نقش معنویت در زندگی بشر

پایگاه بصیرت / قربان امینی

در ابعاد وجودی، معنویت نیاز فطری انسان است و بعد مادی انسان در کنکاش طبیعت و چگونگی استفاده بیشتر از دنیاست تا نیازهایش را تأمین کند و از لحاظ روحی نیز نیازهای انسان در معنویت یافت می شود.
بشر در استفاده از مادیات جهان هستی، بدون بهره وری از معنویت دچار گمراهی و افراط و تفریط گردیده و ظلم و ستم و مظلومیت و محرومیت پیش می آید. در رسیدن به مراتب معنوی نیز بدون الگو برداری از سیره سنت انبیا و اولیا(ع) دچار افراط و تفریط شده، گرایش به مکاتب انحرافی و انسان ساخته پیش می‌آید.
اسلام مادیات را همراه و تحت اداره و اراده معنویت قرار داده است تا از دو قطبی شدن جامعه بشری جلوگیری نماید. معنویت در اسلام نتیجه شناخت پیدا کردن، اخلاص در عمل، در صراط مستقیم قرار گرفتن، ایثار و تعهد و ... است و دستاورد چنین معنویتی انسانهایی شایسته، صالح، امین و با تقواست که حاکمیت آن‌ها در برقراری عدالت مسلماً سعادت بشر را به همراه خواهد داشت.
برای حفاظت دستاوردهای انقلاب اسلامی و توسعه آن لازم است، سطح معنویت افزایش یافته و موانع معنویت در رفتارهای فردی و اجتماعی شناسایی و از بین بروند و اعمالی رشد داده شوند که تقویت کننده معنویت خصوصاً در مسئولیت‌های حساس باشند.
آگاهی به عوامل بوجود آورنده معنویت و تقویت کننده آن و نیز عوامل سایش و کاهش معنویت و امکان پذیر شدن محاسبه میزان و سطح تغییرات معنویت در طول حرکت بسیار مهم و حساس بوده و بی‌شک عدم این آگاهی و کاهش ذخیره معنوی می تواند لغزشگاه‌ها و پرتگاه‌های بسیار خطرناک در مسیر حرکت ملت بویژه مسئولان نظام ایجاد نماید که لازم و ضروری است جاده های معنویت از عوامل سایش پاکسازی شوند و راه سعادت و طی طریق در مسیر کسب معنویت و خدایی شدن هموارتر گردد.
آثار معنویت در انسان
انسان در سایه دانش گسترده خود بر بسیاری از مشکلات مادی زندگی غلبه یافته است. برای نمونه با شناختن علل بیماری ها و تلاش برای دستیابی به راه‌های مبارزه با آن‌ها خود را از بسیاری بیماری‌ها رهانیده و آن‌ها را درمان نموده و با استفاده از منابع طبیعی موجود در زمین ، وسایل رفاه خویش را فراهم آورده است، ولی در کنار این موفقیت های مادی و پیروزی‌های چشمگیر علمی، به سکون خاطر و آرامش روان که زیربنای زندگی سعادتمندانه است نه تنها دست نیافته بلکه با پیشرفت‌های مادی و افزایش وسایل رفاهی، مشکلات روحی و روانی و مشکلات اعصاب و روان بیشتر از دوران‌های قبل شده است.

در بررسی این مشکل به دو علت زیر اشاره می کنیم:
الف) ماده گرایی: کسانی که معنویات را به دست فراموشی سپرده و جز مادیات هدف دیگری ندارند، پیوسته برای ارضای غرایز و رسیدن به خواسته‌های مادی خود تلاش می کنند، ولی هیچ وقت به همه آرزوهای خود نمی رسند و نتیجه ای جز تشویش ،اضطراب و ناآرامی فکری نصیبشان نمی شود.
ب) اندیشه فنا و مرگ: هر انسانی به یقین می داند که پس از مدتی خواهد مرد و از آنچه به بهای عمر خود جمع آوری نموده است، دست خواهد شست. مرگ برای کسانی که آن را پایان زندگی می دانند و به جهان دیگری برای ادامه حیات اعتقاد ندارند، چنان جانکاه و دارای فشار روانی است که مجبورند عمر خویش را با تلخی سپری سازند.
اما آنچه می تواند به انسان آرامش بخشد و اضطراب را از میان ببرد، معنویت ناشی از ایمان حقیقی به خداوند است. آثار و نتایج معنویت بی‌شمار و خارج از طرح کامل آن در این مجال است. لیکن در اين مبحث به چند مورد آن بسنده می‌کنیم:
1-کاهش بحران‌های روحی
انسان با بدست آوردن، حفظ و افزایش معنویت حالتی خواهد داشت که عوامل اضطراب آفرین در وی از بین خواهد رفت. چرا اینکه که دین با دستورهای اخلاقی و تعالیم حیات بخش خود ، آتش حرص و آز و جاه طلبی و ثروت اندوزی را که از عوامل اضطراب روحی انسان‌هاست فرو می نشاند و او را به عزت نفس، مناعت طبع، و پرهیزکاری فرا می خواند و معنویت انسان را به معاد و روز رستاخیز معتقد ساخته و به زندگی مادی بشر طراوت می بخشد.
2-آرامش روانی
انسان با تقوا و مؤمن در بلاها و سختی‌ها از آرامش روانی برخوردار است که مصداق آیه 27 سوره رعد است: « آنان که ایمان آورده اند و دلشان با یاد خدا آرامش می گیرد. آگاه باشید که تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می گیرد.»
3-پرورش فضایل اخلاقی
انسان بالفطره دوست‌دار فضایل اخلاقی بوده و از بدی‌ها نفرت دارد. معنویت پشتوانه اخلاق بوده و انسان را به اصول اخلاقی پایبند نموده و در برابر محرومیت های مادی به او قدرت تحمل می دهد.
4-زمینه ساز عدالت اجتماعی
امام صادق(ع) می فرمایند: عادل ترین مردم کسی است که آنچه را برای خود می پسندد، برای مردم نیز بپسندد و آنچه را بر خود روا نمی دارد، بر مردم نیز روا ندارد.( بحارالانوار ج75  ص35)
در واقع مصداق این حدیث کسانی خواهند بود که زندگیشان سرشار از معنویت باشد و تقوا بر اعمال آن‌ها سایه افکنده باشد.به یقین کسی که شب و روز با حرص و ولع دنبال دنیا و تعلقات آن تلاش می‌کند، هیچوقت آنچه را دوست دارد به آن برسد، برای دیگری نخواهد خواست. از این روست که منفعت‌طلبی موجب می‌شود آرام آرام انسان از مسیر انسانی فاصله گرفته و به سمت حیوانیت که همان دنیایی شدن و دنبال سود و معاش و افزایش دارایی خود بودن تعریف می‌شود، باشد و خلق‌الله را فراموش نماید.
5-خوش بینی به نظام هستی
معنویت بینش انسان را نسبت به جهان سامان می دهد، آفرینش را هدف‌دار و هدف انسان را خیر و تکامل و سعادت معرفی می کند؛ اما انسان بدون معنویت نظام هستی و قوانین حاکم بر آن را درست نمی شناسد و آن را به گونه نادرست توجیه و تفسیر می کند که قرآن کریم در این باره می فرماید :« هر کس از یاد من روی بر تابد، زندگی تنگ و سخت خواهد داشت.» ( طه 124)
راه های حفظ و افزایش معنویت
نماز
فریضه نماز که یک هشدار و تعهد است، به انسان آگاهی می دهد، به انسان می فهماند که روزی گذشت و باید به تعهد خویش عمل کند. نماز ستون دین- بازدارنده از فحشا و منکر است- در افزایش معنویت و از بین بردن عوامل سایش معنویت مهمترین اصل است. نماز سکینه قلبی مؤمنان نقش عظیم تربیتی در انسان دارد. ایجاد فضای تقدس و معنویت زمانی حاصل می شود که در نمازگزار روح توکل و تقوا و اخلاص دمیده شود و وی از گناه دور شود. نماز درس معرفتی است برای رفتار فردی و اجتماعی و نقش کلیدی در اداره فرد و جامعه دارد. نماز برترین اعمال است و صلای « حی علی خیرالعمل» در بانگ نماز سخنی حکمت آمیز است.
نماز مایه های لازم ایثار و گذشت و توکل و تعبد را که پشتوانه حتمی واجبات پر خطر و دشوار همچون جهاد و نهی از منکر و زکات است در روح و روان آدمی پدید می‌آورد و آنگاه است که انسان را شجاعانه به آن میدان‌ها گسیل می دارد.
حال با توجه به مقتضیات زمان و زندگی ماشینی، بشر سخت در فشار بوده و در این چنین زندگی رحم و مروت و گذشت و ایثار و بسیاری از ارزش‌های اخلاقی دیگر کم اثر و بی رنگ می شود و همزیستی مهرآمیز خانوادگی در چنین وضعی پایمال و منهدم می گردد.
نیاز به رابطه معنوی با خداوند رحیم و کریم بدین جهت امروز برای مردم دنیا از همیشه حادتر و جدی تر است و نماز برترین و کارآمدترین وسیله برای تأمین این نیاز است.
ایمان و بندگی
جوشش درونی یک مؤمن انقلابی آنست که در جهان هستی اثری از ظلم و جور نباشد، می‌خواهد که زورگویان و گردنکشان عالم میدان گردنکشی پیدا نکنند، دوست دارد که زندگی انسان‌ها زندگی شیرین و سعادتمندانه باشد و عزت، شرف، توحید و اسلام ناب محمدی‌(صلی الله علیه و آله و سلم) بر سر همه مسلمانان مانند پرچم افتخار به اهتزاز در آید. اگر تقوا و پرهیزکاری و حرکت بر طبق رضای الهی هدف قرار داده شود؛ تمام مقاصد فوق برآورده خواهد شد. راه حفظ و افزایش این تقوا و معنویت عبارتند از: ورع و توجه به خدا، اخلاص و عمل برای اهداف پیامبران که امروز در دنیا غریب مانده است؛ ایمان و تعبد یعنی اعتقاد به غیب و تأثیر فعل و انفعالات غیبی که در اختیار بشر نیست و راه رسیدن به آن و کلید رمزش عمل به تکلیف شرعی است.
جهاد و ایثار
راه پیشرفت ملت‌ها در مادیات و معنویت‌ها، تفکر، ابتکار، تحمل سختی‌ها، مجاهدت، ایثار و فداکاری و ترس از خداست. به چنین ملت‌هایی خداوند همه چیز خواهد داد.
بزرگترین افتخار انقلاب اسلامی این است که به مردم علی الخصوص جوانان این مرز و بوم درس مجاهدت و ایثار داد.
راز و نیاز شبانه
دعاها پر است از نغمه های معنوی، دعاها سلاح اخلاص انسان و درس علم‌النفس است.
انسان وقتی با خدا راز و نیاز می کند علاج مشکلات درونی و نفسانی را از خدا می خواهد. بیشترین و معروف‌ترین دعاها، دعای کمیل، دعای عرفه و صحیفه سجادیه(زبور آل محمد)است. توسل به این دعاها توسل الی الله که قران و روایات و نهج البلاغه توصیه نموده می باشد و دشمن باید بداند که تا روح اسلام ،معنویت اسلام، تا تعبد به اسلام و عقیده به اسلام در جامعه هست، هیچ عاملی نمی تواند ملت و جامعه ایران را از صراط مستقیم انقلاب اسلامی منحرف نماید.
خداشناسی و حب اهل بیت(علیهم السلام)
شناخت خود و خدای خویش و اتصال قلبی و پیوند معنوی با خدا پشتوانه ایمان ما و گوهر ارزنده‌ایست که هویت انسانی و اسلامی ما را تشکیل می دهد. باید با اطاعت خدا و پیروی از کلام و طریق اهل بیت‌(علیهم السلام) سعادتمندی را طلب کنیم نه دنیایی شدن و مرگ بی‌حاصل را، که در غیر این صورت خسران عظیم اخروی گریبان‌گیرمان خواهد شد.
حضرت علی (ع)‌می‌فرمایند: بزرگترین افسوس‌ها افسوس روز قیامت است.
پس باید کاری کنیم که جزو دلواپسان روز قیامت نباشیم.