استعفای حریری که با فشار آشکار سعودی ها صورت گرفت، علامت سوال بزرگی در مقابل مناسبات دیرینه حریری با ریاض می نهد و از طرفی آینده سیاسی لبنان را شکننده تر خواهد کرد. ورود فرانسه به این ماجرا و عقب نشینی عربستان، این امید را ایجاد کرده است که از دخالت های سعودی کاسته شده و حریری به کشورش بازگردد و با تقدیم استعفای رسمی خود به رییس جمهور، لبنان با بحران سیاسی و امنیتی حادی مواجه نشود
استعفای ناگهانی سعد حریری نخست وزیر لبنان، آینده این کشور را در هاله ای از ابهام فرو برده است. آن چه بر شگفتی این ماجرا افزوده، این است که حریری استعفای خود را در عربستان سعودی و از طریق شبکه العربیه اعلام نمود و تصریح کرد که از بیم جان خود این منصب را ترک می کند.
استعفای حریری که با فشار آشکار سعودی ها صورت گرفت، علامت سوال بزرگی در مقابل مناسبات دیرینه حریری با ریاض می نهد و از طرفی آینده سیاسی لبنان را شکننده تر خواهد کرد. ورود فرانسه به این ماجرا و عقب نشینی عربستان، این امید را ایجاد کرده است که از دخالت های سعودی کاسته شده و حریری به کشورش بازگردد و با تقدیم استعفای رسمی خود به رییس جمهور، لبنان با بحران سیاسی و امنیتی حادی مواجه نشود.
سعد حریری سال گذشته به نخست وزیری لبنان رسید و دولت وحدت ملی تشکیل داد. وی همچنین از 2009 تا 2011 نخست وزیر لبنان بود. وی رهبری جریان المستقبل را برعهده دارد که یک حزب سنی در چهارچوب جریان 14 مارس و متمایل به عربستان است.
نقش عربستان
حریری و پدرش رفیق حریری از دیرباز با سعودی ها مناسبات نزدیکی داشته و در لبنان به نوعی سیاست های عربستان را به پیش می بردند، اما به نظر می رسد در شرایط فعلی روابط حریری با سعودی ها و به ویژه محمد بن سلمان ولی عهد این کشور دچار تنش شده است.
نخست وزیر مستعفی لبنان پس از دیدار با علی اکبر ولایتی در بیروت، به ریاض فراخوانده شد. سخنان تند او علیه جمهوری اسلامی ایران و حزب الله حاکی از آن بود که این اظهارات با دیکته سعودی ها ایراد شده است. حریری مداخله جمهوری اسلامی ایران و حزب الله در امور داخلی لبنان را علت اصلی استعفای خود مطرح کرد. وی ادعا کرد ایرانی ها سیاست های خود را به لبنان و دیگر کشورهای عرب تحمیل می کنند. حریری همچنین مدعی شد جانش در خطر بوده و تهدید شده است که به سرنوشت پدرش رفیق حریری، که در سال 2005 ترور شد، دچار خواهد شد.
از طرفی، از تصاویری که از لحظات ورود وی به فرودگاه ریاض در فضای اجتماعی منتشر شد چنین برداشت شده است که وی تحت فشار و یا بازداشت بوده و استعفا و اظهاراتش طراحی سعودی ها بوده است، به همین دلیل وزیران کابینه حریری شوکه شدند، چون هیچ کس انتظار این استعفا را نداشت. نخست وزیر لبنان دو روز بعد در بیروت با مقامات بانک جهانی و صندوق بین المللی پول قرار ملاقات گذاشته بود و معقول نیست مقامی که قصد استعفا دارد، قرار ملاقات کاری بگذارد.
موضوع دیگری که باعث پیچیده تر شدن ماجرای استعفای حریری و اقامت اجباری وی در ریاض شد، موج بازداشت های گسترده ای بود که هم زمان با ورود حریری به عربستان روی داد. بن سلمان، ولیعهد جوان و بلندپرواز سعودی به بهانه مبارزه با فساد، دستور بازداشت ده ها تن از شاهزادگان سعودی نظیر متعب بن عبدالله، فرزند ملک عبدالله پادشاه سابق عربستان و رئیس گارد ملی این کشور را صادر کرد. محمد بن نایف بن عبدالعزیز، ولیعهد سابق پادشاه و از با نفوذ ترین شخصیت های سعودی نیز در بازداشت خانگی قرار گرفت و کلیه اموالش مصادره شد.
برخی محافل سعودی مدعی هستند که سعد حریری در انقلاب سفید شاهزاده های سعودی علیه ولی عهد مشارکت داشته است و یا حداقل از آن خبر داشته ولی آن را افشا نکرده است. به گزارش برخی منابع غربی، سازمان اطلاعات مرکزی امریکا (سی آی ای)، محمد بن سلمان را در جریان این کودتا قرار داده و وی بازداشت های گسترده را آغاز می کند.
این منابع معتقدند که سعد حریری تحت فشار ولی عهد مجبور به استعفا شد تا پس از رفع مصونیت سیاسی به عنوان نخست وزیر لبنان، به عنوان یک شهروند سعودی تحت پیگرد قضایی قرار گیرد، زیرا حریری علاوه بر تابعیت لبنانی دارای تابعیت سعودی هم می باشد.
شلیک موشک یمنی ها چند ساعت پس از استعفای حریری به فرودگاه ریاض نیز معمای استعفای حریری را پیچیده تر کرد. به همین دلیل تهدیدات عربستان علیه حزب الله افزایش یافت. سعودی ها ادعا می کنند که موشک از نوع برکان 2 وساخت ایران بوده و توسط نیروهای وابسته به حزب الله لبنان در یمن به سمت ریاض شلیک شده است. زمزمه های ایجاد جنگ و بحران در لبنان و حمله احتمالی به حزب الله نیز در این جهت مطرح شده است.
آن گونه که مشاور سیاسی میشل عون، رئیس جمهور لبنان گفته است استعفای حریری یک توطئه حساب شده علیه لبنان است. وی از گفت وگوهای میشل عون با برخی از پایتخت های عربی و غربی خبر داد که به وی هشدار می دادند که هر چه سریعتر نسبت به انحلال دولت لبنان و خروج جریان سیاسی وابسته به عون از حکومت وحدت ملی اقدام کند، چرا که لبنان در آستانه تکرار شرایط مشابه سال 1982 قرار دارد؛ زمانی که اسراییل به بهانه سرکوب سازمان آزادیبخش فلسطین، به لبنان حمله کرد. در واقع دولت عربستان تلاش می کند دولت لبنان را تخریب و حزب الله را از کابینه خارج کند تا زمینه جنگ داخلی در لبنان فراهم شود .
دولت عربستان سعودی و شخص محمد بن سلمان، ولی عهد این کشور ـ که به عنوان طراح سیاست های شتابزده در منطقه معروف شده است ـ سعی دارد با تکرار نقش منفی حزب الله در لبنان و منطقه و همچنین تکرار اتهاماتی چون کمک نظامی ایران به حوثی های یمن، فضای ذهنی دولت ها و ملت های منطقه و کشورهای اروپایی را علیه محور مقاومت تحریک کند. این اقدام با سیاست جدید ترامپ مبنی بر اعمال فشار و انزوای ایران در منطقه کاملا همخوانی دارد.
در همین جهت وزیر امور خارجه قطر بدون آن که از عربستان سعودی نام ببرد، از این کشور برای ایجاد بحران در منطقه انتقاد کرده است. محمد بن عبدالرحمن آل ثانی گفته است ما شاهد رهبری بی ملاحظه و بی مسئولیتی هستیم که سعی می کند کشورهای دیگر را به اطاعت از خود وادارد. وزیر امور خارجه قطر گفته است چیزی که شش ماه پیش در قطر اتفاق افتاد، اکنون در لبنان در حال وقوع است.
ورود فرانسه
فرانسه از قدیم الایام نفوذ سنتی خود را در لبنان حفظ کرده است. میشل عون، رئیس جمهور لبنان از وزیر خارجه کشورش، جبران باسیل، خواست تا پیام وی را به امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه انتقال دهد. عون در این پیام از ماکرون خواست تا تمام تلاش خود را برای بازگرداندن حریری و خانواده اش از ریاض به کار گیرد.
رییس جمهور فرانسه در گفتگوی تلفنی با محمد بن سلمان از او خواست به حریری اجازه دهد از عربستان خارج شود. بن سلمان در پاسخ گفت مشکلی با خروج حریری ندارد، به شرط اینکه خانواده حریری در ریاض باقی بمانند. ولی عهد سعودی تاکید کرد که پرونده حریری در موضوع مبارزه با فساد اقتصادی شاهزادگان، مفتوح است.
میشل عون هم تهدید کرد که اگر حریری به همراه خانواده اش از عربستان خارج نشود این موضوع را به مجامع بین المللی خواهد کشاند. عون گفته هیچ چیز غیبت ادامه دار سعد حریری را توجیه نمی کند و نگه داشتن او در خارج از لبنان ناقض حقوق حریری است.
پس از آن ژان-ایو لودریان، نخست وزیر فرانسه به ریاض سفر کرد و با مقامات سعودی به گفتگو نشست. وی همچنین پس از ملاقات با سعد حریری گفت: نخست وزیر لبنان به زودی با دعوت ماکرون، به پاریس سفر خواهد کرد.
سرانجام نخست وزیر مستعفی لبنان با دعوت رییس جمهور فرانسه، به همراه همسر و فرزند ارشد خود راهی پاریس شد تا آن طور که گفته شده چند روزی را استراحت کند. قرائن و شواهد موجود حکایت از آن دارد که سعد حریری برخلاف میل خود به عربستان سفر کرده و در آن جا ماندگار شده بود.
به گفته ناظران سیاسی، امانوئل ماکرون با ورود شخصی به این بحران، یک موفقیت دیپلماتیک جدید به نام خود ثبت کرده و جایگاه فرانسه را در خاورمیانه و خصوصا لبنان تحکیم کرد. پاریس برای نقش آفرینی و ایجاد موازنه در منطقه، شرایط فعلی را بهترین فرصت می داند، زیرا آمریکا همچنان در پی بازپس گرفتن جایگاه پیشین خود در خاورمیانه است، آلمان تمایل چندانی برای همراهی در این اقدام نشان نمی دهد و بریتانیا درگیر بحران برگزیت و نحوه خروج از اتحادیه اروپاست.
گفته می شود میان فرانسه و آمریکا هماهنگی لازم در این باره صورت گرفته است، بنابراین عقب نشینی سعودی از ماجرای حریری به دلیل اشاره واشنگتن بوده است. این امر بار دیگر نشان داد که محمد بن سلمان فقط حرف کاخ سفید را گوش می کند.
از طرفی عربستان احساس کرد محاسباتش در ایجاد فتنه بین سنی و شیعه در لبنان اشتباه بوده است. با آشکار شدن وحدت ملی بی سابقه و توجهی که همه لبنانی ها، حتی مخالفان سیاسی حریری به مساله استعفای او کردند، فتنه سعودی ها با شکست مواجه شد. از دیگر سو، تهدید برخی از مسئولان سعودی در باره حمله نظامی به لبنان با هدف ایجاد رعب و وحشت در بین مردم لبنان، با بی توجهی لبنانی ها مواجه شد.
البته سعودی ها در ظاهر اعلام کردند حریری تحت فشار و بازداشت نبوده است. سعد حریری هم هر گونه فشار سعودی ها را بر خود رد کرد. به این ترتیب عربستان در فتنه جدید خود در لبنان، دست به نوعی عقب نشینی توام با حفظ آبرو زد.
سناریوهای احتمالی و دورنما
استعفای نابهنگام سعد حریری، نخست وزیر لبنان، فضای سیاسی این کشور را با تنگنا مواجه کرده است. سعد حریری یک سال پیش یک طرح آشتی ملی ارائه کرد که بر اساس آن میشل عون به عنوان متحد حزب الله به مقام ریاست جمهوری برگزیده شد و خود به نخست وزیری رسید. با این اقدام خلاء سیاسی و حکومتی در بیروت برطرف شد و زمینه تفاهم و مشارکت ملی در لبنان فراهم شد.
استعفای حریری در شرایط کنونی می تواند آشتی ملی و وفاق گروه های سیاسی را با خطر مواجه کند. هدف سعودی ها هم از اجبار حریری به استعفا این بود که با ایجاد آشوب در لبنان، به نوعی با حزب الله و جمهوری اسلامی ایران تصفیه حساب کنند، به ویژه آن که این روزها شاهد پیروزی های چشم گیر محور مقاومت در منطقه در معرکه نبرد با داعش هستند.
برخی سیاستمداران لبنانی از جمله نبیه بری، رئیس پارلمان این کشور بر این باورند که شاید بحران استعفای حریری پایان یافته باشد، اما بحران سیاسی تازه شروع شده است. قطعا عربستان آرام نخواهد نشست و تمام تلاش خود را برای برهم زدن ثبات سیاسی لبنان به کار خواهد بست.
به زعم ولی عهد جوان و بلندپرواز سعودی، آشفتگی سیاسی در لبنان، زمینه ساز هجوم رژیم صهیونیستی به حزب الله است، لذا سناریوی بدبینانه آن است که لبنان وارد تنش های داخلی شده و بستر حمله خارجی فراهم شود. چنین سناریویی بعید به نظر می رسد، زیرا منطقه پس از سال ها بحران، توان و آمادگی جنگ تازه ای را ندارد. در عین حال قدرت بازدارندگی محور مقاومت به حدی است که نه عربستان و نه اسراییل، دست به ریسک نمی زنند.
سناریوی دیگر آن است که به احتمال زیاد حریری به لبنان باز می گردد و مراحل قانونی استعفای خود را طی می کند. پس از آن دولت انتقالی (دولت تصریف الاعمال) تشکیل می شود تا اداره امور را تا انتخابات آتی برعهده گیرد. دولت انتقالی با ریاست حریری و یا شخصی نزدیک به او تشکیل می شود. این امر به حریری اجازه می دهد تا آزادانه به عنوان یک نامزد ضد حزب الله، بدون محدودیت های حکومتی، فعالیت کند.
نکته قابل توجه آن که فرانسه به رغم ادعای بی طرفی، مواضع کلانش علیه حزب الله است؛ این امری است که در مکالمه تلفنی اخیر رییس جمهور فرانسه و آمریکا و تاکید دو طرف بر لزوم مقابله با حزب الله، قابل مشاهده است.
از این رو ذکاوت سیاسی و وفاق ملی لبنانی ها و التزام به قانون در مواجهه با شرایط کنونی، نقش اساسی در حفظ آرامش و ثبات این کشور داشته و می تواند مانع دخالت ها و فتنه انگیزی های تازه عربستان سعودی شود./