دارو و مواد اولیه تولید آن از جمله کالاهای وارداتی هستند که همواره جزو کالاهای اساسی به شمار رفته و مشمول تخصیص ارز یارانه ای بوده اند. با این حال طی سال های گذشته علی رغم کارشکنی های فراوان از سوی دولت آمریکا در تحریم دارو، کشور توانست با کمترین مشکل تمام نیازمندی های دارویی خود را تامین و عملا مردم از حیث کمبود دارو با مشکل چندانی مواجه نبودند. مشکلات پیش آمده نیز عمدتا در برخی از انواع یا برندهای یک دارو بوده است.
پایگاه خبری تحلیلی بصیرت در گفتگویی با فرامرز اختراعی رییس هیات مدیره سندیکای تولید کنندگان مواد دارویی به بررسی دلایل این موضوع و وضعیت صنعت دارو طی سال 99 پرداخته است.
با توجه به اینکه کشور طی دهه های اخیر رشد بسیار خوبی در حوزه داروسازی، مهندسی پزشکی و... داشته ایم، به طوری که امروز بیش از 97 درصد نیاز دارویی کشور در داخل تامین می شود. اما با این حال گاها احساس می شود در برخی از داروها کمبودهایی وجود دارد. دلیل این موضوع چیست؟
اساسا تعداد داروهای اساسی در ایران حدود 480 قلم است که در دنیا این تعداد حتی کمتر از این تعداد است مثلا در کشور هند این تعداد 152 قلم است اما در ایران بیش از 6 هزار مدل دارو داریم در حالی که صرفا 480 قلم دارو وجود دارد در واقع اتفاقی که منجر می شود افراد برخی از مواقع احساس کنند کمبود دارو در کشور وجود دارد این است پزشک در نسخه نویسی از این 480 قلم داور عدول می کند و دارویی را با کاربری مشخص اما عناوین مختلف در نسخه بیمار می نویسد وقتی داروخانه آن عنوان خاص را ندارد باعث می شود بیمار دچار احساس عدم باور در تامین دارو شود. در حالی که آن دارو به میزان نیاز در کشور وجود داشته و کاملا در دسترس است.
دارو و مواد اولیه تولید آن از جمله کالاهایی است که همچنان برای واردات آن از ارز ترجیحی استفاده می شود. نظرتان درباره تداوم تخصیص یا حذف این ارز برای واردات دارو چیست؟
متاسفانه برخی به دنبال آزاد شدن نرخ ارز برای واردات دارو هستند من از گذشته تا امروز با این موضوع مخالف بودم. به نظرم چون دولت های بیگانه و متخاصم به رغم اعمال تحریم ها نتوانستند در حوزه های نظامی و سیاسی و... با مردم ایران مقابله کنند و عملا شکست خوردند. این احساس در برخی ایجاد شده که تنها جایی که می توان با مردم ایران برخورد کرد حوزه غذا و دارو است. از طرفی تامین غذا به همت کشاورزان و دامداران به رغم همه مشکلات موجود از خودکفایی مناسبی برخوردار است اما در دارو تصور برخی این است که اگر بتوانند کمر تولید کنندگان دارو را بشکنند و نیاز ارزی دارو را افزایش دهند می توانند تمام توان ارزی کشور را درگیر دارو کرده و از این طریق به کشور آسیب بزنند. در عراق وقتی جنگ نفت رخ داد به واسطه تحریم های آمریکا بر علیه عراق، علی رغم اینکه دارو و غذا آن زمان تحریم نشده بود اما چون دولت عراق نتوانست مناسبات تنظیم ارز را بابت نفت مقابل غذا تنظیم کنند 520 هزار کودک عراقی به دلیل کمبود دارو از دنیا رفتند
اما ما به رغم اینکه با تحریم های شدیدتری مواجه شدیم اما به دلیل بنیه و توان فنی بالای کشور و همت تولید کنندگان دارو به هیچ عنوان با چنین وضعیتی مواجه نشدیم. علی رغم اینکه دشمن حتی داروی ما را نیز تحریم کرده است. بنابراین حفظ چرخه تولید مهمترین فاکتور مقاومت در برابر کمبود دارو است. دشمنان خارجی ما چون حریف غذا و مباحث نظامی در مقابله با ایران نمی شوند به دنبال لطمه زدن به حوزه دارو هستند. آزاد شدن نرخ ارز برای واردات دارو علی رغم اینکه مستقیما به مردم و مصرف کنندگان آسیب می زند در کاهش ظرفیت های تولید نیز نقش دارد.
چرا روی ظرفیت تولیدی کشور تاثیر دارد؟
برای اینکه یک کالا تولید شود ما به دو مورد سرمایه نیاز داریم. یک مدل سرمایه ثابت است که اصطلاحا همان کارخانه ها و تجهیزات تولیدی هستند که ما کاملا این نیازها را پوشش می دهیم
در واقع تقریبا نزدیک به 200 کارخانه دارویی و 60 کارخانه تولید ماده موثره دارویی داریم به طوری که می توان گفت ظرفیت های تولید داروی ایران به راحتی بیش از 3.5 برابر نیاز مردم کشور است. بنابراین ما در حوزه سرمایه گذاری ثابت که همان کارخانه ها، منابع انسانی، آموزش و ماشین آلات است هیچ مشکلی نداریم. سال هاست که می توانیم بسیاری از ماشین آلات مورد نیاز را در داخل کشور بسازیم،
به نحوی که در ماشین آلات هیچ نوع وابستگی به دنیای غرب نداریم اما یک بخش دیگر سرمایه گذاری، سرمایه جاری است. برای اینکه چرخ های تولید بچرخد به منابعی نیاز داریم که بخش مهمی از آن برای تامین مواد اولیه مصرف می شود لذا اگر ارز دارو از نرخ حمایتی 4200 تومان به نرخ ارز نیمایی یا هر نرخ دیگری برسد تقریبا به معنای افزایش 6 برابری است که هیچ نوع تسهیلات بانکی وجود ندارد که بتواند این افزایش هزینه را تامین کند. همه شرکت های داروسازی طی سال های گذشته به سختی توانستند خودشان را با ارزهای حمایتی 1000 تومان، 1200 تومان ، 3500 تومان و حالا 4200 تومان تطبیق دهند لذا اگر این نرخ به یکباره 7 برابر افزایش پیدا کند ظرفیت شرکت های دارویی ما نیز یک هفتم خواهد شد و آن 98 درصد خودکفایی که امروز در حوزه داروی کشور وجود دارد کاهش خواهد یافت که این اتفاق به معنای باز شدن راه برای دلالان و وارد کنندگان است. دلال هایی که ضربات سنگینی از سیاست های درست وزارت بهداشت خوردند به دنبال مکانیزمی هستند که با آزاد شدن نرخ ارز، فضای واردات باز شود. چون وقتی دارو تولید نشود الزامات تامین دارو این ضرورت را ایجاد می کند که اجازه واردات دارو داده شود.
الان هزینه تولید دارو در کشور چگونه است؟ یعنی تولیدات داخلی به لحاظ قیمت تمام شده در مقابل تولیدات مشابه خارجی چه وضعیتی دارند؟
بر اساس مطالعاتی که حدود 3 سال پیش سندیکای داروسازی کشور انجام داد هزینه های تولید و قیمت یک قرص ساده در داخل کشور تا 48 برابر قیمتش با نمونه خارجی آن تفاوت دارد. بنابراین، اگر داروی داخلی نباشد یک دارو که مثلا الان در ایران با قیمت 1000 تومان در دسترس باشد ممکن است به حدود بیست برابر و حتی بیشتر برسد.
لذا دلال ها به دنبال این هستند که با هر بهانه و هر قیمت و خسارتی برای مردم راه را برای واردات مجدد دارو به کشور باز کند. کمپانی های خارجی و کشورهای معاند نیز به دنبال این هستند که به تولید داخلی آسیب بزنند تا وابستگی ایران به دارو افزایش یابد.
درباره قاچاق دارو و احتمال آن هم بفرمایید. چون استدلال برخی از مخالفان حمایت یارانه ای از دارو معتقدند این موضوع منجر به قاچاق دارو به خارج از کشور می شود؟
ممکن است قاچاق دارو به صورت چمدانی وجود داشته باشد اما حتی همین موضوع هم در فرودگاه و گمرکات به عنوان مبادی رسمی کنترل می شود. یعنی اگر کسی بیشتر از مصرف فردی خودش دارو در چمدان داشته باشد جلوی خروج آن گرفته می شود. از طرفی امکان قاچاق دارو به شکل کانتیتری و عمده اساسا وجود ندارد. البته قاچاق دارو هم مثل بسیاری از کالاهای دیگر که از سوی دولت حمایت می شوند و اصطلاحا یارانه می گیرند وجود دارد و نمی توان منکر آن شد، اما دارو اتفاقا جزو کالاهایی است که بسیار تحت کنترل است به طوری که زنجیره توزیع دارو تحت کنترل سازمان غذا و داروست.
قاچاق در حوزه دارو، بیش از حد چمدانی و خریدهای داروخانه ای که آن هم ارزشی در آمار و میزان دارو ندارد یقینا وجود ندارد.
احتکار چه؟ آیا احتکار در این بازار وجود دارد، مثلا داروهای احتکار شده در بازار آزاد به فروش برود؟
احتکار هم مثل قاچاق است. هر دارویی به خصوص داروهای گران قیمت چون با مکانیزم هایی خاصی عمدتا در اختیار بیماران خاص و صعب العلاج قرار می گیرد این امکان وجود ندارد که بتوان این داروها را از منابع رسمی بدون نسخه یا تحویل بیمار خارج کرد. اگر اتفاقاتی هم می افتد بسیار انگشت شمار است آن ها هم از نظر تعداد ارزش آماری که در میزان دارو اثربخش باشد ندارد. صف هایی که شما گاها در ماه های گذشته دم درب برخی داروخانه ها می دیدند یکی به دلیل انسولین قلمی و دیگری واکسن آنفلوآنزا است که به هر شکل این ها اولویت بندی شده و تحت شرایط خاصی در اختیار افراد قرار می گیرد.
چرا کشور هنوز در تولید برخی از داروها خودکفا نیست؟ یعنی تولید این داروها به تکنولوژی یا علم خاصی نیاز دارد یا موضوع چیز دیگری است؟
نه به هیچ وجه، اتفاقا امکان تولید همه داروها در کشور وجود دارد. اما اینکه برخی از داروها مانند داروهای بیماران خاص و صعب العلاج گاها وارد می شود به این دلیل است که تعداد نیازمندان به این داروها کم است از طرفی به دلیل اینکه تعداد مصرف کننده این دارو در دنیا خیلی محدود است سرمایه گذاری برای تولید این داروها صرفه اقتصادی ندارد چون صرفه ندارد تعدد تولید کننده نیز وجود ندارد و گاهی صرفا یک یا چند کمپانی داروی خاصی را برای این دسته از بیماران تولید می کنند در آنجا این چند کمپانی چون انحصارا تولید کننده این داروها هستند می توانند ما را دچار مشکلاتی کنند.
لذا محققین ما باید کاری کنند که بندهای وابستگی را در این حوزه صرفا وابسته به اقتصادی بودن تولید آن دارو نکنند و با حمایت دولت این وابستگی ها نیز برطرف شود. متاسفانه به دفعات شاهد بودیم کمپانی های غربی گاهی با کمال بی شرمی این داروها را به سختی به ما می دهند و ما گاهی مجبوریم با چند رابطه این داروها را تهیه می کنیم که هم زمان وصول دارو و هم قیمت آن را تحت تاثیر قرار می دهد.