پنج دور مذاکرات میان ایران و عربستان که با حضور عراق و عمان در ردای میانجی گر و در بغداد، پایتخت عراق کلید خورد، مدتی در نقطه سکون قرار داشت تا اینکه ورود نمایندگان ایران به مقر سازمان همکاری اسلامی در شهر جده، در ژانویه سال جاری میلادی امیدها را برای ازسرگیری روابط رسمی میان دو کشور پررنگ کرد.
روابط ایران و عربستان از چهار دهه گذشته به این سو و پس از پیروزی انقلاب اسلامی عمدتاً خالی از مناقشه نبوده و در سال های اخیر با چاشنی رقابت‌های فرقه‌گرایانه، منافع متضاد ژئوپلیتیکی و اعتماد مطلق نداشتن همراه بوده است. اصطکاک جدی در روابط دو کشور در ژانویه 2016 و با اعدام شیخ نمر باقر النمر، یکی از روحانیون برجسته شیعیان عربستان و حوادث رخ داده در مکان های دیپلماتیک عربستان در ایران به وجود آمد. نتیجه آنکه کانال دیپلماتیک میان تهران و ریاض در همان سال قطع شد و روابط دو کشور در سایه قرار گرفت.
هر دو طرف دارای منافع در ظاهر متضادی در منطقه و با ایدئولوژی خاصی در سیاست خارجی بودند. در ادامه موضوعاتی همچون یمن و مخمصه ای که عربستان در آن گرفتار و به قیمت بی اعتباری این کشور تمام شد، حمایت ریاض از کارزار فشار حداکثری واشنگتن علیه تهران و موضع سعودی ها در زمینه برجام و تلاش برای بازنمایی خود به عنوان یکی از کنشگران اصلی و تأثیرگذار در این پرونده نتیجه ای جز تنش‌آفرینی بیشتر در روابط دو کشور نداشت.
در حال حاضر زمزمه هایی که به گوش می رسد حاکی از تمایل ریاض برای ادامه مذاکرات با تهران است. با وجود این، زمان قطعی ازسرگیری مذاکرات و دور بعدی آن هنوز مشخص نیست. قدر مسلم آنکه قرار گرفتن روابط ایران و عربستان بر ریل آرامش، از عناصر مهم و تعیین کننده در ثبات منطقه ای خواهد بود.
غلامحسین خورشیدی، کارشناس سیاست خارجی درباره روند مذاکرات میان تهران و ریاض به پیشینه روابط دو کشور پرداخت و گفت: موضوع میان ایران و عربستان تاریخی است نباید جدید تلقی شود. عربستان حتی قبل از اینکه به عنوان نظام سیاسی تلقی شود، به دلیل اقداماتشان و واکنش مردم و حاکمیت ایران نسبت به آن واکنش نشان می داد.
جای امیدواری برای بهبود روابط دو کشور وجود دارد، زیرا واسطه گری عراق در این زمینه جدی است و عربستان تعیین کننده شرایط منطقه نیست و خود هم این را می داند
وی افزود: اقداماتی که سلفی های سعودی در تخریب مکان های مقدس شیعیان در بقیع انجام دادند، به اختلافات بیشتر دامن زد و در دوره شاه این روند ادامه داشت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و روی کار آمدن حکومت شیعی در ایران بستر اختلافات بیشتر شد و سال های اخیر شاهد نوسان های زیادی بوده ایم.
کارشناس سیاست خارجی درباره روند مذاکرات دوجانبه تاکنون عنوان کرد: بعد از قطع روابط دیپلماتیک شاهد دوره بازسازی روابط با میانجی گری عراق بودیم. پنج دور مذاکرات انجام شده است که نمی توان گفت ناموفق بوده و موفقیت هایی داشته است. محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی ظاهراً علاقه چندانی به بازسازی روابط با ایران به شکل اصولی ندارد، اما در دنیای سیاست روی پرده و پس پرده می تواند تفاوت داشته باشد.
خورشیدی درباره محورهای مورد رایزنی دو کشور گفت: به نظر می آید عربستانی ها رویکرد مثبتی را در این مذاکرات دنبال کردند و اختلافات موجود جدای از ریشه های مذهبی، نشان دهنده تلاش دو طرف برای تثبیت رهبری خود بر جهان اسلام است. بر این موارد بحث اختلافات ایران و آمریکا را هم باید افزود. در هر صورت جای امیدواری برای بهبود روابط دو کشور وجود دارد، زیرا واسطه گری عراق در این زمینه جدی است و عربستان تعیین کننده شرایط منطقه نیست و خود هم این را می داند.
وی افزود: سعودی ها می داند اگر منافع خودشان را هم در نظر بگیرند، بازار غرب به دنبال باج گیری از داخل اختلافات میان ایران و عربستان و برخی دیگر از کشورهای منطقه است؛ یعنی غرب با این اختلافات می تواند 500 میلیارد اسلحه از رده خارج خود را به کویت و عربستان بفروشد.
این کارشناس سیاست خارجی یادآور شد: برخی موضوعات مانند اوضاع داخلی عراق و ناآرامی های اخیر ایران به کند شدن روند مذاکرات دامن زده است. تلاش های شبکه های معاند سعودی همچون اینترنشنال نیز مورد توجه است. به نظر می آید در اوضاع کنونی اگر بتوان با تلاش های خود آرامش را به منطقه بازگرداند، برای ادامه حیات سیاسی موفق جمهوری اسلامی ارزنده است.
برخی موضوعات مانند اوضاع داخلی عراق و ناآرامی های اخیر ایران به کند شدن روند مذاکرات دامن زده است. تلاش های شبکه های معاند سعودی همچون اینترنشنال نیز مورد توجه است
خورشیدی درباره چشم انداز مذاکرات میان ایران و عربستان تصریح کرد: اولویت تصمیم گیری های دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی باید بازسازی روابط منطقه ای باشد و سعودی نیز این نگاه را خواهان هستند. ریاض می خواهد در روابط خود با ایران بازسازی انجام دهد. در مجموع می توان امیدوار بود با توجه به تلاش هایی که انجام می شود، به موفقیت نسبی در زمینه بهبود روابط دو کشور دست یابیم.
منبع:راهبرد معاصر