۱۳ آبان یادآور سه حادثه مهم در تاریخ تحولات معاصر ایران است؛ ۱۳ آبان ۱۳۴۳، سالروز روز تبعید حضرت امام خمینی(ره)، در پی اعلام مخالفت وی با قانون استعماری و آمریکایی کاپیتولاسیون توسط رژیم شاه، ۱۳ آبان ۱۳۵۷، سالروز شهادت جمع زیادی از دانشجویان و دانش آموزان در اعتراض به رژیم شاه در دانشگاه تهران و ۱۳ آبان ۱۳۵۸ سالروز تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران. اولی زمینه‌ساز انقلاب شد، دومی پیروزی انقلاب را تسریع کرد و رخداد سوم زمینه‌ی تثبیت و استمرار انقلاب را فراهم کرد؛ اما در این میان تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران، با توجه به ابعاد، پیامدها و همچنین گسترة ملی و بین المللی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
تسخیر سفارت آمریکا 9 ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بازداشت جاسوسان آمریکایی به مدت ۴۴۴ روز را میتوان اوج آگاهی و بیداری مردم ایران در مبارزه با استکبار جهانی ارزیابی کرد. مبارزه‌ای که ناشی از درک عمیق و احساس مسئولیت اسلامی بود. این رخداد عظیم که نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی محسوب می شود، روزی را در تاریخ رقم زد که معمار کبیر انقلاب آن را «انقلاب دوم» نامید و فرمود؛ «ما شعار مرگ بر آمریکا را در عمل جوانان پرشور و قهرمان و مسلمان در تسخیر لانه فساد و جاسوسی آمریکا تماشا کرده‌ایم» و «دانشجویان مسلمان و مبارزی که لانه جاسوسی را اشغال کردند ملت را سرافراز کردند».
به مناسبت چنین روزی، ۱۳ آبان در تاریخ کشورمان بنام روز مبارزه با استکبار جهانی نام گرفت. در اهمیت یوم‌الله ۱۳ آبان ۵۸ که با فاصله نه چندان دوری نسبت به پیروزی انقلاب اسلامی ایران اتفاق افتاد، همین بس که نه تنها توطئه های بعدی علیه انقلاب اسلامی با شکست مواجه و خنثی شد، بلکه ضربه سختی بر اقدامات ضد مردمی و عملیات جاسوسی آمریکا خبیث به ویژه در منطقه خاورمیانه وارد آمد و ابهت پوشالی و ساختگی این کشور در دنیا در هم شکسته شد.
همین موضوع سبب شده تا به موازات قوّت گرفتن گفتمان کاهش تنش با آمریکا از سوی برخی جریان‌های سیاسی ایران در دوره‌های مختلف، مشروعیت تسخیر سفارت آمریکا مورد تردید و شبهاتی قرار بگیرد. لذا لزوم جلوگیری از تحریف تاریخ و واقعیت و همچنین ضرورت آشنایی نسل جدید با ابعاد این قبیل حوادث بزرگ انقلاب اسلامی، ایجاب می کند که همه ابعاد این واقعه تاریخی بالاخص زوایای جدید و کمتر پرداخته شده از آن، واکاوی و تشریح شود تا تحلیل درستی از آن بدست آید. در همین راستا به منظور کنش رسانه ای صحیح و متناسب با اقتضائات روز، محورهای ذیل قابل توجه است:
از کاپیتولاسیون تا لانه جاسوسی
«اعتراض امام به کاپیتولاسیون» و «تسخیر لانه جاسوسی» دو رویداد مهمی هستند که با مرور روزشمار تاریخ ایران در آبان ماه به آن برخورد می کنیم. بی شک تصویب کاپیتولاسیون در مهر ماه ۱۳۴۳ و اعتراض شدید امام خمینی(ره) به تصویب آن در ۴ آبان همین سال که به تبعید ایشان از ایران به ترکیه منجر شد سلسله تحولاتی را رقم زد که به پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و در آبان ۱۳۵۸ به تسخیر لانه جاسوسی منتهی شد. پس از کاپیتولاسیون محدوده دخالت مستشاران آمریکایی (که تعداد آنها از چند هزار نفر در سال ۱۳۴۵ به ۶۰ هزار مستشار در روزهای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی رسیده بود)، تا حدی گسترده بود که درباریان و روزنامه های حکومتی نیز به آن اذعان داشته و در گزارش هایی از این که دست خارجی ها تا این اندازه باز است گلایه و اعتراض می کردند. کابوس کاپیتولاسیون و طعم تلخ تحقیری که در وجدان عمومی و ذهن جامعه از این مداخلات و خیانتهای مستشاران آمریکایی در امور کشور قبل و بعد از انقلاب وجود داشت جز با تکریم و احترام به اقدام تسخیر سفارت امریکا جبران پذیر نبود.
پایبندی جمهوری اسلامی به تعهدات بین المللی
تسخیر لانه جاسوسی در 13 آبان 1358 توسط دانشجویان پیرو خط امام، باعث شد تا آمریکا با نفوذی که در مجامع بین‌المللی داشت و با پروپاگاندای رسانه ای، این اقدام را غیرقانونی جلوه داده و این عمل را با تکیه بر حقوق و قوانین بین المللی مردود بشمارد. از همین رو آمریکا تلاش کرد تا نشان دهد که تسخیر سفارت این کشور در ایران، به تعبیر خودش «نقض آشکار معاهدات بین‌المللی» بوده است.
جدا از اینکه خود آمریکا چه پیشینه‌ای داشته و چقدر به معاهدات بین‌المللی پایبند بوده است، نکات ذیل در ابهام زدایی از این مسئله و اثبات وجوب تسخیر سفارت آمریکا از منظر «حقوقی»، قابل توجه است:
1-سفارت آمریکا اصلا کارکرد ویژه امور دیپلماسی نداشته و محلی برای کارهای جاسوسی و تامین منافع نامشروع‌شان در ایران و منطقه بوده است. این مداخلات پنهان و تجاوز آشکار، همگی نقض بند 4 ماده 2 منشور ملل متحد بوده لذا سفارت آمریکا و کارمندانش نمی توانستند مشمول مصونیت مطابق به قوانین بین‌المللی باشند.
2- تسخیر لانه جاسوسی و بازداشت دیپلمات‌های آمریکایی، استیفای مشروع حق دفاع فردی ملت ایران، طبق ماده 51 منشور ملل متحد بوده است.
3- با توسل به دکترین «دفاع مشروع پیشگیرانه» که ساخته و پرداخته مقامات آمریکایی ـ دانیل وبستر، وزیر خارجه وقت آمریکا ـ بود، می توان اشغال سفارت آمریکا در تهران را نیز منطبق بر مبانی فکری مقامات این کشور دانست. دانشجویان پیرو خط امام نیز سال‌ها قبل از آنکه دولت بوش چنین نظریه‌ای را مطرح کند، با استفاده از آن و با ارجاع منطقی این استدلالات بر دولت آمریکا، حمله‌ای پیشگیرانه را بر ضد منافع آمریکا در ایران طراحی کردند تا نقشه های خرابکارانه ضدانقلابیِ آمریکا را در نطفه خفه کنند.
علاوه بر موارد مذکور، توجه به این مطلب هم ضروری است که تاریخ 42 ساله جمهوری اسلامی نشان می دهد، ایران هیچ گاه ناقض تعهدات دیپلماتیک و بین المللی نبوده و همواره به پروتکل های امنیتی و سیاسی بین المللی کاملاً مقید بوده است حتی در مواقع خلاف میل.
زمینه و انگیزههای اصلی تسخیر لانه جاسوسی آمریکا
در تحلیل و بررسی اشغال سفارت، زمینه ها و دلایل متعددی برشمرده اند اما براساس جمیع روایت ها و اسناد و شواهد، دو بستر اصلی ذیل، این واقعه را رقم زد که توجه به آنها می تواند در روشنگری اهداف فاتحان مژثر باشد.
1) درخواست استرداد شاه
اشغال سفارت و بحران گروگان‌ها، با تصمیم کارتر مبنی بر پذیرش شاه برای معالجه، که امکانات آن در دیگر جاها نیز فراهم بود، آغاز گردید. این تصمیم به زعم نظر مشاوران و دستگاههای امنیتی و با وقوف کامل به اینکه تصرف سفارت و دستگیری اعضای آن، واکنش و عواقب قطعی چنین اقدامی خواهد بود، اتخاذ شد. در آن زمان، بدیهی بود که خشم طبیعی مردم و گروههای انقلابی به ۲۵ سال توهین و تحقیر ملت ایران توسط آمریکا و دست نشانده آن شاه قابل کنترل نخواهد بود و وقتی رئیس جمهور آمریکا در وهله اول، مسبب اصلی بروز بحران باشد، نیروهای باز دارنده حقوقی، سیاسی یا نظامی، نمی‌توانند از بروز بحران وخیم در روابط با کشورهای دیگر جلوگیری کنند.
با این حال دولت کارتر با بی‌اعتنایی به تشویش و نگرانی به جای مردم ایران، تصمیم به پذیرش شاه و ردّ تقاضای استرداد محمدرضا پهلوی از سوی ایران، گرفت. از آن زمان اعتراض‌های گسترده‌ای علیه آمریکا شکل گرفت و دانشجویان پیرو خط امام که با مردم در ارتباط بودند، تصمیم گرفتند اعتراضات علیه آمریکا را سامان بدهند. دانشجویان برعکس تعابیر دولت و یا برخی از گروههای سیاسی، پذیرفتن شاه در آمریکا را نشانه عجز شاه و یا درماندگی او نمی دانستند، بلکه آن را حرکتی جدید برای مبارزه روانی - سیاسی با انقلاب اسلامی و مردم انقلاب ایران ارزیابی می کردند و بر مبنای همین تحلیل تصمیم گرفتند به منظور جلب توجه همگانی به تداوم مبارزه، در یک حرکت اعتراضی فاقد رنگ و بوی دولتی و کاملا دانشجویی، سفارت آمریکا در تهران را برای مدتی محدود تصرف نمایند تا بدین طریق خشم و پیام ملت ایران مبنی بر لزوم تحویل شاه جنایتکار را به دنیا برسانند و بدین طریق آمریکا را تحت فشار قرار دهند. آنچه مسلم است اگر دانشجویان پیروخط امام روز 13 آبان سفارت آمریکا را تصرف نمی‌کردند این کار توسط گروههای سیاسی - مردمی‌دیگر و به صورت خشن‌تری صورت می‌گرفت.
2) احساس خطر جدی توطئه ی سقوط انقلاب
تسخیر لانه جاسوسی نشان‌دهنده حقیقت مهمی است كه این واقعه بی‌بدیل در بستر «حافظه تاریخی یك ملت» شكل گرفته است؛ سفر شاه به آمریکا و حمایت آمریکا از او خاطره کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ و بازگشت شاه به تاج و تخت را در ذهن مردم ایران یادآوری می کرد. در این شرایط دانشجویان، در پی صدور فرمان امام مبنی بر گسترش حملات تمامي دانش‌آموزان و دانشجويان و طلاب علوم ديني علیه آمریکا و همچنین اطلاع از دیدار محرمانه بازرگان و یزدی در الجزیره با برژنسکی (مشاور امنیت ملی کاخ سفید و مسئول کودتای 28مرداد سال 32) در 10 آبان 1358، در اقدامی تلافی جویانه، پیشگیرانه و دفاعی در مقابل توطئه های آشکار و غیر آشکار و مداخله جویانه دولت آمریکا از طریق سفارت خویش برای ایجاد اخلال در تثبیت انقلاب اسلامی، به اشغال سفارت پرداختند. ورود به سفارت و کشف اسناد و دستگاههای جاسوسی نیز بر این احساس خطر، مهر تایید زد. در هر صورت ملت ایران توانست با اشغال لانه جاسوسی و کوتاه کردن دست آمریکا از داخل ایران، بقا و هویت نظام جمهوری اسلامی را تضمین و منافع ملی و استقلال خود را حفظ کند. به همن دلیل نیز امام آن را انقلاب دوم نامیدند؛ در واقع با پیروزی انقلاب اسلامی استبداد داخلی و با تسخیر سفارت آمریکا استعمار از ایران ریشه کن شد.
در پرداخت به این محور توجه به سرنوشت انقلاب های نوپا در جهان و ساقط شدن آنها با هدایت آمریکا و همچنین سابقه شکل گیری کودتا در کشورهایی که سفارت ایالات متحده به عنوان مرکز توطئه در آنها وجود دارد حائز اهمیت و شاهدی بر این مدعاست که تداوم فعالیت سفارت آمریکا در ایران، خطری جدی از جهات مختلف هم نسبت به اصل موجودیت انقلاب و نظام نوپای آن و هم امنیت داخلی و هم تمامیت ارضی کشور بود.
70 سال رابطه استعماری آمریکا با ایران
یکی از خطوطی که معمولاً از سوی برخی افراد و جریان‌ها با هدف زیرسوال بردن این حرکت شجاعانه و انقلابی، دنبال می‌شود، این است که رابطه آمریکا با ایران پس از تصرف سفارت آمریکا رو به خصومت نهاد و هزینه‌ای که امروز کشور براثر تحریم ها و دشمنی های آمریکا می‌پردازد، ناشی از این اقدام دانشجویان پیرو خط امام است. این در حالی است که اولاً تسخیر لانه جاسوسی در حقیقت معلول اختلافات و مداخلات آمریکایی‌ها در ایران چه قبل و چه بعد از انقلاب بوده است. ثانیاً بر اساس اسناد رابطه ایران و آمریکا در طول تاریخ، رابطه‌اي يكسونگرانه و استعماري بر علیه ملت ایران بوده است. چنانچه پس از انقلاب، آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد، بازگرداندن شاه به ایران و حمایت از او، تحمیل انقلاب سفید و کاپیتولاسیون علیه مردم ایران، کارشکنی در روند انقلاب و حمایت از سلطنت پهلوی در جهت حفظ آن و .. دست داشت. اقدامات خصمانه آمریکایی‌ها در چهل و پنج سال گذشته در سه حوزه جنگ سخت، جنگ نرم و جنگ نیمه سخت نیز در ماجراهایی مانند فراری و پناهندگی دادن به دیكتاتور پهلوی و سران رژیم تلاش برای نفوذ و استحاله انقلاب از طریق ناسیونالیست های میانه رو، حمله نظامی به طبس، کودتای نقاب، حصر اقتصادی و اجرای تحریم‌های گسترده ضد ایرانی، تحریک عراق به تجاوز به ایران، ورود مستقیم آمریکا به جنگ ایران و عراق در خلیج‌فارس، عملیات خرابکارانه علیه جمهوری اسلامی، ترور عناصر فکری نظام و شخصیت‌های سیاسی و مردمی در دهه ۶۰، حمله ناو وینسنس به هواپیمای مسافربری ایرباس، هدایت و پشتیبانی نیروهای ضدانقلاب تحت عنوان «جنبش‌های تجزیه‌طلبانه»، تهدیدات نظامی آمریکا علیه ایران پس از ۱۱ سپتامبر، طرح ادعاهای بی‌اساس علیه ایران (مانند ادعای نقض حقوق بشر در ایران، حمایت ایران از تروریسم و گروههای تروریستی در جهان، تلاش ایران برای دستیابی به سلاح‌های کشتارجمعی و اختلال در روند صلح خاورمیانه)، تحریک اراضی و نفتی همسایگان، اشاعه تروریسم القاعده و داعش برای فروپاشی ایران، ترور دانشمندان هسته‌ای، عملیات خرابکارانه مانند استاکس نت، فتنه انگیزی های میدانی و رسانه ای در ادورا مختلف و ... از فکر و ذهن مردم ایران و تاریخ این مرز و بوم هرگز محو نمی‌شود.
در این میان نکته حائز اهمیت آن هم در آستانه انتخابات آمریکا، این است یکی از اهداف مهم جریان تحریف القای دوگانه "آمریکای بد ـ آمریکای خوب" است؛ این یعنی تحریف تاریخ ۷۰ساله دشمنی دموکرات ها و جمهوریخواه ها با ایران! در حالی که بررسی سوابق 7 رئیس‌جمهور آمریکا طی 45 سال گذشته، بیانگر آن است که سیاست‌های استکباری و سلطه‌گرایانه آمریکا در قبال ایران، علی‌رغم تغییر دولت‌های جمهوریخواه و دموکرات، از یک تداوم و پیوستگی معنی‌دار برخوردار است و تنها تاکتیک های متفاوتی دنبال می شود. همچنین دشمنی با جمهوری اسلامی ایران، بخشی از هویت آمریکایی است که به نظام معرفتی این کشور گره خورده است.
ارزشمندسازی دستاوردهای تسخیر لانه جاسوسی
اغلب شبهات مطرح درخصوص تسخیر لانه جاسوسی، بر این پایه است که نه تنها تسخیر، اقدامی بدون دستاورد بوده بلکه و پیامدهای منفی بسیاری را نیز برای کشور و ملت، در به همراه داشته است؛ پیامدهایی از قبیل جنگ تحمیلی، مسدود کردن دارایی ها و تحریم اقتصادی ایران، ارائه چهره ای خشن ازایران، باب شدن هجمه به سفارت های ایران و ... . در همین راستا علاوه بر پاسخ مستدل و مجزا به هریک از شبهات، لازم است دستاوردهای تسخیر لانه جاسوسی به خوبی تبیین و ارزشگذاری گردد.
دستاوردهایی همچون پایان دادن به توطئه گري و سلطه جويي هاي آمريكا در ايران، از بين رفتن جاذبه گروه هاي چپ ماركسيستي، شفاف شدن مواضع گروهها و نیروهای داخلی انقلاب، میدان‌دار شدن نیروهای انقلابی و تثبیت انقلاب، تقویت و تجلی مجدد وحدت ملی پس از پیروزی انقلاب، تقویت روحیه خودباوری و بازیابی عزت نفس ایرانیان، افشای چهره حقیقی آمریکا، استقلال کشور از آمریکا خلع سلاح شوروی در مبارزه با امپریالیسم، ایجاد انگیزه و الگودهی به مبارزین مسلمان در کشورهای دیگر و نهضت های آزادیبخش در مقابله با آمریکا، اثبات ثبات قدم ایران بر سر اصول و آرمانهایش در پهنه جهانی، برملا ساختن آسیب پذیری سیستم دوقطبی و ... .
اما مهم ترین دستاوردهای داخلی و خارجی انقلاب دوم، شکست ابهت دیرینه ی قدرت افسانه ای آمریکا بود. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در منطقه غرب آسیا، ضربه‌ای کاری به هیمنه ایالات متحده آمریکا در منطقه وارد شد و این ضربه با فتح لانه جاسوسی و شکست مفتضحانه آمریکا در صحرای طبس تکمیل شد، به گونه اي که در حال حاضر شعار مرگ بر آمریکا دیگر شعار مخصوص مردم ایران نیست و این شعار به صورت فراگیر حرف دل دیگر مستضعفین و ملت هاي جهان است و تحلیلگران امنیت کاخ سفید هم اکنون ریشه بسیاری از حرکتهای انقلابی در خاورمیانه را تحت عنوان خشونت یا تروریسم مقدس! زاییده شکست آمریکا در ماجرای تسخیر لانه جاسوسی می دانند. بنابراین 13 آبان، نقطه آغاز افول هژمونی سیاسی و هنجاری آمریکا و تغییرات هندسه قدرت جهانی شد.