سفر جو بایدن رئیس جمهور آمریکا به غرب آسیا از 22 تیر آغاز شد. وی ابتدا به سرزمین های اشغالی سفر کرد و در ادامه به فلسطین و عربستان سعودی خواهد رفت. این نخستین سفر بایدن به غرب آسیا در مقام رئیس جمهوری آمریکا است.
اهمیت ژئوپلیتیک غرب آسیا
بدون تردید، مهم‌ترین دلیل اهمیت منطقه غرب آسیا برای قدرت‌های بزرگ، اهمیت ژئوپلیتیک منطقه و انرژی دلیل اصلی این اهمیت است. ۴۵ درصد ذخایر اثبات شده و احتمالی نفت دنیا و ۴۱ درصد ذخایر قطعی و احتمالی گاز طبیعی دنیا در این منطقه قرار دارد. پس از آغاز جنگ اوکراین قیمت انرژی در جهان افزایش یافته؛ موضوعی که در تعارض با منافع آمریکا و کشورهای اروپایی است. این موضوع حتی سبب دودستگی در میان کشورهای اروپایی در مواجهه با روسیه شد و برخی از کشورها با در نظر گرفتن نیاز به گاز اوکراین، چندان موافق فشار حداکثری علیه مسکو نیستند.
آمریکا تلاش زیادی انجام داد تا عربستان را به افزایش تولید نفت متقاعد کند، اما ریاض که در 1.5 سال گذشته زیر فشارهای حقوق بشری آمریکا قرار داشت، حاضر به تأمین خواسته واشنگتن نشد. بر همین اساس، جو بایدن با سفر به عربستان تلاش دارد مقام های ریاض را به افزایش تولید نفت متقاعد کند و برای تحقق این هدف، حاضر به دیدار با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی نیز شده است؛ در حالی که پیش از این، بایدن بارها عنوان کرده بود با بن سلمان دیدار نخواهد کرد.
می‌توان گفت عامل مهمی که سبب سفر بایدن به غرب آسیا شد، نیاز آمریکا به نفت عربستان است. دالیا داسا کای در تحلیلی که فارین افرز منتشر کرد، نوشت: زمانی که بایدن دوره ریاست جمهوری خود را آغاز کرد به تغییر عادت دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا در برخورد صمیمی با دیکتاتورها، ازجمله ولیعهد سعودی که رهبر واقعی عربستان به حساب می‌آید بسیار مصمم بود. با وجود این، بیش از یک سال بعد رئیس جمهور قصد دارد در نخستین سفر منطقه‌ای دوره ریاست جمهوری خود به عربستان سفر کند. پاداش به محمد بن سلمان با دست دادن و عکس‌برداری در زمین چمن ولیعهد به‌منزله اعتراف به این موضوع است که مستبدان می‌توانند با قتل، مخالفان خود را تا زمانی که جریان نفت را به دست دارند کنار بگذارند.
درباره اهداف سفر بایدن به غرب آسیا می‌توان به دو مورد مهم پرداخت:
- افزایش فشار بر روسیه
نیاز آمریکا به افزایش تولید نفت عربستان از سویی ناشی از گرانی قیمت بنزین در داخل آمریکا و از سوی دیگر ناشی از تأمین منافع روسیه با افزایش قیمت نفت است. بنابراین بایدن سعی دارد عربستان را به افزایش تولید نفت متقاعد کند تا با کاهش احتمالی قیمت نفت، هم فشار را بر روسیه افزایش دهد و هم بار سنگین گرانی بنزین را از روی دوش دموکرات‌ها بردارد.
بایدن در مقاله‌ای که در واشنگتن‌پست پیش از آغاز سفر به غرب آسیا منتشر کرد، نوشت: به‌عنوان رئیس جمهور، وظیفه ام این است کشورمان را قوی و امن نگه دارم. برای انجام این کارها باید مستقیم با کشورهایی که می‌توانند بر این نتایج تأثیر بگذارند تعامل کنیم؛ عربستان یکی از آنهاست و هنگامی که با رهبران سعودی ملاقات خواهم کرد، هدفم تقویت مشارکت راهبردی در آینده بر مبنای منافع و مسئولیت‌های متقابل خواهد بود.
در این مقاله بایدن به درخواست واشنگتن برای افزایش تولید نفت عربستان سعودی پرداخت به این امید که هزینه‌های سوخت و تورم در آمریکا را مهار کند.
- فراهم کردن زمینه عادی سازی روابط عربستان و رژیم صهیونیستی
رژیم صهیونیستی در سال‌های اخیر بر موضوع عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی و اسلامی تمرکز زیادی کرده است. ابتدا امارات، بحرین، مغرب و سودان عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی را انجام داده‌اند؛ در ادامه و در ماه‌های اخیر همزمان با توسعه روابط رژیم صهیونیستی با امارات و بحرین، ترکیه نیز روابط با این رژیم را احیا کرد. با وجود این، عربستان به واسطه جایگاه مهمی که در جهان اسلام دارد، از اهمیت بسزایی برای رژیم صهیونیستی برخوردار است. گرچه روابط ریاض و تل‌آویو در سال‌های اخیر گسترش یافته، اما روابط دو طرف به مرحله عادی‌سازی نرسیده است.
سفر بایدن به عربستان به عادی‌سازی روابط این کشور با رژیم صهیونیستی منجر نخواهد شد، اما روابط دو طرف باز هم گسترش خواهد یافت. از سویی هواپیمای حامل بایدن به طور مستقیم از فرودگاه بن گورین وارد جده عربستان خواهد شد و از سوی دیگر گفته می‌شود برخی مقام های صهیونیست نیز همراه تیم بایدن به عربستان می‌روند. بایدن در مقاله خود در واشنگتن‌پست نوشت، نخستین رئیس جمهوری خواهد بود که از سرزمین های اشغالی به شهر جنوبی جده عربستان پرواز می‌کند که این موضوع نماد کوچکی از مسیر عادی‌سازی میاین رژیم صهیونیستی و عربستان خواهد بود.
سفر رئیس جمهور آمریکا به غرب آسیا در درون خود چند پیام مهم نیز دارد:
- عربستان در مسیر انتقال آرام قدرت قرار می‌گیرد
برای عربستان سفر رئیس جمهور آمریکا اهمیت زیادی دارد. محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی برای رسیدن به کرسی پادشاهی این کشور به حمایت واشنگتن نیاز دارد. بن سلمان که در دوره ترامپ فاصله چندانی با کرسی پادشاهی سعودی نداشت، پس از به قدرت رسیدن بایدن، موقعیت خود را در خطر دید، زیرا دولت بایدن حمایت از رقبای بن سلمان را در دستور کار داشت. بنابراین سفر بایدن به عربستان و دیدار وی با محمد بن سلمان به معنای پایان فشارها علیه ولیعهد عربستان و همچنین پذیرش غیررسمی شانس پادشاهی بن سلمان به وسیله دولت دموکرات بایدن است.
- عربستان در سیاست خارجی آمریکا جایگاه ابزاری دارد
گرچه بایدن در مقاله خود و همچنین در سفرش تلاش می کند نشان دهد عربستان جایگاه مهمی نزد دولت آمریکا دارد، اما واقعیت این است که ریاض برای واشنگتن به‌عنوان متحدی راهبردی به شمار نمی رود، بلکه آمریکا نگاه ابزارگرایانه به عربستان دارد. دونالد ترامپ عربستان را به مثابه «گاو شیرده» می‌دانست که باید از دلارهای نفتی آن استفاده کرد و اکنون بایدن هم چشم به نفت عربستان دوخته است. این نگاه ابزاری به گونه‌ای است که با وجود قطعی بودن دیدار بایدن و بن سلمان در جده، اما بایدن در آستانه سفر تأکید کرد برای دیدار با محمد بن سلمان به ریاض نمی‌رود.
بهره سخن
گرچه صهیونیست‌ها تلاش می کنند در سفر بایدن به سرزمین های اشغالی و عربستان موضوع ایران را برجسته کنند، اما مهم‌ترین عامل در شکل‌گیری این سفر موضوع نفت عربستان و رقابت آمریکا با روسیه است. خبرهایی که درباره ایجاد ائتلاف نظامی منطقه‌ای در سفر بایدن به عربستان منتشر می‌شود، بیشتر رؤیای صهیونیست‌هاست و حتی کشورهای عربی از جمله عربستان در برهه زمانی کنونی تمایلی به مقابله با جمهوری اسلامی ایران ندارند.
به نظر نمی‌آید سفر بایدن به عربستان سبب تغییر محسوسی در روابط دو کشور شود، زیرا مقام های سعودی و به‌ویژه محمد بن سلمان از عمق نگاه دولت بایدن به این کشور آگاه هستند و دولت بایدن نیز بر حسب ضرورت ناشی از تغییرات پس از جنگ اوکراین در راستای بهبود روابط با عربستان برآمده است.