روسیه به عنوان قدرت بین المللی و یا قدرت فرامنطقه ای ملزومات راهبردی خود را دنبال خواهد کرد و در تنگنای فشارهای هیچ بازیگر منطقه ای از جمله رژیم صهیونیستی قرار نخواهد گرفت. روسیه در نهایت با رویکرد چند جانبه گرایی، روابط خود با بازیگران متعارض منطقه ای را همزمان تنظیم خواهد کرد در این چارچوب می تواند سطحی از محدودیت ها را برای ترکیه، ایران، رژیم صهیونیستی و عربستان ایجاد کند.
سفر اخیر (23 اوت2017 ) نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اسرائیل به روسیه، دیدار و مذاکره با پوتین، ششمین دیدار دو طرف در دو سال گذشته محسوب می شود. این دیدار که در شهر سوچی، واقع در سواحل دریای سیاه، صورت گرفت با همراهی رئیس موساد و رئیس شورای امنیت ملی اسرائیل انجام ش. در این جلسه به مانند دیدارهای قبلی، ضمن بررسی تحولات خاورمیانه و سوریه، نقش جمهوری اسلامی ایران در بحران های منطقه ای از جمله سوریه، محور مذاکره طرف صهیونیستی با پوتین بود. نتانیاهو در این ملاقات خطاب به رئیس جمهوری روسیه گفت: «ما با تلاش مشترک می‌توانیم گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) را شکست دهیم و این موضوعی بسیار مهم است، اما جنبه بد موضوع این است که نابودی دولت اسلامی جای پای ایران را باز می‌کند.»
این گونه اظهارات نخست وزیر صهیونیستی هرچند برای مقامات روسیه ناآشنا نیست و تاکنون مورد تائید رسمی مقامات کرملین قرار نگرفته است، اما توجه به این نکته مهم است که سران رژیم صهیونیستی از تردّدهای مداوم به روسیه و تکرار ادعاهای بی اساس علیه ایران چه انتظاری را از مقامات روسیه دارند؟ آیا روس های حاضر خواهند شد بخشی از مطالبات رژیم اسرائیل را جامه عمل بپوشانند؟ در این یاداشت ضمن اشاره به روابط مسکو- تل آویو، پیرامون سوال های مذکور تحلیلی ارائه می شود.
روابط تلآویو-مسکو ؛ عمیق اما چالشی
بی شک اتحاد جماهیر شورروی در کنار آمریکا، در ایجاد رژیم صهیونیستی نقش مهم و راهبردی داشت و اولین کشوری بود که در 18 می 1948 این رژیم را به صورت دوژوره مورد شناسایی قرار داد. البته در مسیر تاریخ روابط دو جانبه، چالش های مهمی نیز به وجود آمد که بخشی از آن به نوع نقش آفرینی رژیم اسرائیل در اردوگاه غرب علیه شوروی و بخشی نیز به نوع مناسبات یهودیان شوروی با یهودیان اسرائیل بر می گردد، اما با این حال در دوره گورباچف، یهودیان شورروی فرصت مهاجرت به اسرائیل را یافته و امروزه بیش از یک میلیون نفر از ساکنان سرزمین های اشغالی را روس ها و اتباع سابق جمهوری های شوروی تشکیل می دهند. روابط روسیه با اسرائیل نیز در بستر جامعه شناسی تاریخی و ملاحظات بین المللی خود قابل تحلیل بوده و فاکتورهای ایجابی آن به مراتب قوی تر از عوامل سلبی می باشد، تا جایی که روابط دو جانبه در حوزه های مختلف رشد قابل توجهی داشته است.
تعاملات اقتصادی بیش از 3 میلیارد دلاری بین روسیه و اسرائیل در کنار همکاری های تکنولوژیک در حوزه نظامی نشان گر آن است که محدودیت چندانی در روابط دو جانبه وجود ندارد. رویکرد تل آویو در بحران های مربوط به حوزه داخلی روسیه مانند بحران چچن و یا مساله اوکراین با ملاحظات و آینده نگری خاصی در روابط دو جانبه اتخاذ شد و حتی به قطعنامه سازمان ملل در محکومیت روسیه در مساله شبه جزیره کریمه نیز رای ممتنع داد. با وجود این روابط، چند موضوع در روابط تل آویو با مسکو تاکنون چالش برانگیز بوده است؛
نخست اینکه روابط نظامی روسیه با ایران در حال توسعه است و به حوزه تکنولوژی های برتر می رسد ( مانند سپر موشکی اس- 300).
دوم نوع رویکرد روسیه به برنامه های صلح آمیز هسته ای ایران و حمایت از مواضع ایران در مذاکرات هسته ای؛
سوم همراهی روسیه با نقش آفرینی منطقه ای جمهوری اسلامی ایران از جمله در بحران سوریه.
البته روس ها نیز از ورود رژیم اسرائیل به حوزه تسلیحاتی اوراسیا ناراضی بوده و در جنگ گرجستان با روسیه نسبت به همکاری های نظامی اسرائیل با گرجستان مخالفت خود را اعلام نمودند. با این حال روابط تل آویو –مسکو با وجود چالش های تاکتیکی و حتی راهبردی به مسیر خود ادامه خواهد داد .
اهداف سفر نتانیاهو به روسیه
در این سفر و حتی سفرهای متنوع دو سال اخیر سران صهیونیستی به روسیه، موضوع اصلی در باره نگرانی اسرائیل از نقش منطقه ای ایران بخصوص در بحران سوریه بوده است. که در ذیل به چند شاخصه های آن اشاره می کنیم:
1- مخالفت با نتایج روندهای مرحله ای آتش بس؛ در یک سال اخیر روندهای نوینی برای حل مرحله ای بحران سوریه با ایجاد مناطق امن و کاهش تنش در سوریه بوجود آمده است که در نتیجه مذاکرات چند لایه ای بازیگران عرصه بحران سوریه شکل گرفته است. در این روند نقش ایران، روسیه و ترکیه مهم بوده و آمریکا و سازمان ملل نیز از این روند حمایت می کنند. در چنین روندی جایگاه دولت سوریه به رهبری بشار اسد و نقش ایران و نیروهای مقاومت به علت مبارزه با داعش تقویت می گردد. رژیم صهیونیستی درصدد است با فشار به آمریکا و روسیه این روند را معکوس نموده و حضور نیروهای مقاومت در سوریه را که به دعوت رسمی دولت سوریه بوده، مورد مذاکره بین المللی قرار دهد.
2- ورود به صحنه نبرد سوریه به بهانه مبارزه با داعش؛ با اینکه اسرائیل در سال های اخیر بارها با حمله هوایی به نیروهای ارتش سوریه و سایر نیروهای مقاومت که در نبرد سنگین با داعش بودند به نوعی اهداف تاکتیکی خود را به نمایش گذاشته است، اما در شرایط فعلی که صحنه نبرد به ضرر تروریست های داعش رقم خورده و این پدیده تروریستی در حال ترک صحنه سوریه است، صهیونیست ها قصد دارند با کسب حمایت آمریکا و روسیه، در مرحله ظفر، برای خود سهمی تعریف و ایجاد نمایند. این در حالی بود که قبلا رویکرد بی طرفی را تبلیغ می کردند و البته این فریبی بیش نبود و بسیاری از زخمی های تروریست ها در بیمارستان های صهیونیستی مداوا می شدند.
3- دور کردن نیروهای متمایل به ایران از مرزهای سرزمین های اشغالی؛ رژیم اسرائیل تلاش می‌کند از روسیه و آمریکا این تضمین را بگیرد که توافق‌های مربوط به آتش‌بس که با ابتکار روسیه به اجرا درآمد، ایران و حزب الله را از مرزهای سوریه با سرزمین‌های اشغالی دور کند و به ایران برای ایجاد پایگاه‌های نظامی در سوریه یا تاسیساتی که از طریق آن اسرائیل را تهدید کند، اجازه داده نشود.
4- خنثی سازی مذاکرات قدرت های منطقه ای وجهت دهی آن به سطح دو قدرت جهانی؛ نگرانی رژیم صهیونیستی از رویکرد همکاری گرایانه دو کشور مسلمان منطقه یعنی ایران و ترکیه به همراه روسیه (در مذاکرات آستانه) برای ایجاد مکانیزم های حل بحران سوریه، جدّی است و از این رو درصدد است مذاکرات اصلی و نهایی بین روسیه و آمریکا باشد و قدرت های منطقه ای مسلمان جایگاه راهبردی در حل بحران پیدا نکنند.
سرانجام سخن ( وضعیت مورد انتظار)
پاسخ به این سوال که رایزنی های سران صهیونیستی با مقامات روسیه در مورد نقش منطقه ای ایران و به خصوص در بحران سوریه چه نتایجی را در بر خواهد داشت؟ بستگی به عوامل و شرایط موثر و پایدار در صحنه سوریه و خاورمیانه دارد.
واقعیت این است که در شرایط حاضر نقش ایران و جبهه مقاومت در مبارزه با داعش با نقش روسیه هم تکمیلی یافته است. کوچکترین تردید در این مورد می تواند به نفع جریان های تروریستی و همچنین بازیگران بین المللی معارض مانند آمریکا و عربستان تمام شود، اما در نهایت امر توجه به این نکته ضروری است که روسیه به عنوان قدرت بین المللی و یا قدرت فرامنطقه ای ملزومات راهبردی خود را دنبال خواهد کرد و در تنگنای فشارهای هیچ بازیگر منطقه ای از جمله رژیم صهیونیستی قرار نخواهد گرفت. روسیه در نهایت با رویکرد چند جانبه گرایی، روابط خود با بازیگران متعارض منطقه ای را همزمان تنظیم خواهد کرد در این چارچوب می تواند سطحی از محدودیت ها را برای ترکیه، ایران، رژیم صهیونیستی و عربستان ایجاد کند.
توجه به این نکته نیز مهم است که از منظر سازه انگاری، پیوستگی اجتماعی و عقیدتی جمهوری اسلامی ایران با حوزه اجتماعی منطقه خاورمیانه، ظرفیت هایی را ایجاد کرده و می کند که در نهایت می تواند در چارچوب منافع بین المللی جهان اسلام با ناهمسو ترین بازیگران مسلمان منطقه وارد مذاکره و همکاری شود. سفر اخیر سرلشکر باقری ریس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به ترکیه و سفر پیش بینی شده همای ترکیه ای اش به تهران، نشانگر این است که در غرب آسیا روابط خارجی کشورهای مهم مسلمان نمی تواند در دراز مدت، اسیر مدیریت قدرت های بین المللی معارض و نا همسو قرار گیرد. این قواره در بحران سوریه نیز قایل تعمیم است و ملت مسلمان سوریه تشخیص می دهند که رفتارهای جمهوری اسلامی ایران در پازل راهبردی متناسب با منافع منطقه ای جهان اسلام طراحی شده است./
* پژوهشگر مسائل اوراسیا-ترکیه