا بوده اند. واقعیت این است که ترکیه می خواهد از اوضاع سوریه در جهت منافع خود استفاده کند و سود ببرد. از سوی دیگر در صورتی که ترکیه نیروهای نظامی خود را به بهانه تامین امنیت در مناطق چهارگانه وارد سوریه کند، این احتمال وجود دارد که این نیروها اقدام به خرابکاری و یا پیاده کردن طرح های ضد سوری خود کنند. در ضمن نباید این توافق باعث به وجود آمدن نوعی فرصت برای تروریست ها در جهت تجهیز مجدد و بازیابی قوای از دست رفته باشد.

تحولات میدانی سوریه حاکی از آن است که دو کشور ایران و روسیه در تداوم اقدامات سازنده خود همواره بر ضرورت تداوم و گسترش آتش بس، لزوم امداد رسانی و ادامه اقدام های بشر دوستانه، فراهم آوردن شرایط لازم برای دسترسی آزادانه همه سوری ها در شهرها و مناطق مختلف به کمک ها و خدمات مورد نیاز و نیز حفظ یکپارچگی و احترام به حاکمیت ملی این کشور تاکید کرده و در جهت خواست ملت سوریه حرکت کرده اند. 

حال در سایه توافق آستانه برای ایجاد مناطق کم تنش، گروه های مسلح باید در عمل ثابت کنند که گزینه جنگ علیه دولت سوریه را کنار گذاشته و در هرگونه طرح یا پیشنهادی برای حل سیاسی بحران این کشور شریک هستند. شاید به همین دلیل، گروه تروریستی جیش الاسلام علیه گروه تروریستی جبهه النصره و گروه های اقماری آن اعلام جنگ کرد و گروه های مسلح مستقر در ادلب هم در کنار این گروه، جبهه گیری کردند، چرا که آنها درصدد اثبات دوری از ماهیت تروریستی خود هستند تا در نتیجه، آتش جنگ علیه تروریسم شامل آن ها نشود. هرچند ترکیه به عنوان یکی از بزرگترین حامیان تروریست ها در چند سال گذشته و دروازه ورود سلاح به سوریه اکنون وارد توافق با دولت سوریه شده است، اما نباید فریب این گونه ژست های منحرف کننده را خورد. بنابراین نباید تنها به نقاط مثبت و فرصت های این توافق چشم دوخت و تهدیدهای این توافق هم باید همزمان مد نظر قرار گیرد./