جمهوری اسلامی ایران همواره از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان حمایت کرده و خواستار بازگشت آوارگان قره باغ به موطن اصلی خودشان است. رهبر معظم انقلاب نیز در این مورد طی فتوایی قره باغ را جزئی از خاک اسلام دانسته اند، اما واقعیت این است که بازیگران متعددی در مسئله قره باغ دخیل هستند و به ویژه مناقشه ترکیه و روسیه مانع از حل این موضوع خواهد بود.
پس از 22 سال آتش بس سرانجام وضعیت نه جنگ نه صلح بین ارمنستان و آذربایجان بر سر مسئله قره باغ به پایان رسید و دو طرف رو دروی یکدیگر قرار گرفتند.
از اوایل هفته جاری نیروهای نظامی ارمنستان و آذربایجان به روی یکدیگر آتش گشوده اند و زخم کهنه قره باغ را بار دیگر تازه کردند. در این درگیری ها شمار زیادی از دو طرف کشته شده که البته آمارها در مورد تلفات این درگیری بسیار متفاوت است. رئیس‌جمهور ارمنستان شمار کشته‌های ارتش آذربایجان را 200 تن و همتای آذری وی نیز تعداد تلفات ارمنی‌ها را 100 نفر اعلام کرده است، اما سازمان ملل شمار کشته‌های طرفین را 33 نفر و تعداد زخمی‌ها را نیز بیش از 200 تن اعلام کرده است.
دو طرف ارمنی و آذری یکدیگر را متهم به نقض آتش بس کرده اند و احتمال درگیری شدید تر نیز در این منطقه بحران خیز وجود دارد. در این میان جمهوری اسلامی ایران طرفین را به خویشتنداری و توقف درگیری دعوت کرده اما ترکیه جانب جمهوری آذربایجان را گرفته و سازمان همکاری اسلامی نیز از ارتش ارمنستان خواسته از منطقه قره‌باغ عقب‌نشینی کند. طی روزهای قبل هر چند جمهوری آذربایجان به صورت یکجانبه اعلام اتش بس کرد، اما این اقدام چندان جدی گرفته نشد و با دیگر درگیری ها از سرگرفته شده است. جمهوری آذربایجان درحالی این درخواست را مطرح کرد که ارمنستان اعلام کرده اگر شرایط در منطقه بدتر شود، استقلال قره باغ را به رسمیت می شناسد.
بر اساس قوانین بین المللی ناگورنو-قره باغ بخشی از خاک آذربایجان است، اما ساکنان ارمنی این منطقه که از سوی ارمنستان حمایت می‌شوند، با رد این مساله مدت‌هاست اعلام استقلال کرده‌اند. قره باغ يك منطقه در جمهوري آذربايجان است كه از سال ١٩٩٤ تحت كنترل نيروهاي ارمني قومي محلي قرار دارد. اما وضعيت نه جنگ نه صلح ميان آذربايجان و ارمنستان تاکنون ادامه داشته و مذاكرات فراواني براي حل اين مناقشه ميان ارمنستان و آذربايجان با كمك كمسيون امنيت اروپا و حتي شوراي امنيت انجام شده است، ولی تاكنون پيشرفت وي‍ژه‌اي در پي نداشته و تنها مناقشه ارضي را به ارمغان آورده است. نيروهاي ارمني طی درگیری های جاری مناطق حايل خارج از قره باغ را نيز در اختيار گرفته‌اند، اما دو طرف همواره يكديگر را به نقض مكرر آتش‌بس متهم مي‌كنند. منطقه قره‌باغ هرچند به صورت حقوقی در خاك آذربايجان است، اما اكثريت اين منطقه را ارمني‌ها تشكيل مي‌دهند. قره‌باغ در سال ١٩٩١ اعلام استقلال كرد كه همين موضوع به ناگاه تبديل به يك جنگ سه ساله خونين ميان آذربايجان و ارمنستان شد. اين جنگ حدود ٣٥ هزار كشته برجاي گذاشت و صدها هزار نفر را نيز آواره كرد. در طول سال‌هاي جنگ، كشورهاي ايران و روسيه تلاش فراواني براي آتش بس انجام دادند و در نهايت روسيه توانست با ميانجيگري در 1994 يك وضعيت نه صلح نه جنگ را به وجود بياورد و جنگ را متوقف كند. در طول سال‌هاي بعد خشونت‌هاي گاه به گاه ميان دو طرف به وجود آمد اما درگيري‌ها چندان جدي نمي‌شد. امنيت قره‌باغ در اختيار شبه نظاميان ارمني قره باغي قرار دارد كه اگرچه ارمنستان آن ها را به هيچ عنوان در ارتباط با ارتش خود نمي‌داند، اما آذربايجان آن ها را نيروي ارتش ارمنستان تلقی می کند.
بحران قره‌باغ در نهايت موجب شد تا روابط آذربايجان و ارمنستان در سال ١٩٩٤به صورت كامل قطع شود. اما روابط ميان دو كشور تنها متاثر از فضاي داخلي آنها نيست. ارمنستان به عنوان متحد استراتژيك روسيه در قلب آذربايجان به شمار مي‌آيد و با حمايت روسيه، ارمنستان تاكنون توانسته در برابر آذربايجان ايستادگي كند و قره‌باغ را به نفع خود حفظ كند. در طرف مقابل نيز آذربايجان از روابط بسيار خوبي با تركيه برخوردار است كه همواره دولت اين كشور از جمهوري آذربايجان حمايت كرده و حتي بحران قره‌باغ موجب شد تا تركيه روابط خود با ارمنستان را نيز قطع كند.
در این وضعیت شايد روابط حسنه ميان روسيه و تركيه می توانست تنش‌ها ميان آذربايجان و ارمنستان را كاهش دهد، اما اكنون مناقشه روسيه با تركيه بر سر سرنگوني سوخوي روسي بر فراز خاك سوريه توسط ارتش تركيه موجب تيرگي روابط ميان دو طرف شده است و عملا دو كشور در شرايط قطع رابطه به سر مي‌برند، از همين رو اگرچه روسيه مي‌گويد كه با آمريكا بر سر آتش‌بس در قره‌باغ به توافق رسيده اما شايد حل مشكل آذربايجان و ارمنستان با توجه به تيرگي روابط ميان تركيه و روسيه به آساني صورت نگيرد.
در همین حال، وزرای خارجی ایران، روسیه و آذربایجان قرار است روز سه شنبه در جلسه مشترکی در شهر باکو درباره بحران قره باغ گفتگو کنند. همچنین قرار است ائتلافی از کشورهای آمریکا، روسیه و فرانسه برای برقراری مجدد قرارداد صلح بین دو کشور تلاش کنند. این در حالی است که جمهوری خودمختار قره‌باغ اعلام کرده که حاضر است برای آتش‌بس، با طرف‌های آذربایجانی وارد مذاکره می شود.
شعله ور شدن درگیری های در منطقه قره باغ با توجه به فضای ملتهب منطقه بار دیگر ارتش آذربایجان و ارمنستان را رو در روی یکدیگر قرا می دهد. به ویژه که وزیر دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرده به نیروی مسلح ارتش از جمله یگان های توپخانه ای برای هرگونه حملات مخرب علیه پایتخت قره باغ دستور آماده باش داده است. منطقه قفقاز جنوبی همواره مستعد ناآرامی و بی ثباتی بوده است و تحلیل گران و کارشناسان می دانند که همین زد و خوردها می تواند دوباره آتش یک جنگ منطقه ای را شعله ور سازد. جنگ بین دو کشور قطعا به سود هیچ یک از حامیان این کشورها نخواهد بود. بنابراین روسیه به عنوان حامی ارمنستان و ترکیه به عنوان پشتیبان آذربایجان باید در این مورد از تحریک دو طرف خودداری کنند. در جهان امروز به وجود آمدن وضعیت جنگی در یک نقطه، محدود به همان نقطه نخواهد بود و دود آن به چشم تمام همسایگان خواهد رفت.
بر این اساس جمهوری اسلامی ایران با درک این مسئله طرفین را به خویشتن داری دعوت کرده است و قرار است در مذاکرات باکو نیز بار دیگر آتش بس را در این منطقه برقرار سازد. لازمه به ذکر است که جمهوری اسلامی ایران همواره از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان حمایت کرده و خواستار بازگشت آوارگان قره باغ به موطن اصلی خودشان است. رهبر معظم انقلاب نیز در این مورد طی فتوایی قره باغ را جزئی از خاک اسلام دانسته اند، اما واقعیت این است که بازیگران متعددی در مسئله قره باغ دخیل هستند و به ویژه مناقشه ترکیه و روسیه مانع از حل این موضوع خواهد بود. علاوه بر این رژیم صهیونیستی نیز هرچند طی سال های اخیر روابط خود را با آذربایجان گسترش داده است و ستون نویس ها روزنامه اسرائیلی آرتص درباره ضرورت حمایت تلاویو از باکو نوشته است، اما در همین روزها معاون مجلس رژیم صهیونیستی در صدر هئیتی با حضور در ایروان و بازید از بنای یادبود نسل کشی ارامنه ادای احترام خود را به آنان با تقدیم دسته گل نشان داد.
بنابراین واقعیت این است که صهیونیست ها و همچنین آمریکائی ها از شعله ور شدن جنگ در این منطقه خوشحال هستند و از هیچ یک از طرف ها جهت آرام شدن اوضاع حمایت نخواهند کرد. کارشناسان معتقدند شدت یافتن نآرامی ها در قفقاز جنوبی و تداوم وضعیت جنگی میان آذربایجان و ارمنستان، منافع غرب و صهونیست ها را در درگیر کردن روسیه و حتی ترکیه تأمین می کنند و زمینه را برای ارسال تروریست های تکفیری به این مناطق جهت اعمال فشار بر روسیه، ایران و حتی ترکیه فراهم می سازد. بنابراین بهترین راه حل در زمان کنونی خویشتن داری طرف ها و عقب نشینی دو طرف از مواضع سرسختانه خود است.
با این توضیح این بحران همچنان ظرفیت توسعه و فعال ماندن را دارد، چرا که وابسته به نظر قدرت های غربی و ورسیه است. علاوه بر این جمهوری آذربایجان توافق آتش بس را منصفانه ندانسته و همواره نسبت به این شرایط ناراضی است و خواهان باز پس گیری سرزمین خود است. بنابراین طرفین درگیری را یکی خواهان حفظ وضع موجود (ارمنستان) و دیگری خواستار تغییر وضع موجود (جمهوری آذربایجان) شکل می دهند و از این رو حفظ آتش بس بسیار دشوار می نماید./