سوگندنامه مراسم تحليف مهمترين پيمان رئيس‌جمهور است که در پيشگام خداوند متعال و در مقابل نمايندگان ملت متعهد مي‌شود تا به بند بند آن عمل نمايد. لذا اين متن مي‌تواند همواره به عنوان مطالبه اي کليدي، محور ارزيابي عملکرد رئيس جمهور قرار گيرد. روساي‌جمهور متعددي در هنگام روي کار آمدن سوگندنامه را تکرار کرده‌اند، اما متأسفانه در عمل به همه يا بخشي از آن پايبند نماندند.
رئيس جمهور در جمهوري اسلامي براي آنکه بر کرسي عالي‌ترين مسئوليت اجرايي کشور تکيه زند، بايد مسيري را طي کرده باشد تا از مشروعيت و اعتبار قانوني براي اعمال حاکميت برخوردار باشد. فرآيند چهار مرحله‌اي «احراز صلاحيت توسط شوراي نگهبان قانون اساسي»، «کسب بالاترين آراء در انتخابات»، «تنفيذ حکم رياست‌جمهوري توسط رهبر معظم انقلاب اسلامي» و سرانجام «تحليف» در صحن علني مجلس، متضمن قانونيت و مشروعيت رئيس قوه مجريه است.
دکتر حسن روحاني در تاريخ ۲۵ فروردين ۱۳۹۶ نامزد دوازدهمين دوره انتخابات رياست جمهوري ايران شد و در تاريخ ۳۱ فروردين ۱۳۹۶ صلاحيت وي رسماً از طرف شوراي نگهبان احراز گرديد. وي توانست در انتخابات 29 ارديبهشت ماه با کسب ۲۳ ميليون و ۵۴۹ هزار و ۶۱۶ راي به عنوان دوازدهمين رئيس جمهور ايران انتخاب شود و اينک با برگزاري مراسم تنفيذ در امروز منتظر برگزاری مراسم تحليف است که قرار است در روز شنبه پيش رو برگزار گردد و پس از آن رياست جمهوري وي رسميت يابد.
مراسم تنفيذ
تنفيذ حکم رياست جمهوري پيش از مراسم تحليف، طبق بند ۹ اصل ۱۱۰ قانون اساسي، از سوي رهبر معظم انقلاب انجام مي‌شود و پس از آن رئيس جمهور به مجلس ميرود تا مراسم تحليف را برگزار نمايد. در اين ميان يکي از مسايل فهم فلسفه تنفيذ است و طرح اين سوال که اين امضا به چه معناست؟ ابتدا بايد اشاره کرد که امضا از نظر لغت يعني به اجرا در آوردن که مترادف آن تنفيذ است. حضرت امام(ره) در حکم انتصاب اولين رئيس‌جمهور منتخب ملت نوشتند: «من رأي ملت را تنفيذ مي‌کنم.» مشخص است به‌جاي واژه «امضا» از واژه «تنفيذ» استفاده شده که هيچ تفاوتي با همديگر ندارند.
فارغ از اینکه فلسفه تنفیذ چیست که در مطلبی مجزا به آن پرداخته خواهد شد، دکتر محسن اسماعيلي به نکته قابل توجه ديگري در باب امضاي حکم رياست جمهوري اشاره دارد و معتقد است: «اين امضا يک امضاي ابتدايي و بدوي نيست، بلکه استمراري است. يعني اين‌طور نيست که اگر کسي رأي اکثريت را آورد و رهبري حکمش را امضا کردند، ديگر تا چهار سال حتماً رئيس‌جمهور باشد. خير؛ امضاي رهبري به‌طور مستمر بايد پشت سر رئيس‌جمهور باشد و هر موقع رهبري امضا خودشان را پس بگيرند ـ يعني تنفيذ را پس بگيرند ـ رئيس‌جمهور هم مشروعيت حقوقي و فقهي خودش را از دست مي‌دهد. به همين دليل است که امام راحل (رضوان الله تعالی علیه) در تمام احکامي که براي رئيس‌جمهور‌هاي دوره خودشان صادر کردند، پس از تنفيذ رأي ملت تصريح کردند که تنفيذ من مشروط است و محدود به اينکه شما موازين شرعي را رعايت کنيد و به موازين قانوني نظام پايبند باشيد و در يک جمله شرايط يک رئيس‌جمهور را از دست ندهيد. رهبر معظم انقلاب هم در دوران رهبري خودشان هر حکمي که داشتند همين سيره و همين شيوه صحيح و شرعي را ادامه دادند و هم از کلمه تنفيذ و هم از اين شرط استفاده کردند که تأييد من و تنفيذ من تا موقعي استوار است که شما به موازين قانوني و شرعي پايبند باشيد.»
مراسم تحليف
مراسم تحليف رياست جمهوري با حضور رئیس ديوان عالي کشور، اعضاي شوراي نگهبان قانون اساسي و رئيس قوه قضائيه و ساير مقامات کشوري و لشکري در مجلس شوراي اسلامي عصر روز شنبه ۱۴ مرداد ۹۶ همزمان با سالگشت صدور تاريخي فرمان مشروطيت برگزار مي‌شود و طي آن رئيس‌جمهور منتخب بر اساس اصل ۱۲۱ قانون اساسي سوگند ياد مي‌کند که همه استعداد و صلاحيت خويش را در راه ايفاي مسئوليت‌هايي که برعهده گرفته است، به کار گيرد.
در متن سوگند نامه رئيس جمهوري آمده است: «من به عنوان رئيس‌جمهور در پيشگاه قرآن کريم و در برابر ملت ايران به خداوند قادر متعال سوگند ياد مي‌کنم که پاسدار مذهب رسمي و نظام جمهوري و قانون اساسي کشور باشم و همه استعداد و صلاحيت خويش را در راه ايفاي مسئوليت‌هايي که برعهده گرفته‌ام، به کارگيرم و خود را وقف خدمت به مردم و اعتلاي کشور، ترويج دين و اخلاق، پشتيباني از حق و گسترش عدالت سازم و از هرگونه خودکامگي بپرهيزم و از آزادي و حرمت اشخاص و حقوقي که قانون اساسي براي ملت شناخته است حمايت کنم. در حراست از مرزها و استقلال سياسي و اقتصادي و فرهنگي کشور از هيچ اقدامي دريغ نورزم و با استعانت از خداوند و پيروي از پيامبر اسلام و ائمه اطهار عليهم السلام قدرتي را که ملت به عنوان امانتي مقدس به من سپرده است همچون اميني پارسا و فداکار نگاهدار باشم و آن را به منتخب ملت پس از خود بسپارم.»
سوگندنامه مراسم تحليف مهمترين پيمان رئيس‌جمهور است که در پيشگام خداوند متعال و در مقابل نمايندگان ملت متعهد مي‌شود تا به بند بند آن عمل نمايد. لذا اين متن مي‌تواند همواره به عنوان مطالبه اي کليدي، محور ارزيابي عملکرد رئيس جمهور قرار گيرد.
متاسفانه آنچه در طول ادوار گذشته شاهد آن بوده‌ايم، مراسم تحليف به برنامه اي صوري و نمادين تبديل و بلافاصله پس از پايان مراسم به فراموشي سپرده شده و تعهدات آن هيچگاه مورد تاکيد قرار نگرفته است! روساي‌جمهور متعددي در هنگام روي کار آمدن سوگندنامه را تکرار کرده‌اند، اما در عمل به همه يا بخشي از آن پايبند نماندند. رئيس دولت يازدهم نيز در طول دوران چهار ساله خود در موراردي از اين اصول عدول کرد که پرداختن به آن نوشتار ديگري مي‌طلبد.
اولين آزمون رئيس دولت دوازدهم در سنجش میزان پايبندي به سوگندنامه را بايد در تشکيل کابينه ايشان ديد. کسي که قسم ياد کرده تا "خود را وقف خدمت به مردم و اعتلاي کشور، ترويج دين و اخلاق، پشتيباني از حق و گسترش عدالت سازد" بايد افرادي را در کابينه خود بکار گيرد که آنها نيز متعهد به اين اصول بوده و پيشينه‌شان گواه اين صداقت باشد، چرا که آنچه معيار سنجش خواهد بود عملکرد مجموعه دولت است. اميد که آقاي روحاني در اين دوره بيش از دور اول به سوگندي که خواهد خورد پايبند بماند!