تهران این هفته شاهد حضور دو مقام از منطقه قفقاز جنوبی بود. «آرمن گریگوریان» دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان در دومین سفرش به تهران در سالجاری بعدازظهر یکشنبه نهم مهر ماه به تهران آمد و با علی‌اکبر احمدیان دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار کرد.
گریگوریان ۲۰ فروردین ماه سالجاری و در زمان دبیری علی شمخانی بر شورای عالی امنیت ملی نیز به تهران سفر کرده بود. شمخانی در آن دیدار با بیان اینکه هرگونه تغییر در جغرافیای قفقاز جنوبی اقدامی تنش زا و در جهت خواست دشمنان امنیت و ثبات منطقه است، تصریح کرد: تنش و درگیری در قفقاز به نفع هیچ کشوری نیست.
علی‌اکبر احمدیان دبیر شورای عالی امنیت ملی در دیدار همتای ارمنستانی در نهم مهر ماه با اشاره به آخرین تحولات منطقه قفقاز و ضرورت تلاش همه طرف‌ها برای استقرار آرامش و امنیت در منطقه، تصریح کرد: هرگونه تغییر در جغرافیای منطقه ناامن کننده و موجب بی ثباتی و تصاعد بحران است.
احمدیان همچنین در این دیدار آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای فراهم کردن زمینه بسترهای لازم و برگزاری نشست بین کشورهای منطقه را اعلام کرد.
دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان هم با اشاره به نقش موثر جمهوری اسلامی در برقراری صلح و ثبات در منطقه قفقاز، استمرار نقش آفرینی ایران در این زمینه را خواستار شد.
گریگوریان یک روز بعد (دوشنبه) دهم مهر ماه هم با حضور در محل وزارت امور خارجه با حسین امیرعبداللهیان رئیس دستگاه دیپلماسی دیدار و گفت‌وگو کرد.
ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست هفتگی با خبرنگاران سفر این مقام امنیتی ارمنستانی را در چارچوب تماس‌ها بین ایران و ارمنستان درباره تحولات قفقاز جنوبی و تحولات اخیر در حوزه قفقاز برشمرد و افزود: روز یکشنبه گفت‌وگوهایی بین این مقام دولت ارمنستان با احمدیان دبیر شورای عالی امنیت ملی انجام شد و آخرین تحولات قفقاز جنوبی در این گفت‌وگوها مورد تبادل نظر قرار گرفت. مهمان ارمنستانی گزارشی از آخرین وضعیت منطقه و روابط بین ارمنستان و آذربایجان ارائه کرد. تحولات و تحرکات نظامی در منطقه مورد گفت‌وگو قرار گرفت و فرصتی بود ایران دیدگاه‌ها و مواضع خود را در خصوص قفقاز مطرح کند. همچنین لزوم استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای و همسایگان برای صلح و ثبات در منطقه به ویژه در مناسبات ارمنستان و جمهوری آذربایجان مورد تأکید طرف ایرانی قرار گرفت.
کنعانی با ذکر این نکته که تحولات در قفقاز برای ایران حائز اهمیت است، یادآور شد: ایران از کشورهای مهم و اثرگذار و صاحب نقش در تحولات منطقه است.
وی ضمن استقبال از حل و فصل اختلافات بین ارمنستان و آذربایجان از طریق راهکارهای سیاسی، تصریح کرد: ما مخالف تغییر مرزهای بین‌المللی و ایجاد تغییرات ژئوپلتیکی در منطقه هستیم و اینکه اختلافات بین کشورهای منطقه از جمله بین این دو کشور باید در چارچوب روند سیاسی و مذاکره دوجانبه و استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای حل شود و مخالف مداخلات فرامنطقه‌ای و حضور بیگانگان در منطقه هستیم.
کریدور زنگزور و اظهارات رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در این باره نیز از دیگر مواردی بود که از کنعانی سؤال شد و وی بار دیگر موضع ایران مبنی بر مخالفت با تغییرات در مرزهای بین‌المللی و تغییرات ژئوپلتیکی در منطقه را تکرار کرد و گفت: با توسعه راه‌های مواصلاتی و شبکه‌های حمل و نقل به نحوی که منافع کشورهای منطقه را تامین و باعث توسعه و رفاه مردم منطقه شود، موافقیم. از تمامیت ارضی آذربایجان و ارمنستان حمایت میکنیم. در خصوص بازگشت قره‌باغ به آذربایجان موضع ما روشن بود و از بازگشت این سرزمین‌ها به عنوان سرزمین‌های اشغالی به دولت آذربایجان حمایت کردیم. مسائلی که در منطقه وجود دارد در چارچوب‌های منطقه‌ای قابل حل و فصل است. از گفت‌وگوهای منطقه‌ای به خصوص در چارچوب قالب ۳+۳ و مشورت و تبادل نظر و همکاری کشورها در این چارچوب حمایت میکنیم و همواره اعلام کردیم آماده کمک و مشارکت در چارچوب نشست‌های ۳+۳ هستیم.
علاوه بر این سید کمال خرازی رئیس شورای راهبردی روابط خارجی در گفت‌وگویی درباره سرنوشت کریدور زنگزور عنوان کرد: جمهوری آذربایجان، کریدور زنگزور را به نحوی که در حاکمیت جمهوری آذربایجان باشد و اتصال نخجوان را به خاک اصلی آن تامین کند، در قبال کریدور لاچین مطرح می‌کرد که در اختیار ارمنستان بود و قره‌باغ را به خاک ارمنستان متصل می‌کرد. اینک که مسأله قره‌باغ حل و طبعا کریدور لاچین بلااثر شده است، دیگر توجیهی برای درخواست چنین کریدور متقابلی وجود ندارد. البته، کشورها می‌توانند در قالب همکاری ترانزیتی راه‌های ارتباطی خود را در اختیار همسایگان خود قرار دهند و چنین همکاری بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان هم قابل دفاع است، ولی لازمه برقراری چنین ارتباطی تهدید و اشغال نیست.
* دیدار گریگوریان با امیرعبداللهیان
حسین امیرعبداللهیان هم عصر دوشنبه دهم مهر ماه در دیدار گریگوریان با اشاره به سیاست اصولی و ثابت جمهوری اسلامی ایران مبنی بر حفظ مرزهای بین‌المللی و تمامیت ارضی کشورها، بر ضرورت حل و فصل مسائل منطقه توسط کشورهای منطقه تأکید و چارچوب ۳+۳ را سازوکار موثری برای حل مسائل منطقه‌ای بدون مداخله قدرت‌های خارجی توصیف کرد. وی همچنین آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به آوارگان قره‌باغ را اعلام کرد.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران همچنین در شبکه اجتماعی ایکس درباره این دیدار نوشت: با آقای آرمن گریگوریان دبیر شورای امنیت ملی جمهوری ارمنستان دیدار داشتم. تأکید کردم بحران قفقاز از طریق مشارکت بازیگران داخلی و همسایگان این منطقه (چارچوب۳+۳) (ایران، روسیه، ترکیه، گرجستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان) قابل حل و فصل است. با بیان نگرانی از وضعیت آوارگان قره‌باغ، آمادگی جمهوری اسلامی ایران جهت ارسال کمک‌های بشردوستانه را اعلام کردم.
در همین خصوص نیز روز سه‌شنبه ۱۱ مهر ماه ۵۰ تن کمک‌های هلال احمر جمهوری اسلامی ایران با حضور مهدی سبحانی سفیر ایران در ایروان وارد استان سیونیک ارمنستان شد. این محموله شامل بیش از ۵۰ تن نیازهای اولیه آوارگان شامل چادر، پتو، موادغذایی، بخاری، ست‌های بهداشتی و دیگر نیازمندی‌های فوری آوارگان بود.
دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان همچنین در سفرش به تهران با آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور دیدار کرد. رئیس جمهور در این دیدار ضمن اعلام مخالفت با حضور و دخالت بیگانگان در منطقه قفقاز، بر موضع جمهوری اسلامی ایران مبنی بر حل مسائل جمهوری آذربایجان و ارمنستان از طریق گفت‌وگو تأکید کرد.
رئیسی با تأکید بر لزوم احترام به تمامیت ارضی کشورهای منطقه، هرگونه تغییرات ژئوپلتیک در قفقاز را غیرقابل قبول و مضر برای منافع کشورهای این منطقه خواند و با تأکید بر ضرورت حفظ حقوق و امنیت ارامنه منطقه قره‌باغ، بر آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای همکاری در جهت برقراری و حفظ صلح، ثبات و امنیت منطقه قفقاز تأکید کرد.
گریگوریان همچنین در این سفر با سرلشکر پاسدار محمد باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد و سرلشکر باقی در این دیدار با اعلام آمادگی ایران برای اعزام ناظر به مرزهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان گفت: تداوم تنش در این منطقه به نفع دو کشور ارمنستان و آذربایجان و سایر کشورهای منطقه نیست.
* دستیار ویژه علیاف در تهران
روز سه‌شنبه ۱۱ مهرماه نیز اخباری مطرح شد از سفر سه‌شنبه شب «خلف خلف اف» دستیار ویژه الهام علیاف رئیس جمهور آذربایجان به تهران. دوشنبه دهم مهرماه خبرنگاری درباره زمان این سفر از ناصر کنعانی سؤال کرده بود که وی در این باره اعلام کرد: برنامه برای سفر مقام یا مقامات عالیرتبه آذربایجان در چارچوب تداوم تبادل هیأت‌هاست. خوشبختانه گفت‌وگوهای بین دو کشور در سطوح مختلف ادامه دارد، هم در حوزه دوجانبه، از جمله بحث از سرگیری فعالیت سفارت جمهوری آذربایجان در تهران در چارچوب گام‌های مثبتی که بین دو کشور برداشته شده است، هم درخصوص تبادل نظر درباره تحولات منطقه قفقاز جنوبی و هم در قالب چارچوب‌های چندجانبه منطقه‌ای که برای پیگیری تحولات، کمک به حل و فصل موضوعات و ایجاد و تحکیم ثبات و آرامش در منطقه مطرح است.
خلف اف پیش از سفر به تهران نیز میزبان سفیر ایران در باکو بود. عصر جمعه هفتم مهر ماه سیدعباس موسوی سفیر جمهوری اسلامی ایران در باکو با «خلف خلف اف» دستیار رئیس جمهور آذربایجان در ماموریت‌های ویژه دیدار و در خصوص آخرین تحولات روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌ای به خصوص شرایط جاری در قره‌باغ گفت‌وگو و تبادل نظر کرده بود.
و در نهایت ظهر روز چهارشنبه ۱۲ مهر ماه خلف خلف اف در محل وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران حضور یافت و با حسین امیرعبداللهیان دیدار و گفت‌وگو کرد.
وزیر امور خارجه در دیدار دستیار ویژه رئیس جمهور آذربایجان با اشاره به اراده ایران برای توسعه مناسبات با این کشور گفت: از این پس در این منطقه باید زبان صلح و امنیت جایگزین تنش و درگیری شود.
«خلف خلف اف» دستیار ویژه رئیس جمهور آذربایجان که نخستین مقام سیاسی این کشور است که پس از حادثه حمله مسلحانه به سفارت آذربایجان در جمهوری اسلامی ایران به تهران سفر می‌کند، در دیدار با امیرعبداللهیان با ارزیابی مثبت و سازنده از ملاقات اخیر وزیر امور خارجه ایران با رئیس جمهور این کشور و اشاره به تحولات مثبت اخیر در روابط ایران و آذربایجان، افق مناسبات را امیدبخش ارزیابی کرد.
این مقام جمهوری آذربایجان همچنین روز چهارشنبه با علی‌اکبر احمدیان دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار کرد. دبیر شورای عالی امنیت ملی در این دیدار بر اهتمام ایران برای دور کردن منطقه از هرگونه ناامنی و بحران تأکید کرد و گفت: با هر طرحی که منجر به تغییر ژئوپلیتیک منطقه شود، مخالفیم.
خلف خلف اف روز چهارشنبه هم با آیت‌الله رئیسی دیدار کرد. رئیس جمهور در این دیدار گفت: جمهوری اسلامی ایران به عنوان همسایه قدرتمند جمهوری آذربایجان و ارمنستان، آمادگی کامل دارد تا به رفع اختلافات و مشکلات این دو کشور کمک کند.
دستیار ویژه رئیس جمهور آذربایجان هم در این دیدار عنوان کرد: جمهوری آذربایجان از هرگونه گفت‌وگو، به‌خصوص در قالب گفت‌وگوهای ۳+۳ برای تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و نیز حل و فصل مسائل منطقه استقبال می‌کند.
از سوی دیگر هیأتی از نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به عنوان ناظر در مانور دریایی ۲۰۲۳ دریای خزر به جمهوری آذربایجان سفر کرد. این هیأت صبح چهارشنبه با دریادار «سبحان بکیراف» فرمانده نیروی دریایی جمهوری آذربایجان و سیدعباس موسوی سفیر جمهوری اسلامی دیدار و گفت‌وگو کردند. براساس اعلام سفارت ایران در باکو، توسعه همکاری‌های دفاعی و نظامی ایران و جمهوری آذربایجان در دستورکار دو کشور قرار دارد.
علاوه بر این، «مهرداد بذرپاش» وزیر راه و شهرسازی جمعه قرار است در رأس هیأتی و به منظور انجام سفری دو روزه به باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان برود. این سفر در راستای پیگیری پروژه‌های مصوب اجلاس کمیسیون مشترک انجام می‌شود. ملاقات با الهام علیاف رئیس جمهور آذربایجان و گفت‌وگو درباره گسترش سطح همکاری‌های اقتصادی دو کشور از برنامه‌های این سفر است.
به گزارش فارس، حضور این دو مقام از منطقه قفقاز در تهران و در هفته جاری و پس از تحولات اخیر در قره‌باغ، باز هم حاکی از اهمیتی است که ایران برای برقراری صلح و آرامش در مناطق پیرامونی به خصوص منطقه قفقاز و امنیت مرزهای مشترک با همسایگان شمالی خود قائل است.
اخیرا توافقی بین جمهوری آذربایجان و ارامنه قره‌باغ درباره ادغام قره‌باغ با جمهوری آذربایجان حاصل شد و بعد از آن هم تعدادی از ارامنه ساکن قره‌باغ به ارمنستان عزیمت کردند. دولت خودخوانده قره‌باغ کوهستانی هم روز پنجشنبه هشتم مهر ماه پایان موجودیت این جمهوری را اعلام کرد. رئیس جمهوری خودخوانده قره‌باغ در بیانیه‌ای گفت که فرمان انحلال همه نهادهای دولتی را امضا کرده و در آن بیانیه اعلام کرد: «از همه ساکنان قره‌باغ، چه در داخل و چه در خارج از این منطقه می‌خواهم از شرایط ادغام در جمهوری آذربایجان مطلع شوند.»
جمهوری اسلامی ایران پیش از این و به کرات بر حساسیت نسبت به امنیت مرزهای مشترک با همسایگان شمالی تأکید و اعلام کرده بود که با اقتدار از امنیت مرزها دفاع می‌کند.
جمهوری اسلامی همچنین در پی تحولات اخیر در منطقه قفقاز رایزنی‌هایی را با طرف‌های درگیر صورت داد از جمله تماس‌های تلفنی امیرعبداللهیان با همتایان آذربایجانی و ارمنستانی و دیدار رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران با وزرای خارجه ارمنستان و آذربایجان در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک.
مقامات جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده بودند که قره‌باغ را بخشی از جمهوری آذربایجان می‌دانند. ایران همچنین آمادگی خود را برای برگزاری نشست ۳+۳ (ایران، روسیه، گرجستان،ترکیه، آذربایجان و ارمنستان) در تهران اعلام کرده است.
در همین زمینه نیز سید کمال خرازی رئیس شورای راهبردی روابط خارجی در گفت‌وگویی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران خواستار برقراری صلح و آرامش در منطقه قفقاز است، گفت برگزاری نشست ۳+۳ در تهران می‌تواند به رفع اختلافات در منطقه کمک کند.
خرازی در این باره اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران که روزگاری این منطقه جزو خاکش بود، با پذیرش شرایط پس از فروپاشی شوروی سابق، همواره همچون پدری خیرخواه نسبت به تحولات این منطقه، به خصوص تغییر جغرافیای این منطقه حساس بوده است. به همین جهت، ایران از ابتدا ناحیه قره‌باغ را جزو خاک جمهوری آذربایجان دانسته، بر آزادسازی اراضی اشغالی آن کشور تأکید داشته است، به طوری که حتی در زمان رئیس جمهور سابق جمهوری آذربایجان، مرحوم حیدر علیاف پیشنهاد کمک تسلیحاتی به آن کشور برای آزادسازی اراضی اشغالی داده بود.
وزیر خارجه پیشین امور خارجه همچنین در این گفت‌وگو خاطرنشان کرد: به همین ترتیب، ایران هرگونه اشغال اراضی ارمنستان توسط آذربایجان را نیز بر نمی‌تابد و بر حفظ مرزهای کنونی بین کشورهای منطقه تأکید دارد.