مستند «پول و پورن» گرچه به موضوعی پرداخته که صحبت از آن در فضای رسمی و عادی، توأم با پیچیدگی های خاصی است و از نظر برخی هم ممکن است موجب قبح شکنی شود، اما این فیلم به عمق فضایی رفته و از اسناد و اتفاقاتی پرده برداشته است که هر چند کوچک و محدود و پنهان، اما به هر حال در زیر پوست جامعه ما وجود دارد و کم توجهی به آن ممکن است در دراز مدت به گسترش آن و افزایش تلفات درمیان بخشی از مردم منجر شود.
مستند «پول و پورن» که قرار است سه شنبه 18 مهر در حوزه هنری رونمایی شود، گرچه به موضوعی پرداخته که صحبت از آن در فضای رسمی و عادی، توأم با پیچیدگی های خاصی است و از نظر برخی هم ممکن است موجب قبح شکنی شود، اما این فیلم به عمق فضایی رفته و از اسناد و اتفاقاتی پرده برداشته است که هر چند کوچک و محدود و پنهان، اما به هر حال در زیر پوست جامعه ما وجود دارد و کم توجهی به آن ممکن است در دراز مدت به گسترش آن و افزایش تلفات در میان بخشی از مردم منجر شود. رسانه، ابزاری است که هم برای سرگرمی استفاده می شود و هم آگاهی بخشی. در دنیای امروز توجه رسانه ها به موضوع «پورن» بیشتر جنبه سرگرم سازی و تجاری دارد، اما از آنجایی که این مسئله یک آسیب اجتماعی و فرهنگی هم محسوب می شود و زمینه ها و عوامل آن به عنوان بخشی از آنچه جنگ نرم علیه ایران خوانده می شود در سطح و عمق جامعه ما جریان یافته، رسانه می تواند نقش تقابل و بیدارسازی جامعه نسبت به آن را هم بازی کند. مستند «پول و پورن» اقدامی تقابلی با این موضوع است. این مستند به روایت یک باند شکار و قاچاق دختر به خارج از کشور –عمدتا دبی- به عنوان برده جنسی می پردازد. باندی که چندی پیش توسط سازمان جرایم سایبری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی کشف شد. بخشی از اطلاعات و تصویرهای به دست آمده از این باند در اختیار مرکز مستند سوره قرار گرفته و به کارگردانی مهدی نقویان تبدیل به یک فیلم مستند شده است.
مهدی نقویان، مستندساز جوانی است که به خاطر پرداختن به موضوعات حساس و مهم تاریخ معاصر شناخته شده است. شیوه فیلم سازی او کنار هم قرار دادن تصاویر آرشیوی و ترکیب آنها برای بازنمایی وقایع گذشته و کشف حقایق تازه است. این بار اما نام او پای مستندی ثبت شده که حاصل تدوین تصاویری جدیدتر است و موضوعی دردناک و ترسناک دارد، اما «پول و پورن» چه می گوید؟
چند سال قبل و در فصل اول سریال «قلب یخی» ماجرای فعالیت های یک باند مدلینگ در زمینه قاچاق دختران ایرانی به خارج از کشور به تصویر کشیده شد. جوان هایی که به هوای نمایش روی صحنه بزرگ ترین شوهای مد جهان و رفتن عکسشان روی صفحه اول مجله های مد و آرایش و رسیدن به رفاه و خوشبختی وارد این فضا می شدند، غافل از اینکه مقصد نهایی این سراب زیبا و وسوسه انگیز، بیابانی دهشتناک و پرشکنجه است. آنچه در این سریال به نمایش درآمد، آمیخته با درام، تخیل و تصنع بود، اما این بار یک فیلم مستند با تصاویر واقعی به درون یکی از همین باندها رفته و اتفاقات و حوادث مخوف و تکان دهنده آن را فاش می کند. البته ساختار این فیلم بیش از آنکه به مستندهای معمول شباهت داشته باشد، شبیه به گزارش های تصویری تلویزیون است. یعنی ما با بسته ای فشرده از اطلاعات مواجه هستیم و به جای داستان یا سیر روایی، این تراکم وقایع و رخدادهای حول موضوع فیلم است که مخاطب را همراه می کند. بخش اعظم فضای این مستند را تصاویر و صداهای ضبط شده توسط خود دست اندرکاران باند مذکور از خانه های تیمی و مراکزی که در آنها فعالیت می کردند تشکیل داده است که مصاحبه با برخی از قربانیان نیز چاشنی آن شده است. در مجموع، به لحاظ فرمی، مستند «پول و پورن» کار رو به جلو و مطلوبی نیست و حتی از مجموعه مستندهایی چون «بیراهه» و «شوک» هم پایین تر قرار می گیرد، اما از نظر موضوع و رویکرد افشاگر خود می تواند برای مردم هشدار دهنده باشد.
چندی قبل نیز در مستند «انقلاب جنسی» به کارگردانی حسین شمقدری مسئله فحشا مطرح شده بود، اما برخلاف فیلم شمقدری که فاقد تحلیل و آسیب شناسی عمیقی است، فیلم نقویان به رغم سادگی و فقدان فرم به معنای واقعی کلمه اما از مسیر افشای ژورنالیستی واقعیت، به زمینه های اجتماعی مسئله نیز نزدیک می شود. اشتباه استراتژیک مستند «انقلاب جنسی» این بود که مسئله فحشا را به گرایش های غریزی تقلیل داده بود. این نگاهی است که متأسفانه طی سال های اخیر توسط بخشی از قشر به اصطلاح روشنفکری هم ترویج می شود که معضلات و ناهنجاری های اخلاقی جنسی در جامعه را ناشی از محدودیت ها معرفی می کنند. این در حالی است که مستند «پول و پورن» نشان می دهد که فحشا، یک سازمان سیاسی و اقتصادی است که ریشه های آن را باید در کانون های زرسالار آن سوی آب دید. سرمایه داری، اگر در گذشته ای نه چندان دور صرفا با روش های امپریالیستی، جوامع را به صورت مستقیم تحت استعمار و غارت خود قرار می داد، این روزها و به مدد رسانه ها، از طریق ترویج سبک زندگی غربگرا و لاکچری و از بین بردن فرهنگ بومی جوامع جهان سوم، مردم این جوامع را برده و رام خود می کند. به طوری که امروز، پورن و فحشا تبدیل به صنعتی پرسود و درآمدزا برای برخی از کمپانی ها در آمریکا و برخی دیگر از کشورهای غربی تبدیل شده است. این جریان، یک شبکه جهانی است که متأسفانه شعبه های آن در ایران هم در قالب قاچاق دختر به مناطقی چون دبی فعال است. دبی، شهری به ظاهر پیشرفته با آسمان خراش ها و برج های چشم نواز و خیره کننده ای در قلب یک کشور شیخ نشین و عقب مانده است. اما در مستند پول و پورن می بینیم که زیر برج های شیک همین منطقه آزاد تجاری، سیاهچال هایی وجود دارد که محل آزار و اذیت و اسارت دخترهایی است که فریب خوردند. این مستند حتی نفوذ این سازمان ها را در داخل فاش می کند.
یکی از بسترهای اصلی قاچاق انسان که به خوبی در مستند «پول و پورن» به آن اشاره شده، شبکه های اجتماعی است. اولین بار در مستند «راز آرماگدون» به کارگردانی سعید مستغاثی بود که فاش شد، یکی از کارکردهای شبکه های اجتماعی، تسهیل امر قاچاق انسان –زن و کودک- است. در فیلم «پول و پورن» هم می بینیم که اغلب قربانی های باندهای فساد و فحشا، اولین بار در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی شکار می شوند. متأسفانه هر بار به نقد فضای مجازی پرداخته می شود، منتقدان به مخالفت با آزادی و طرفداری از سانسور متهم می شوند، اما در این فیلم به طور مستند می بینیم که رها شدن شبکه های اجتماعی و عدم نظارت و کنترل آن ها چگونه می تواند زندگی برخی از مردم را نابود کند. البته قبل از هر کس، خود مردم هستند که باید گرداب های فضای مجازی را بشناسند و از فرو رفتن در آن ها خودداری کنند.
البته هر یک از محورهای اساسی مطرح شده در «پول و پورن» دارای ابعاد بسیار پیچیده ای هستند که سایر محققان و مستندسازان اجتماعی می توانند با تعمیق در آن ها، به نتایج موثر و بیدار کننده ای برسند. محورهایی چون تأثیر سبک زندگی بر گسترش فحشا، نقش شبکه های اجتماعی و فضای مجازی در جذب جوانان به سازمان های فحشا و قاچاق دخترها، محوریت مافیاهای اقتصادی در فساد جنسی، طرح های دولت های استکباری در توسعه صنعت پورن و ... همه به طور گذرا در این مستند مورد توجه قرار گرفتند که هر کدام، هزارتویی پیچیده و پر از رازهای مگو هستند./