دولت در تعامل با اصلاح‌طلبان در انتخابات

پایگاه بصیرت

پایگاه بصیرت: محمد عبداللهی طی یادداشتی به تحلیل فضای آتی انتخابات هفتم اسفند و رابطه دولت با اصلاح‌طلبان در این انتخابات پرداخته است.

متن این یادداشت به شرح زیر است:

رصد فضای انتخاباتی کشور نشان می‌دهد که با وجود تلاش های جریان های مختلف در دوقطبی سازی از فضای رقابتی، میدان انتخابات مجلس دهم، میدانی سه ضلعی با حضور اصولگرایان و اصلاح طلبان و اعتدالگرایان، خواهد بود و این سه طیف مهمترین بازیگران این میدان خواهند بود. با این توضیح که رقابت اصلاح طلبان و اعتدالگرایان به صورت تاکتیکی و در یک "هماهنگی نانوشته" جهت رای آوری هر چه بیشتر چهره های همسو با دولت صورت خواهد گرفت.

در این میان، نگاه و برنامه دولت برای جریان اصلاح طلب، موضوع یادداشت حاضر است.

پس از تصویب برجام، در دو سال باقیمانده، اولویت و دستور کار اصلی دولت ، بر مسأله اقتصاد البته بر پایه تعامل با غرب و عادی سازی روابط با امریکا خواهد بود.

از همین رو دولت مایل است به هر طریقی، مجلسی همسو با خود و بدور از مانع تراشی را در کنار خود داشته باشد. "مجلس همسو" باعث خواهد شد تا روحانی به راحتی از گردنه های حقوقی و قانونی مجلس، برای رسیدن به اهداف خود خصوصا در سیاست خارجی عبور کند. موضوعی که بارها از سوی شخص رئیس جمهور و اطرافیان وی و دولتمردان طراز اول تدبیر و امید مطرح شده است.

دقیقا بر پایه همین نگاه، برنامه دولت روحانی نیز روشن می شود. دولت روحانی و به خصوص شخص وی بیش از اصولگرا یا اصلاح طلب بودن مجلس، به دنبال "مجلس همسو" است. زمزمه های پرهیاهوی ائتلاف با دو ضلع اصولگرایان معتدل (بخوانید اصولگرایان همسو با دولت) و نیز اصلاح طلب های کم حاشیه (بخوانید اصلاح طلب های غیرمنتقد دولت) والبته چهره های رای آور هر دو طیف،نیز بر اساس همین رویکرد معنایابی می شود.

همچنین دولت، دو هدف حداقلی و حداکثری را در مجلس دهم، دنبال می کند. هدف حداقلی دولت، تغییر ترکیب مجلس نهم، به هر طریقی است. از نگاه دولت روحانی، مجلس نهم، متشکل از اکثریتی تابع اقلیت جبهه پایداری و به تعبیر خودشان، اقلیت افراطی است.

برهم زدن این آرایش نامطلوب و ایجاد اکثریتی همسوتر با دولت، حتی اصولگرا، هدف اقلی دولت از فعالیت در این عرصه است. اما هدف حداکثری دولت، تشکیل مجلسی با فراکسیون قوی اصلاح طلبانه و اعتدالگراست که بتواند پشتوانه حقوقی و تقنینی دولت در دو سال باقی مانده دولت یازدهم و احتمالا دولت بعدی باشند.

در این میان، شیوه تعامل دولت با اصلاح طلبان تابع  دو مولفه است. مولفه قوت دولت و مولفه ضعف دولت.

الف) مهم ترین نقطه قوت دولت یازدهم، حضور در قدرت و سکانداری قوه اجرایی کشور و همچنین امکان عبور از سد رد صلاحیت ها و چانه زنی برای این موضوع است. موضوعی که دقیقا نقطه ضعف اصلی جریان اصلاح طلب به دلیل سابقه حرکت های غیرقانونی است.

ب) مهم ترین نقطه ضعف دولت نیز در نسبت با اصلاح طلبان، بحران رای و فقدان و یا غیرچسبندگی پایگاه اجتماعی مستقل و معین است که بخش بزرگی از آن، متعلق به اردوگاه اصلاحات است.

قاطبه اصلاح طلبان بر این باورند که با حمایت و پشتیبانی از روحانی، توانستند او را به ریاست جمهوری برسانند و همواره پیروزی روحانی در انتخابات 92 را مدیون خود، کناره گیری نامزد اصلاح طلب و پایگاه رای فعال خود دانسته اند.

اگرچه روحانی شخصا در طی دو سال گذشته، هیچگاه به طور صریح این موضوع را نپذیرفته و بدان اقرار نکرده، اما قابل کتمان نیست که سهم رای آوری وی، از ناحیه جریان اصلاح‌طلب قابل کتمان نیست.هر چند چند پارگی اصول گرایان سهم عمده تری در این پیروزی داشت.

ج) اشتراک اهداف دولت و جریان اصلاح طلب، عملکرد و راهبرد روحانی در سیاست خارجی که محل اشتراک دولت و جریان اصلاح طلب است از دیگر عوامل تاثیرگذاری است که اصلاح طلبان را ترغیب می کند به عنوان یک نقطه موفق! در کارنامه دولت از آن استفاده کنند.

اگرچه بعضا رویکرد و کارنامه دولت در سیاست داخلی و حوزه های فرهنگی اجتماعی مورد نقد و محل اختلاف جریان اصلاح طلب با دولت بوده است.

این سه عامل، ابعاد "ماتریس تعامل دولت با اصلاح طلبان"  و برنامه انتخاباتی این دو را صورت بندی می کند.

ائتلاف رسمی یا هماهنگی نانوشته دو گزینه اصلی پیش روی هر دو گروه اصلاح طلب و یاران دولت در انتخابات 7 اسفند ماه مجلس است.

کدهای فراوانی از هر دو سو نشان می دهد که یاران دولت، اصلاح طلبان و حلقه اطراف هاشمی رفسنجانی، نه با ائتلاف رسمی که مطابق الگوی 92 با "هماهنگی نانوشته" وارد میدان انتخابات خواهند شد.

موانع مختلف و شکاف های متعددی بین جریان اصلاح طلب و حامیان دولت وجود دارد که ائتلاف رسمی این دو طیف را بعید می نماید:

الف) مهم ترین مانع بر سر راه ائتلاف رسمی، در وهله اول، پرستیژ دولت در حفظ استقلال خود از اصلاح طلبان است. طیف حامیان دولت به شدت، نگران چهره مخدوش برخی از اصلاح‌طلبان هستند و به سادگی تن به قرار گرفتن نامشان در یک لیست با آنها برای انتخابات مجلس نخواهند داد.

دولتی ها مایلند یک گفتمان مجزا برای خود تعریف کنند و خود را متمایز از جریان اصلاحات تعریف کنند. برگزاری همایش های متعدد در طی دو سال قدرت آنها به ویژه در روزهای اخیر موید همین نگاه یاران دولت است.

ب) از سوی دیگر، اصلاح طلبان نیز به صورت مداوم در رسانه های خود از صیانت از "اندیشه اصلاح طلبی" سخن می رانند و علیرغم اینکه از سر استیصال (و نه از روی اعتقاد) ناچارند به دولت تمسک کنند، اما به دلایلی از ائتلاف رسمی با احزاب دولتی، ناامیدند.

اصلاح طلبان بر این باورند که درست برخلاف اعتدالگرایان که تنها با چند چهره همچون وزرا و معاونین آنها شناخته می شوند، از پتانسیل انسانی قوی برخوردارند و در صورت تمایز راه خود با دولت که تاکنون کارنامه درخشانی در عرصه های مختلف خصوصا عملکرد اقتصادی برخوردار نبوده، می توانند در انتخابات 96 یک دولت کاملا اصلاح طلب را روی کار آورند.

انتقاد شدید محمدرضا تاجیک، فعال اصلاح طلب، از اصلاح طلبانی که قصد دارند با دولت ائتلاف رسمی نمایند و یک اصولگرا را به جای یک اصلاح طلب به عنوان سرلیست انتخاب کنند، واگویه همین نگاه و نیز حس تحقیر و شکست عمیق در صورت ائتلاف رسمی است: « من جریان اعتدال‌گرایی را یک جریان اجتماعی و یک گفتمان نمی‌دانم و در این زمینه صراحت دارم. به نظر من جریان اعتدال‌گرایی یک «نام» است. اعتدال‌گرایان یک جمعیت خاص هستند که از همگرایی درونی نیز برخوردار نیستند. به نظر من جریان اعتدال‌گرایی دارای «گرانیگاه» و پایگاه اجتماعی نیست. من هسته اصلی این جریان را وابسته به جریان اصلاح‌طلبی تلقی می‌کنم و برای آنها نقش یک کنش‌گر مستقل و تاثیرگذار قائل نیستم.

فتمان اعتدال فاقد حریم مشخص، عناصر مشخص، کرانه و مرز مشخص و درون و برون مشخص است...هدف جریان اصلاحات نباید صرفا تسخیر مجلس باشد. ما باید از هم‌اکنون به فردای پس از تسخیر مجلس بیندیشیم. اگر اصلاح‌طلبان اکثریت مجلس و ریاست‌ مجلس را در اختیار داشته باشند اما موفق نشوند دری را بگشایند با چالش بزرگ‌تری در آینده مواجه خواهند شد. عملکرد نمایندگان اصلاح‌طلب در مجلس دهم بیانگر این مسئله خواهد بود که در انتخابات ریاست‌جمهوری آینده آیا قرار است از یک رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب حمایت کنند یا اینکه دوباره پشت سر آقای روحانی اجماع خواهند کرد ما در اتاق فکر اصلاح‌طلبی درباره دوران پس از حسن روحانی اندیشه کرده‌ایم و یکی از دغدغه‌های بزرگان جریان اصلاح‌طلبی همین مساله است.»

همین حفظ پرستیژ، تاکنون، به شکل عینی هم در موضوع سرلیستی کاندیداها و هم در موضوع انتخاب یک چهره مناسب برای ریاست و رهبری مجلس آتی، خود را نمایان کرده است.

از همین رو، برخی اصلاح طلبان، صراحتا ائتلاف رسمی با دولت را بعید می دانند و هماهنگی نانوشته بین اصلاح طلبان و یاران دولت (یعنی همان پروژه انتخابات 92) را محتمل تر می دانند.

فیض‌الله عرب‌سرخی در گفت‌وگو با روزنامه آرمان به صراحت اعلام کرده که اصلاح‌طلبان و اصولگرایان معتدل باید به این نتیجه برسند که در یک ائتلاف نانوشته و با هماهنگی وارد انتخابات شوند: «اصلاح‌طلبان باید از یک اصولگرای معتدل و میانه‌رو استفاده کنند و مانع از حضور چهره‌های تندرو و منتقد دولت در مجلس شوند... این نوعی استراتژی انتخاباتی است و به معنای ائتلاف نیست. ائتلاف به حالتی گفته می‌شود که دو جریان سیاسی با تشکیل اتاق فکر برای آینده برنامه‌ریزی کنند. این در حالی است که چنین اتاق فکری هیچ‌گاه بین اصلاح‌طلبان و اصولگرایان معتدل تشکیل نخواهد شد. » 

ج) مانع سوم، تمایل دولت به برقراری  ائتلاف رسمی با اصولگرایان همسو با دولت (همچون لاریجانی و رهروان ولایت) است. حال آنکه، اغلب گروه های اصلاح طلب، حاضر به ائتلاف جریانی (و نه فردی) با اصولگرایان نیستند. چراکه اختلافات سیاسی و گفتمانی بین آنها، به اندازه‌ای است که مانع ائتلاف اصلاح‌طلبان با اصولگرایان از جمله طیف لاریجانی شود.

بر همین اساس و نیز رصد اخبار انتخاباتی ، ائتلاف رسمی لاریجانی با اصلاح طلبان همچون اصولگرایان تقریبا منتفی است. اظهارات عارف مبنی بر اینکه لیست آنها قطعا یک لیست اصلاح طلبانه خواهد بود موید همین موضوع است.

تقریبا همه گروه های اصلاح طلب، با میانداری شورای عالی سیاستگذاری انتخاباتی اصلاح طلبان، بر لیست واحد اصلاح طلبان در سراسر کشور  و نیز سرلیستی یک اصلاح طلب خصوصا عارف، اتفاق نظر دارند و معامله دیگری بر سر کناره گیری او از سرلیستی جریان اصلاحات را نوعی تحقیر نه تنها نسبت به خود او که "مرد انصراف ها" خواهد شد، که نسبت به کل جریان اصلاح طلبی احصا می کنند.

حال آنکه، دولت تلاش می کند طیف لاریجانی و اصولگرایان همسو با خود را، در شهرستان ها حمایت کند و با خط کش های اصلاح طلبانه، آنها را از خود دور نسازد. بر همین مبنا، دولت به جای معرفی کاندیداهای اعتدالگرا یا اصلاح طلب، در برخی شهرستان ها، از کاندیداهای مستقل و یا اصولگرای همسو و البته دارای قدرت رای آوری حمایت خواهد کرد.

یاران دولت، سرلیستی یک اصولگرای همسو همچون لاریجانی را بر سرلیستی عارف ترجیح می دهند. سخنگوی حزب اعتدال و توسعه غلامعلی دهقان در مصاحبه با مجله مثلث، این موضوع را به جدال بین عقل و دل تشبیه کرده و با تاکید بر اینکه "دل می‌گوید عارف، عقل می‌گوید لاریجانی!" این تعارض را به رخ کشیده است. ضمن آنکه احتمال سرلیستی فاطمه هاشمی و علی مطهری در صورت تایید صلاحیت هم در زمره گمانه زنی های دیگر آنهاست.

یاران دولت، چهره های سرشناس پرشماری در تهران ندارند، و این انگیزه آنها را وادار می کند با بهره گیری از چهره های رای آور هر دو طیف اصلاح طلبان و اصولگرایان همسو با دولت، حداقل در تهران، با آنها ائتلاف کنند.

غلامعلی دهقان، سخنگوی حزب اعتدال و توسعه ماه پیش، در گفتگویی با روزنامه اصلاح طلب آرمان نقش روحانی در انتخابات مجلس را چنین بیان می کند: "آقای روحانی نقطه تلاقی اصلاح‌طلبان و اصولگرایان معتدل در انتخابات اسفندماه خواهد بود."

وی همچنین بیان می دارد که حزب اعتدال و توسعه با هیچ گروه همسویی رقابت نخواهد کرد.گفتنی است دولت همه تلاش خود را برای سر پوش گذاردن بر بحران مشروعیت احزابی نظیر اعتدال و توسعه در میان اصلاح طلبان و حتی طرفداران دولت به کار بسته است . از سوی دیگر دامنه کشمکش های سیاسی به کارگزاران سازندگی که داعیه تفوق جناحی بر اصلاح طلبان را در سر می پروراند نیز کشیده شده است . اصلاح طلبان به هیچ عنوان بنا ندارند پای لیستی را امضا کنند که بوی سیادت این دو حزب را بدهد .

این ها را بایستی بحران های سر به مهر روابط دولت و اصلاح طلبان دانست که با ریش سفیدی و منطق ضرورت پیروزی بر دشمن مشترک موقتا از آن گذر کرده اند.

قرار دادن این کدها در کنار هم نشان می دهد جریان دولت و اصلاحات در نهایت رویه ای هم جهت را دنبال خواهند کرد.

خرد جمعی حاکم بر سه ضلع مثلث قطب طرفدار غرب (روحانی- هاشمی- خاتمی) و هوادارانشان در انتخابات پیش رو، حکم می کند آنها همسو و پا به پای یکدیگر برای اهداف مشترک خود اقدام کنند.

این نگاه را، هاشمی رفسنجانی در مصاحبه اخیر خود (29 آذرماه) با روزنامه خانوادگی خود، آرمان، به هر دو سو دیکته کرده و دختر و پسر خود را نیز به هر یک از این دو سوی هماهنگی مامور کرده است: «ائتلاف اصلاح طلب ها، اعتدالیون و حامیان دولت که سه ضلع یک مثلث هستند، (دقت کنید که او حامیان دولت را از اعتدالیون جدا کرده و احتمالا معتقد است که اعتدالیون همان حلقه اطراف خود وی هستند) خیلی خوب می تواند زمینه تشکیل مجلس کارآمدی را به وجود آورد.. الان هم اینها خوب دارند حرکت می کنند و اگر هماهنگ عمل کنند، موفق می شوند... اکنون شرایطی نیست که به دنبال اختلاف باشند. باید همه هماهنگ باشند و هر کسی بین خودشان بیشتر رای دارد، او را جلو بیندازند... محسن و فاطمه برای حضور در انتخابات با من صحبت کردند البته هنوز قطعی نشده است. محسن در کارگزاران و فاطمه در حزب اعتدال و توسعه عضو هستند و شاید در انتخابات شرکت کنند. من آنها را منع نکردم.»

بنابراین به نظر می رسد، یاران دولت، در تهران، با یک لیست متشکل از چهره های رای آور از سه گروه یاران دولت (اصطلاحا اعتدالگرایان)، برخی اصولگرایان همسو همچون لاریجانی و اصلاح طلب های همسو با دولت و رأی آور به انتخابات ورود کنند. روشن است، یاران دولت منتظر خواهند ماند تا اصلاح طلبانی را در لیست خود بگنجانند که از غربال شورای نگهبان عبور کرده باشند.

در سوی دیگر، "هماهنگی نانوشته" اقتضا می کند که آنها میدان های رقابت را برای یکدیگر ایجاد نکنند. به این معنا که در تهران، پیروزی و رای آوری چه چهره های اصلاح طلب چه یاران دولت، به نفع دولت خواهد بود چرا که دولت بیشتر به تشکیل مجلس همسو می اندیشد و نه به اصلاح طلب یا اصولگرا بودن هم سویان.ژ

در شهرستان ها نیز آنها قلمرو خود را مجزا تعریف خواهند کرد.

در شهرستان ها دولت، استانداران، فرمانداران و چهره های منتسب به خود، را تقویت می کند و در صورت فقدان این ظرفیت از چهره های مستقل اصلاح طلب و اصولگرا هر دو بسته به میزان مقبولیت حمایت خواهد کرد.

موضوعی که ابراز نگرانی روزنامه اصلاح‌طلب "قانون" نسبت به تهیه فهرست مستقل حامیان دولت در سراسر کشور را در پی داشته: «این روزها از شهرستان‌ها خبر می‌رسد حامیان و منتسبین به دولت در حال طی مسیری جدا از سیاست ائتلاف با اصلاح‌طلبان هستند. در ماه‌های اخیر اخباری شنیده می‌شود مبنی بر اینکه از مقامات ارشد نهاد ریاست‌جمهوری، با پیگیری سیاست شناسایی نامزدهای احتمالی در شهرستان‌ها، در حال تعیین کاندیداهای طیف دولت در مناطقی غیر از تهران هستند. اما از سوی دیگر خبرهایی به گوش می‌رسد که برخی تحت پوشش حامیان دولت در مرکز در حال ساماندهی یارانی مستقل در شهرستان‌ها هستند.»

غافل از آنکه، طرح دولت، تنها و تنها گسیل کردن عناصر رای آور همسو با خود به مجلس است و این همسویی هر چه بیشتر، دولت هم راغب تر.