زهرا ترابی- خبرنگار / زمزمه های به گوش می رسد که جو بایدن رییس جمهور جدید ایالات متحده امریکا تمایل به برگشت به برجام با شرط توافق جدید را دارد. یکی از مهمترین انتقاداتی که برخی از سیاسیون به دولت روحانی وارد می کند این است که تمام تخم مرغ های خود را در سبدی بنام برجام گذاشته است و حالا که برجام این شکلی ترسیم شد دولت باید چه اقدامی را پیش بگیرد؟
در همین زمینه خبرنگار بصیرت با رامین مهمانپرست سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه به گفت و گو پرداخته است:
*آیا برجام با توجه به علی رغم بی رفتاری های غرب بین مردم و نخبگان طرفدار دارد یا خیر؟
برجام یک محک برای ارزیابی نوع برخورد و سیاست های کشورهای غربی با کشورهای مستقل شده است. علی رغم ادعاهای زیادی که کشورهای غربی می کنند که به حقوق کشورها و ملت ها احترام می گذارند و دنبال صلح و تنش زدایی هستند، دنبال جلوگیری از سلاح های کشتار جمعی، محیط زیست و حقوق بشر هستند که غرب از این ادعاها زیاد می کند، ولی فکر می کنم برجام بعنوان این که یک تلاش جمعی که حضور کشورهای غربی در آن حضور جدی داشتند، برای حل یک بحران از طریق گفتگوهای سیاسی و تعهدات طرفین مطرح شد و عملا خود کشورهای غربی ناقض آن شدند و امریکا بعنوان شاخص ترین چهره به تعهدات خود عمل نکرد و از برجام خارج شد.
سه کشور اصلی اروپایی که تعهداتی را در این زمینه داشتند به هیچ وجه به تعهدات خود عمل نکردند و برجام به سمت این رفت که غیر از پوسته چیزی از آن باقی نماند. در واقع نشان داد تبدیل به یک محک جدی برای ارزیابی رفتار کشورهای غربی است و همین مسئله بی اعتمادی به غرب و ادعاهای کشورهای غربی برای مردم و افکار عمومی مردم دنیا بوجود آورده است. کشور ما هم این بی اعتمادی به شکل کاملاً جدی ایجاد شده است.
*در مقابل بدعهدی های غرب علی الخصوص در برجام ایران باید چه سیاست هایی را در پیش بگیرد؟
باید نقاط ضعف و آسیب پذیر کشور را به نحوی برطرف کنید که کشورهای مختلف به بهانه هایی شبیه فعالیت صلح آمیز هسته ای یا موضوعات دیگری که در هر زمانی ممکن است از آن استفاده کنند بتوانیم راه خود را برای پیشرفت کشور برای رفاه مردم و رضایت مردم بدون مانع پیش ببرید.
برجام به بهانه ای برای کشورهای غربی تبدیل شده که بخواهند مانع دستیابی کشور ما به دانش پیشرفته هسته ای برای توسعه در زمینه های پزشکی، کشاورزی، صنعت، تامین انرژی های بادی و غیره کمک کند و اگر ما در شرایط اقتصادی مطلوبی بودیم، تحریم هایی که کشورهای غربی بدنبال آن هستند می توانستیم بی اثر کنیم و به این میزان برجام برای کشور ما تعیین کننده نمی شد.
در واقع برای این که بتوانیم یک دورنمای روشنی برای کشور طراحی کنیم باید سراغ خنثی سازی تحریم ها برویم. مقام معظم رهبری سه موضوع را اشاره کردند، یک مسئله لغو تحریم ها و برچیده شدن آن است و اگر این امکان وجود داشته باشد حتی یک ساعت نباید تاخیر داشته باشد.
نکته بعدی، دور زدن تحریم ها است، یعنی در شرایط تحریم ظالمانه ای را علیه شما اعمال می کنند و شما سعی کنید هزینه ای را پرداخت کنید و با آن هزینه تحریم را دور بزنید. نکته سوم، این است به نقطه ای از اقتدار اقتصادی برسیم که تحریم ها بی اثر و خنثی شود.
من معتقدم، متاسفانه در بخش بی اثر و خنثی کردن تحریم ها ضعف داریم. شاید80 درصد از مشکلات اقتصادی که در کشور وجود دارد که جدای از مسئله تحریم به سوءمدیریت داخلی، به عدم بهره برداری درست از منبع، به ساختارهای غلط اداری و اقتصادی، توجه نکردن به بخش خصوصی همچنین به وابسته بودن اقتصاد کشور به نفت و..... برمی گردد که همه می تواند با رویکرد صحیح و با یک تصمیم شجاعانه در ساختارها بتواند کشور را به سمتی ببرد که بخش های خصوصی خلاقیت خود را نشان دهند.
اقتصاد دولتی ما تبدیل به یک اقتصاد مبتنی بر فعالیت بخش خصوصی شود همچنین دولت نظاره گر و طراح و حمایت کننده از اقتصاد بخش خصوصی باشد که می تواند برای ما درآمد زیادی را ایجاد کند و وابستگی اقتصاد را به نفت از بین ببرد. بخش خصوصی وقتی خلاق و فعال شد راه های ورود به بازارهای بین المللی را پیدا می کند.
بخش صادرات فعال می شود و آن زمان در سیستم بودجه نویسی صحیح و سالم اکثر منابعی که برای تامین بودجه بدنبال آن می گردید از محل مالیات بر فعالیت هایی که در بخش خصوصی صورت می گیرد، تامین می شود و اگر قرار است درآمدهای ارزی را محاسبه کنیم، آن درآمدها از محل صادرات غیرنفتی شکل می گیرد. درآمدهای نفتی برای زیرساخت های بزرگ اقتصاد کشور می رود و آن زمان اقتصاد فعال و اشتغال ایجاد می شود، تورم کاهش می یابد، معیشت مردم بهتر می شود و اجازه به کشورهایی که مخالف نظام ما هستند داده نمی شود که به هر بهانه ای فشار بیاورند و تحریم را ابزاری برای تسلیم کردن کشورهای مختلف کنند.
*با توجه به این امر دستگاه دیپلماسی ما چقدر تاثیر روی خنثی کردن تحریم ها دارد؟
من فکر می کنم در دولت آینده مهم ترین موضوعی که باید در دستور کار قرار گیرد بحث دیپلماسی تجاری و دیپلماسی اقتصادی است.
یعنی شاید اگر ماحصل فرمایشات مقام معظم رهبری را طی چند سال گذشته بخواهیم در نظر بگیریم باید روی تولید، رونق و جهش تولید، سرمایه گذاری داخلی و خارجی برویم و ایجاد اشتغال و توجه به بخش خصوصی داشته باشیم. اگر بخواهیم این کار شکل گیرد حتماً باید دیدگاه شما روی تولید صادرات محور متمرکز شود.
برای این که تولیدی داشته باشیم که نیاز داخلی را برطرف کند و علاوه بر تامین نیاز داخلی توجه به صادرات داشته باشد، آن زمان در دیپلماسی اقتصادی نیاز به سازمادهی جدید داریم که هماهنگی بین دستگاه های مختلف را می طلبد و قطعاً فرماندهی این دیپلماسی اقتصادی باید با وزارت امور خارجه و دستگاه های مختلف مثل وزارت صمت، وزارت جهاد کشاورزی، سایر دستگاه هایی که در وزارت اقتصاد و دارایی هستند و یا بخش هایی که به یک شکلی می توانند به دیپلماسی اقتصادی کمک کنند، باشد.
حتما مجلس شورای اسلامی و کمیسیون های مختلف آن باید یک هماهنگی با این سازماندهی و رویکرد جدید داشته باشند. حتماً وزارت امور خارجه در چنین شرایطی باید نشان دهد شایستگی فرماندهی دیپلماسی اقتصادی را دارد برای این که این شایستگی را نشان دهد باید رویکرد وزارت خارجه رویکرد کاملاً اقتصادی و با دانش و آگاهی باشد و حتماً باید مدیران وزارت امور خارجه، کارشناسان ما تسلط کافی روی اقتصاد بین الملل داشته باشند و از توانائی ها و ظرفیت های داخلی کشور مطلع باشند. باید بازارهای بین المللی را به خوبی بشناسند و این بازارها را به بخش های داخلی و نهادها و وزارت خانه هایی که فعالیت اقتصادی و تجاری دارند معرفی کنند.
*به نظر شما بایدن در بحث برجام همان سیاست های ترامپ در قبال ایران را در پیش گرفته است؟
در هدف گیری نهایی و مواضع کلی که هم جمهوری خواهان در زمان آقای ترامپ مطرح کردند و هم دموکرات ها الان مطرح می کنند ما تغییر اساسی نمی بینیم.
در سیاست های کلی آقای ترامپ می گفت من برجام را قبول ندارم و از آن خارج می شوم و باید موافقت نامه جدیدی امضا شود که در آن غیر از بحث هسته ای مسائل فعالیت موشکی ایران و حضور منطقه ای ایران هم دیده شود. دموکرات ها و تیم آقای بایدن می گویند برجام را قبول داریم و همه باید به برجام برگردیم ولی این کافی نیست و باید توسعه یابد و فعالیت های موشکی و حضور منطقه ای ایران هم باید اضافه شود. در واقع هر دو یک سیاست را دنبال می کنند که با دو روش و دو شیوه برخورد جلو می آیند.
دموکرات ها معمولا طوری صحبت می کنند که برخی تصور می کنند آنها آدم های منصف تر و همراه تر هستند و به تعهدات خود بیشتر پایبند هستند ولی نباید فراموش کنیم ما بیشترین ضربات را از تحریم و قطعنامه ها در زمان دموکرات ها خوردیم و بیشترین فشار تحریمی را در زمان آقای اوباما به کشور دیدیم.
اگر می خواهیم برجام به نتیجه برسد، اگر می خواهیم به حقوق خود دسترسی پیدا کنیم، نباید دلخوش به این باشیم که دموکرات ها یا جمهوری خواهان روی کار هستند. آقای ترامپ رفته و آقای بایدن آمده است. باید به توان داخلی خود تکیه کنیم و باید اشکالات داخلی کشور را برطرف کنیم و بتوانیم ساختارهای اقتصادی صحیحی را ایجاد کنیم حتی بتوانیم بخش های خصوصی قوی داشته باشیم، بتوانیم وابستگی اقتصاد به نفت را کم کنیم و شرایط اشتغال را برای مردم زیاد کنیم و تورم را کاهش دهیم. رضایت و همراهی مردم را افزایش دهیم و با پشتیبانی ملت تبدیل به کشور قدرتمندی می شویم که یا قدرت ها می خواهند با ما کار کنند و باید حقوق ما را محترم بشمارند یا خود را از ارتباط با یک کشور قدرتمندی که حرف های زیادی برای گفتن دارد، محروم کنند.
*توقف پروتوکل الحاقی درپنجم اسفند ماه، باعث وحشت غربی ها است. این را چطور ارزیابی می کنید؟
مسئله هر چه جلوتر برود پیچیده تر می شود، این بدین معنا نیست که به نفع ما یا کشورهای غربی است. بلکه بدین معناست که یک مشکلی که بوجود آمده بود و خیلی از این شاخص هایی که در ایجاد این بحران فعالیت هسته ای کشور باید بدان توجه کنیم یک جهت گیری سیاسی هدفدار مبتنی بر اخبار دروغ و جعلی رژیم صهیونیستی و دیدگاه های ضدیت با نظام کشورهای غربی بویژه امریکایی هاست.
یعنی مجموعه ای از این موضوعات باعث شد بحرانی به نام فعالیت صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران درست شود. اگر می خواهید این بحران حل شود کشورهای غربی مدعی بودند با گفتگو و تعهدات راستی آزمایی می توانند این مسئله را به شکل طبیعی و عادی دربیاورند.
ما به تعهدات خود عمل کردیم و سازمان بین المللی انرژی اتمی هم موید راستی آزمایی و فعالیت های درست ما بود، این بخشی که به تعهدات خود عمل نکرد و برجام را نقض کرد کشورهای غربی بودند. حتی در زمانی که امریکا از برجام خارج نشده بود هم این برجام خاصیت اقتصادی برای ما پیدا نکرد و کشورهای اروپایی و امریکا طوری رفتار کردند که نتوانستیم از آن رویه طبیعی همکاری های اقتصادی و سرمایه گذاری های خارجی با کشورهای دیگر بهره مند شوند.
حال که آنها به تعهدات عمل نکردند و مجلس شورای اسلامی هم کاهش تعهدات را در دستور کار گذاشته است و مهلتی را تعیین کرده که آنها اگر به لغو تحریم ها برنگردد ما هم از تعهداتی که الان برخی از آنها را داوطلبانه انجام می دهیم، عقب نشینی می کنیم این پاسخی برای عدم اجرای تعهدات طرف مقابل است و باید این کار را انجام داد ولی بدین معنا نیست که اگر ما این تعهدات را بیشتر کاهش دهیم و آنها هم نخواهند به وظیفه خود عمل کنند شرایط بهتر می شود، بلکه شرایط پیچیده تر می شود ولی این پیچیدگی را طرف مقابل ایجاد کرده و ما دنبال پیچیده تر کردن مسئله نبودیم و حقانیت و صداقت خود را نشان دادیم ولی قطعاً شرایط پیچیده تر می شود.
*برجام و سیاست خارجی در انتخابات پیش رو چه تاثیری دارد؟
همانطور که بیان کردم مهم ترین موضوع برای انتخابات پیش رو بحث دیپلماسی اقتصادی است. این دیپلماسی اقتصادی یک بخشی به روابط خارجی با سایر کشورها بازمی گردد که باید یک روابط متوازن باشد.
یکی از اشکالات بزرگی که در این 8 سال گذشته داشتیم این بود که بیشترین تمرکز را روی مسائل بین المللی گذاشتیم و در این مسائل به بحث برجام محدود شدیم و غافل از توسعه روابط دوجانبه با سایر کشورها شدیم و از حضور جدی در همکاری های منطقه ای غفلت کردیم. این مسئله به نظرم احتیاج به بازنگری جدی دارد.
بنابراین، در دیپلماسی حتماً باید وضعیت جدیدی پیدا کنیم ولی چون مشکلات اقتصادی که کشور دچار آن شده است، این دیپلماسی باید به سمت فعالیت های اقتصادی باشد و ایجاد یک فضای جدید برای توسعه اقتصاد کشور باشد. طبیعی است که اگر بحث برجام به نتیجه برسد و طرف مقابل به تعهدات خود عمل کند و شرایط فعالیت اقتصادی و طبیعی را برای کشور و سایر کشورها ایجاد کند حتماً می تواند مهم باشد ولی حتی اگر در آن زمینه آنها نخواهند به تهدات خود عمل کنند با یک دیپلماسی اقتصادی خوب و برنامه ریزی شده و هماهنگ می توانیم گشایش بزرگی برای کشور ایجاد کنیم و این رویکرد می تواند رویکرد اصلی برای دولت بعدی باشد.