باور‌ها و اعتقادات فکری تصمیم گیرندگان نقش مهمی در تصمیمات آن‌ها دارد. پیامبر (ص) که فرستاده خدا بود، کامل‌ترین ایمان را به کلام خدا داشت و بر این اساس نگاه پیامبر (ص) به دشمنان و مشرکین اینگونه بود که آنان را باطل و رفتنی می‌دانست.
از مسائل مهم مطروحه در بررسی سیاست خارجی، ساختار تصمیم گیری است. خصوصیات افراد تصمیم گیرنده، کیفیت و نحوه تصمیم گیری از جمله عوامل مهمی است که در تعیین سیاست خارجی از اهمیت بسزایی برخوردار است.
در بررسی ساختار تصمیم گیری پیامبر (ص) لازم است نقش باور‌های فکری، وحی و مشورت مورد توجه قرار گیرد. باور‌ها و اعتقادات فکری تصمیم گیرندگان نقش مهمی در تصمیمات آن‌ها دارد. پیامبر (ص) که فرستاده خدا بود، کامل‌ترین ایمان را به کلام خدا داشت و بر این اساس نگاه پیامبر (ص) به دشمنان و مشرکین اینگونه بود که آنان را باطل و رفتنی می‌دانست. بدین خاطر پیامبر (ص) در تمامی دوران زندگی و مبارزه به این سنت الهی اعتقاد داشته که حق بر باطل غالب می‌شود که نمود این باور در جنگ خندق به خوبی مشهود است. یکی دیگر از عوامل مهم در تصمیم گیری پیامبر (ص) مساله وحی است. وحی رابطه خاصی بود که پیامبر با خداوند پیدا کرده و به وسیله آن حقایق و دستوراتی را دریافت می‌داشت. تاریخ رسالت پیامبر (ص) مملو از این رابطه است. نمونه و مثال‌های فراوانی نشانگر آن است که پیامبر (ص) دستورات را از خداوند متعال گرفته و بر اساس آن عمل می‌نموده اند.
از دیگر مسائلی که در تصمیم گیری پیامبر (ص) فراوان دیده شده است، مشورت ایشان با اطرافیان است. در بسیاری از موارد پیامبر (ص) قبل از هر گونه تصمیم گیری، نخست با اطرافیان مشورت نموده و سپس تصمیم لازم را اتخاذ می‌نمودند. مشورت با اصحاب توصیه‌ای بود که خداوند متعال نیز در قرآن به پیامبر فرموده است: «و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله» (آل عمران/ آیه ۱۵۹) «برای دلجویی آن‌ها در کار جنگ مشورت نما، لیکن آنچه خود تصمیم گرفتی، با توکل به خدا انجام بده». سبب نزول این آیه این بود که پیامبر (ص) قبل از جنگ احد با اصحاب مشورت کرده و به واسطه رای آن‌ها جنگ را در بیرون از شهر انجام دادند که متاسفانه جنگ با موفقیت روبه‌رو نشد، لذا پس از جنگ این آیه نازل شد که مفهوم آن این بود که اگر چه به واسطه این فکر (مشورت قبل از جنگ) ضرر‌هایی به مسلمانان مترتب شده بود، اما با نزول این آیه بعد از جنگ احد این تصور را که پیامبر (ص) دیگر نباید با کسی مشورت کند، رد نمود، زیرا فوائد مشورت بیش از ضرر‌های ناشی از آن است.
نکته بسیار مهم که در مشورت پیامبر (ص) قابل توجه است این که مشورت برای پیامبر (ص) جنبه الزامی نداشته و شورا به معنای بدست آوردن رای اکثریت نبود بلکه مشورت فقط به منظور استخراج آراء و جمع آوری نظرات اصحاب بود که در نهایت تصمیم گیری با شخص پیامبر (ص) بود و هر رایی را که صلاح می‌دیدند آن را انتخاب می‌نمودند. مجموعه عوامل پیش گفته منجر به اتخاذ تصمیم‌های شایسته و قاطع به ویژه در تنگنا‌ها و شرایط سخت از سوی پیامبر (ص) می‌گردید. به عنوان نمونه تصمیم پیامبر (ص) برای نبرد با قریشیان در سرزمین بدر، در شرایطی که سپاه قریش از نظر افراد و تجهیزات بر مسلمانان برتری چشمگیری داشتند، نشان از این واقعیت دارد. پیامبر (ص) با بینش عمیق یک فرمانده بی نظیر، به این نتیجه رسید که در صورت عقب نشینی، مشرکان قریش آن‌ها را به سستی و خود باختگی متهم می‌کنند و یهودیان مدینه نیز بر آنان طمع خواهند برد، ضمن اینکه عقب نشینی بر دعوت فراگیر اسلام آثار بدی به جای خواهد گذاشت؛ از این رو پیامبر (ص) پس از مشورت با اصحاب، تصمیم خود را گرفتند و برای جنگ و رویارویی با دشمن آماده شدند.
با توجه به آنچه گفته شد می‌توان نتیجه گرفت که پیامبر گرامی اسلام مبتنی بر یک سلسله بنیان‌ها و زیربنا‌های نظری برگرفته از دین مبین اسلام و آیات شریف قرآن نظیر اصل توحید، اصل عدالت، اصل نفی سبیل، اصل تولی و تبری، اصل وفا به عهد و ... به تأسیس دولت اسلامی در مدینه همت گماشته و به طراحی و اجرای سیاست خارجی پرداختند. در این زمینه، با لحاظ کردن شرائط محیطی و اوضاع آشفته جهان در عصر بعثت پیامبر، آن بزرگوار در حوزه اهداف سیاست خارجی، در پی تشکیل نظام توحیدی در جهان، اقامه قسط و عدالت، ابلاغ دین و رساندن آیات الهی، نفی سلطه و دفاع از مظلوم و ایجاد امنیت و صلح و... به منظور دستیابی به آن اهداف استفاده نمودند؛ ضمن اینکه ساختار تصمیم گیری پیامبر (ص) جهت تخصیص ابزار‌ها برای دستیابی به اهداف را سه عنصر باور‌ها و اعتقادات فکری، وحی و مشورت تشکیل می‌داد. ایشان علی رغم مشکلات طاقت فرسا و چالش‌های فراروی موجود در جزیره العرب و خارج از آن توانستند با بکارگیری الگو‌های رفتاری شایسته در سیاست خارجی، اسلام را به فراسوی مرز‌های عربستان گسترش داده و تمدن بزرگ اسلامی را پایه‌گذاری نمایند.