از طرفی پرسش دیگری که در الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت مد نظر قرار می‌گیرد این است که اثر متقابل اقتصاد بر هدایت چیست؟ الان که شبهه ربوی‌بودن بعضی از حساب‌های بانکی مطرح است، این گسترش ربا چه می‌کند؟
به گزارش تراز، الگوی اسلامی پیشرفت به دلیل جایگاه محوری هدایت در اداره جامعه، در مورد چگونگی فربه کردن امر هدایت بحث می‌کند. الگوی پیشرفت اسلامی نسبت بین هدایت و همه‌ی بخش‌ها را مورد توجه قرار می‌دهد.
به طور مثال نسبت بین اقتصاد و هدایت، یعنی اثر هدایت بر اقتصاد و متقابلا تاثیر اقتصاد بر هدایت را تحلیل می‌کند. در یکی از سال‌های اخیر، طبق گزارش بانک مرکزی ۱۰۰ هزار میلیارد تومان از محل حساب‌های قرض‌الحسنه تجمیع شده است. این مبلغ، دو برابر بودجه‌ای است که برای ساخت مسکن مهر صرف شده است. برای ساخت مسکن مهر حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان هزینه شد.
اما کسانی که به دنبال سود مادی هستند، حتما حساب‌های قرض‌الحسنه را انتخاب نمی‌کنند. اصلا انتخاب حساب‌های قرض‌الحسنه به خاطر نگاه دینی و سطح هدایت فرد است. یعنی فرد به این نتیجه رسیده به جای آنکه سود مادی ببرد، سود اخروی ببرد. درست است که ماهیت قرض‌الحسنه دعوت به آخرت است، اما از محل همین حساب‌ها ۱۰۰ هزار میلیارد تومان تجمیع سرمایه شده که صرف حل مشکلات مردم شده است.
بنابراین هدایت بر اقتصاد اثر داشته و باعث شده که پول ارزان‌قیمت تجمیع شود و هر جا که این پول هزینه شود، سود سپرده‌گذار به مجموع هزینه‌های سرمایه‌گذاری اضافه نمی‌شود؛ زیرا پول ارزان‌قیمت محسوب می‌شود.
مثال دیگر در این زمینه معجزه صندوق‌های قرض‌الحسنه‌ی خانگی است که در همه‌ی کشور به صورت غیرمتمرکز وجود دارد و از مبالغ کمی چون ۵۰۰ هزار تومان تا مبالغی در حدود پنج میلیون تومان و بیشتر تجمیع می‌شود. بسیاری از مشکلات خُرد مالی مردم از محل همین حساب‌ها تامین می‌شود.
حال اگر قرار بود این خدمات را بانک‌ها ارائه دهند و قواعدی که بر ضوابط بانکی حاکم است در این موارد هم حاکم باشد، آن‌وقت می‌توان گفت که حتی یک‌هزارم این خدمات هم ارائه نمی‌شد.
حال چرا این صندوق‌ها دچار شکست نمی‌شوند و کار خود را ادامه می‌دهند؟ زیرا در بستر خانوادگی و همسایگی و فامیلی شکل گرفته و اداره می‌شوند. خانواده که یک نهاد دینی است برای یک حرکت اقتصادی گسترده بسترسازی کرده است و به جای آیین‌نامه‌ها، روابط خانوادگی و همسایگی آن را اداره می‌کند.
از طرفی پرسش دیگری که در الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت مد نظر قرار می‌گیرد این است که اثر متقابل اقتصاد بر هدایت چیست؟ الان که شبهه ربوی‌بودن بعضی از حساب‌های بانکی مطرح است، این گسترش ربا چه می‌کند؟
اولین اثر ربا گسترش بی‌رحمی در جامعه است. ربا باعث می‌شود که جامعه از «رفق» جدا شود و رأفت از بین برود. اثر ربا، گسست روابط انسانی است. پس اگر اقتصاد هم غلط شد، بر هدایت جامعه اثر می‌گذارد. در جامعه‌ای که روابط انسانی گسسته شود، نمی‌توان به سمت طرح مسائل پیشرفته‌تر دینی حرکت کرد و همه‌ی این‌ها روی روابط انسانی سوار است.
دین، رفق‌بنیان است. ربا رفق را از بین می‌برد. از بین رفتن رفق حاصلخیزی برای پذیرش گزاره‌های دینی را از بین می‌برد.
بنابراین وقتی درباره‌ی الگوی پیشرفت اسلامی صحبت می‌کنیم، اثر هدایت بر امور مختلف، مثل اقتصاد، قانون و... و اثر این امور را بر هدایت، بررسی می‌کنیم. الگوی اسلامی پیشرفت، جایگاه هدایت در اراده‌ی جامعه و چگونگی ایجاد آن را بحث می‌کند؛ این‌که اصلا هدایت، چه اثری در اداره جامعه دارد.
* گفتگوی حجت‌الاسلام علی کشوری با شماره ۱۷۰ خردنامه (بهمن ۱۳۹۵)