تیم نوازی در قرآن
در فراز آغازین دعای روز هشتم ماه رمضان می خوانیم: «اللهُمَّ ارْزُقْنی فيهِرَحْمَةَ الْأَيْتامِ؛ خدايا در اين ماه مهربانی بر يتيمان رزویم کن» قرآن مجيد به يتيمان اهميّت فوق العاده ای داده است، تا آنجا که در بيش از ۲۰ آيه در اين زمينه سخن می‌گويد؛ و موضوعاتی راهبردی همچون:
مورد توجه قرار گرفته است.
ارزش و فضیلت یتیم نوازی در راه خدا در روایات
حضرت علی عليه السلام نیز پس از آن که فرق مبارکش با شمشير زهرآلود پستترين انسانها شکافته شد و در بستر شهادت قرار گرفت، نسبت به یتیمان سفارشاتی به حسن و حسين عليهما السلام و ديگر فرزندان و تمام خاندان و کسانی که وصيّت نامهاش را میخوانند نمود و فرمود: «خدا را! خدا را! در مورد يتيمان، نکند آنها گاه سير و گاه گرسنه بمانند. نکند آنها در حضور شما بر اثر عدم رسيدگی از بين بروند!».
«حمایت عاطفی» اصل کلیدی در یتیم‌نوازی
بی تردید نيازمندی کودک يتيم، منحصر به خوراک و پوشاک نيست، بلکه پاسخ گفتن به عواطف و احساسات قلبی او مهمتر است و در ساختمان آينده او فوق العاده مؤثر می‌باشد، چرا که بيشترين رنج يتيم از دست دادن کانون عاطفه و غذای روح است، و تغذيه جسمی در مرحله بعد قرار دارد. لذا بايد از محبتها و نوازش‌های يک کودک که در دامان پدر و مادر است بهرهمند گردد، بلکه بايد علاوه بر مراقبت‌های جسمی از نظر تمايلات روانی نيز اشباع شود و گرنه کودکی سنگدل، شکستخورده، فاقد شخصيت و خطرناک به عمل خواهد آمد.
اطعام نیازمندان ؛ نشانۀ ایمان و جایگاه ابرار و نیکان
فراز «وَاطْعامَ الطَّعامِ؛ خوراندن طعام»، در این دعای شریف نشان می دهد در ماه مبارک رمضان لزوم توجه به نیازمندان ، ایتام و اطعام فقرا از جمله دستورات مورد تاکید اسلام است. گفتنی است مسألۀ اطعام طعام آنچنان از اهمیت بالایی برخودار است که حتی در ميان صفات خدا در فرازهای مختلف، تنها روی اطعام بندگان و روزی دادن آنها تکيه شده است اين تعبير شايد به خاطر آن است که بيشتر وابستگی‌ها در زندگی مادی بشر بر اثر همين نياز مادی است.
در این میان يکی از بهترين اعمال، اطعام محرومين و نيازمندان است، نه تنها نيازمندان مسلمان که اسيران بلاد شرک نيز تحت پوشش اين دستور اسلامی قرار گرفته، تا آنجا که اطعام آنها يکی از کارهای برجسته «ابرار» شمرده شده است. هم چنین اطعام طعام از نشانه های ايمان است، لذا در حديثی از امام صادق عليه السلام آمده است: من چيزی را همانند ديدار مؤمن نمیبينم، جز اطعام کردن، و هر کس مؤمنی را اطعام کند بر خدا است که او را از طعام بهشت اطعام نمايد.
سلام و آداب آن در اسلام
سلام تحيت بزرگ اسلامی است که هم مبارک و هم پاکيزه است، همچنین معنی سلام عليکم در اصل سلام اللَّه عليکم است، يعنی درود پروردگار بر تو باد، يا خداوند تو را به سلامت دارد، و در امن و امان باشی به همين جهت سلام کردن يک نوع اعلام دوستی و صلح و ترک مخاصمه و جنگ محسوب می‌شود. لذا امتياز سلام اسلامی در اين است که از يک سو توأم با ذکر خدا است، و از سوی ديگر در آن سلامت همه چيز اعم از دين و ايمان و جسم و جان مطرح است، نه تنها راحتی و رفاه و آسايش، بلکه در سلام سلامتی طرف را از خداوند تقاضا می‌کنيم.
در تفسير «علی بن ابراهيم» آمده است که جمعی از ياران پيامبر (ص) هنگامی که نزد او میآمدند «انعم صباحا، و انعم مساء؛ صحبت توأم با راحتی باد، يا عصرت توام با راحتی باد» می‌گفتند، و اين تحيت عصر جاهليت بود، قرآن از اين کار نهی کرد و رسول خدا به آنها فرمود: خداوند به ما تحيتی بهتر از آن دستور داده که آن تحيت اهل بهشت است «السلام عليکم» که به معنی سلام اللَّه عليکم می باشد.
افشای سلام ؛ آداب زیبای اسلامی در روابط اجتماعی
در روايات اسلامی تاکيد زيادی روی سلام شده تا آنجا که ازامام صادق(علیه السلام) نقل شده که خداوند میفرمايد: «البخيل من يبخل بالسلام؛ بخيل کسی است که حتی از سلام کردن بخل ورزد» و در حديث ديگری از امام باقر (ع) می‌خوانيم: «ان اللَّه عز و جل يحب افشاء السلام؛ خداوند افشاء سلام را دوست دارد» منظور از افشای سلام، سلام کردن به افراد مختلف است.
اینگونه است که در احاديث تأکید شده است که سلام تنها مخصوص کسانی نيست که انسان با آنها آشنايی خاصی دارد، چنان که در حديثی داريم که از پيامبر اکرم ص سؤال شد ای العمل خير؟ کدام عمل بهتر است؟ فرمود: «تقرء السلام علی من عرفت و من لم تعرف؛ و سلام به کسانی که می شناسی و نمی شناسی بنما»
و نيز در احاديث وارد شده که سواره بر پياده، و آنها که مرکب گران قيمت‌تری دارند به کسانی که مرکب ارزانتر دارند، سلام کنند، و گويا اين دستور يک نوع مبارزه با تکبر ناشی از ثروت و موقعيت های خاص مادی است، و اين درست نقطه مقابل چيزی است که امروز ديده می شود که تحيت و سلام را وظيفه افراد پائين‌تر میدانند و شکلی از استعمار و استعباد و بت پرستی به آن میدهند، و لذا در حالات پيامبر (ص) می‌خوانيم که او به همه حتی به کودکان سلام می کرد.
همنشين تو از تو بِه بايد
يکی از اموری که در ترسيم شخصيّت انسان خيلی مؤثّر است، همنشين است. همنشين در وضع روحی و فکری و اخلاقی انسان تأثير میگذارد؛ و اثرش به قدری زياد است که گاهی يک همنشين خوب انسان را بهشتی و يک همنشين بد انسان را جهنّمی می‌کند. بنابراين بايد در انتخاب دوست برای خود، کاملًا مراقب باشيم. لذا در فراز پایانی دعا می خوانیم: «وَصُحْبَةَ الْکِرامِ؛ همنشينی بزرگان» که نشان می‌دهد هر کس که برای خود دوست و همنشينی میطلبد باید همنشينش کسی باشد که موجب افزايش خوبی شود. به تعبیر شاعر:
همنشين تو از تو بِه بايد تا تو را عقل و دين بيفزايد
بدیهی است مصاحبت با صالحان زندگی را از ابتذال و پوچی نجات می دهد و باارزش های متعالی آشنا می‌کند و موجب قرب به خدا می‌شود؛ لیکن باید گفت امروزه يکی از مسائل خطرناک برای جوانان و نوجوانان ما دوستان و همنشينان آنها هستند. فساد و آلودگی، جنايت و خودکشی، همه پيامدهای بیتوجّهی اوليا و مربّيان به اين دوستیهاست.
سخن آخر
در خاتمه عرضه می‌داریم: «بِطَوْلِکَ يا مَلْجَا الْأمِلينَ؛ به قدرتت ای پناه آرزومندان» به عظمت مقامت و صفات اسمای حسنایت وعظمت اولیایت قسم می‌دهم این جوانان ما را از شر شیاطین و وسوسه گران و حوادث ناگوار حفظ کن وهمه را در این ما میهمانی رمضان شرکت بده وآنچه لایق مقام خودت است درباره آنها رفتار کن ومشکلاتشان را حل بفرما.
آيت‌الله مجتهدی تهرانی در شرح دعای روز هشتم ماه رمضان این گونه بیان داشته‌اند:
در دعای روز هشتم ماه رمضان می‌خوانيم: «اَللّهُمَّ ارْزُقْنی فيهِ رَحْمَةَ الاْيتامِ ،وَاِطْعامَ اْلطَّعامِ ،وَاِفْشآءَ السَّلامِ ،وَصُحْبَةَ الْکِرامِ، بِطَوْلِکَ يا مَلْجَاَ الاْمِلينَ؛ خدايا روزيم گردان در اين ماه مهرورزی نسبت به يتيمان و خوراندن طعام و به آشکار کردن سلام و همنشينی با کريمان به فضل و کرمت ای پناه آرزومندان.»
«اَللّهُمَّ ارْزُقْنی فيهِ رَحْمَةَ الاْيتامِ» می‌گويد: خدايا در ماه رمضان مهرورزی نسبت به يتيمان را روزی‌ام گردان. اگر قلب ما زنگ بزند، از چه دوايی می‌توان برای رفع آن استفاده کرد. برای اينکار بايد سحرها قرآن بخوانيد تا قلبتان را جلا بدهيد. همچنين جان انسان را استغفار سحر جلا می‌دهد و می‌توان با يتيم‌نوازی قلب را جلا داد.
شخص ثروتمند تنها با دست کشيدن بر سر يتيم قلبش جلا پيدا نمی‌کند و بايد يتيمان را از نظر مادی تأمين کند و مشکلات مالی آنها را برطرف کند. پس يادتان باشد که رحم کردن به يتيم با خلوص نيت قلب را جلا می‌دهد.
«وَاِطْعامَ اْلطَّعامِ» :خدايا روزی کن که من اطعام طعام کنم و افطاری دهم. اطعام طعام مخصوصاً به فقرا و مستحقان از کارهای بسيار نيکو است. «وَاِفْشآءَ السَّلامِ» : خدايا روزی کن با صدای بلند سلام کنم. برخی عارشان می‌شود که اول سلام کنند؛ اما هستند برخی که در سلام کردن با صدای بلند پيش‌دستی می‌کند. همچنين بايد سلام را به درستی يعنی «سلامٌ عليکم» جواب داد و از بيان عبارت‌های ديگر مثل «سلام از ماست» جلوگيری کنيم. همچنين سلام کردن مستحب و جواب سلام دادن واجب است.
«وَصُحْبَةَ الْکِرامِ»: خدايا توفيق بده در ماه رمضان با افراد کريم و عالم و دانا و متدين همنشين شوم. خدايا توفيق بده که با نيکان رفيق شوم. کاری کنيد که رفيقتان يک درجه از شما جلوتر باشد. يکی از رموز موفقيت من در زندگی اختيار کردن رفيق خوب بوده است.
«بِطَوْلِکَ» يعنی به حق انعامت. چه قدر تو به ما نعمت دادی. به حق نعمت‌هايی که به ما دادی اين دعاها را درباره ما مستجاب کن، «يا مَلْجَاَ الاْمِلينَ» ای کسی که پناه آرومندانی.